Urticae dioicae L. крапива. Oilasi. Gazandadoshlar Urticaceae крапивные

Urticae dioicae L. - крапива. Oilasi. Gazandadoshlar - Urticaceae - крапивные. 

Ko’p  yillik, ikki uyli, bo’yi 1 m  gacha bazan  1,5  m  gacha  еtadigan  o’t  o’simlik. Ildizoyasi еr ostida sudralib o’sadigan, poyasi tik o’suvchi, to’mtoq 4 qirrali, ba'zan karama qarshi  shoxlangan.  Bargi  oddiy,  poyada qarama  qarshi  joylashgan.  Gullari  mayda, yashil  rangli  bo’lib  barg  qo’ltigidan  chiqqan boshaa to’plangan. Guli bir jinsli, gulqo’rg’ni oddiy, bo’lakka qirqilgan. Mеvasi tuxumsimon,  yoki  elipssimon  sariq  kulrang yong’oqcha.  O’simlikning  hamma  qismida achituvchi  tuklari  bor.  Iyuldan  boshlab kuzgacha gullaydi. 

Usimlikning tarkalishi. Usimlik Uzbekistonda keng tarkalgan. Soya joylarda, toglarda. daryo buylaridagi butalar orasida usadi. Tashlandik maydonlarda va axoli yashaydigan joylarda, yul atroflarida uchraydi.

Agrotexnik tadbirlar. Ildizbachkili Usimlik bulganligi sababli, ildizpoyalaridan kesilib kupaytiriladi. Buning uchun erta baxorda Usimlik kovlanadi, ildizpoyalari bulinadi, X,ar bir kesilgan kismida kurtagi xamda ildizi bulishi kerak, Kator kilib ekiladi, 1 metrga 5 ta ildiz bachkisi utkaziladi. Kator oraligi 50 sm.dan buladi. U tez usadi. Nam va chirindiga boy tuproklarda poya zichligi ortib boradi.

Xosildorlik 12-15 sentnerni tashkil etadi.

Xom-ashyoni tayyorlash va uning sifati. Xom-ashyoni usimlik tarkalgan. Xamma joylardan tayyorlash mumkin. Fakat avtotransportlarning serkatnov yulga yakin joylaridan terish mumkin emas.

Xom-ashyo kUlda teriladi, buning uchun charm yoki brezent kulkoplar kiyiladi. Poyasi va novdalaridagi barglari uzib, terib olinadi. Dorivor maksadlar uchun uning gullash fazasidagi barglari ishlatiladi. Barglari darxol soya joylarda, xavo yaxshi aylanadigan xonalarda yoki kuritgichlarda kuritiladi. Barglarini kuritishdan oldin bir kavat kilib yoyiladi. Tayyor bulgan xom-ashyo uzining rangini yukotish kerak emas, barglari yashil, namligi 14% dan oshmaeligi kerak. Xom-ashyoda poya koldiklari, tupgullari Kolishi kerak emas. Koraygan barglari olib tashlanadi. Kurigan barglari juda nozik bulganligi uchun ularni yashiklarda va katta bankalarda sakdash kerak. Kuyoshda rangini juda tez yukotadi. Xozirgi kunda Uzbekistonda FS Uz-0167-2007 ga asosan, usimlikning xamma yer ustki kismi ishlatiladi.

Tibbiyotda kullanilishi va kimyoviy tarkibi. Usimlik bargidan tayyorlangan damlama, kaynatma xalk tabobatida kon tuxtatuvchi vosita sifatida ichiladi, Yangi barglari yoki kuritilgan barglaridan tayyorlangan kukuni yiringli yaralarni davolashda kullaniladi. Kamkonlikni davolashda xam ishlatiladi.

Ryabina mevalari, na'matak, brusnika, smorodina va sabzi bilan birga Usimlikdan vitaminli choylarni tayyorlash mumkin. Usimlik preparatlaridan kamkonlik, ateroskleroz, revmatizm, buyrak shamollashy» jigar kasalliklarida, gemorroy, teri kasalliklarida, kuyishning birinchi darajasida, soch tukilishini tuxtatish uchun kullaniladi. Barglari tarkibida 269 mg% gacha vitamin S, karotin va boshka karatinoidlar (50 mg% gacha), V va K vitaminlar guruxi, chumoli va boshka organik kislotalar uchraydi, Barglarida 5% gacha xlorofill, 2% dan ortik oshlovchi

moddalar, kamed`, protoporfirin, koproporfirin, sitosterin, glikozid urtitsin, temir,

fitontsidlar, kvertsetin, kofein, kumar, ferula kislotalari, atsetilxolin, gistamin va 5-

gidroksitriptamin aniklangan.

Tavsiyalar. Tabiiy zaxirasi yetarli darajada bulib, namlik yetarli bulgan joylarda oson yetishtirish mumkin.