"ULÍwma til bilimi" PÁninen kurs jumíSÍ Teması: Til bilimindegi estetikalıq mektep



Download 38,28 Kb.
bet1/6
Sana07.04.2022
Hajmi38,28 Kb.
#534034
  1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Til bilimi Kurs jumisi Sadikova M. 4a kursgo



ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI
QARAQALPAQ FILOLOGIYASÍ HÁM JURNALISTIKA FAKULTETI
QARAQALPAQ TIL BILIMI KAFEDRASÍ
"ULÍWMA TIL BILIMI" PÁNINEN

KURS JUMÍSÍ
Teması: Til bilimindegi estetikalıq mektep


5120100 - Filologiya hám tillerdi oqıtıw
(qaraqalpa filologiyası) 4-a kurs studenti

Orınlaģan: M.Sadikova
Kurs jumısı basshısı: G.Dosjanova

Nókis-2022


MAZMUNÍ
Kirisiw...............................................................................................................4-6
I bap. XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń basındaǵı til bilimi.................................7-16
1.1. XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń basındaǵı lingvistikalıq mektepler..........7-12
1.2.Til bilimindegi estetikalıq mektep haqqında ulıwma túsinik............13-16
II bap. Til bilimindegi estetikalıq mekteptiń tiykarǵı wákilleri.................17-28
2.1. Estetikalıq idealizm hám Karl Fossler koncepciyası.........................17-26
2.2. L.Shpitcer hám onıń estetikalıq koncepciyası..................................22-28
Juwmaq........................................................................................................29-30
Paydalanılǵan ádebiyatlar...........................................................................31-32

Kirisiw
Temanıń aktuallıǵı. Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev shıǵıp sóylewleriniń birinde: «Perzentlerimizdi erkin pikirleytuǵın, zamanagóy bilim hám kásip-ónerlerdi tereń iyelegen, kúshli ómirlik tájiriybege iye, haqıyqıy watansúygish insanlar etip tárbiyalaw biz ushın barqulla áhmiyetli másele esaplanadı1» - dep aytqan edi.
Til – eń aldı menen adamlar ortasındaǵı oǵada áhmiyetli óz ara qarım-qatnas jasaw quralı. Tilsiz xalıqtıń, ulıwma adamzat jámiyetiniń ómir súriwi múmkin emes. Til bar jerde ǵana insan jámiyeti jasaydı. Jámiyetlik qubılıs bolıp sanalatuǵın til jeke adamnıń sóylew aǵzalarınıń xizmeti arqalı ǵana júzege shıǵatuǵınlıǵın biliw kerek. Házirgi dúnya tilleri uzaq dáwirler dawamında ózleriniń tariyxıy rawajlanıw barısında oǵada kóp túrli waqıyalardı basınan keshire otırıp, usınday qálpine kelip jetken.
Dúnya tilleriniń qaysısı bolsa da, ol qanday da bir jámááttıń uzaq dáwirler dawamında rawajlanıwınıń jemisi hám sonlıqtan da ol jámiyetlik-tariyxıy qubılıs bolıp tabıladı. Sonıń menen birge hár qanday til adamzat jámiyetiniń, onıń mádeniyatınıń rawajlanıwınıń deregi, oylawdıń qáliplesiwiniń hám basqalarǵa jetkeriliwiniń quralı bolıp xizmet etedi. Hárqanday til bóleklerden turadı. Pútkil adamzat tiline ortaq ulıwmalıq bolǵan tillik qubılıslar menen nızamlılıqlar ulıwma til biliminde sóz etiledi. Demek, jeke til bilimi menen ulıwma til bilimi birdey emes. Biraq olar oǵada tıǵız baylanıslı ilimler bolıp, biriniń maǵlıwmatların ekinshisi mudamı paydalanıp otıradı.
Ulıwma til bilimi tuwralı ilimniń teoriyalıq tárepi bolıp, ol ayrıqsha bir tildiń emes, al barlıq yamasa kópshilik dúnya tilleriniń maǵlıwmatlarına súyenedi, olardı izertlewdiń nátiyjelerin paydalanadı hám solarǵa tiykarlanıp juwmaqlar shıǵaradı, teoriyalar dóretedi. Birinshiden, hár tárepleme tereń hám tolıq izertlengen tiller qanshelli kóp bolsa, soǵan súyenetuǵın jeke til biliminiń jetiskenliklerinen paydalanatuǵın ulıwma til biliminiń teoriyalıq jaqtan juwmaq shıǵarıw imkaniyatı da mol boladı. Ekinshi tárepten, tereń ulıwmalıq ilimiy teoriya menen qurallanǵan jaǵdayda ǵana til bilimi durıs rawajlanıwı múmkin.
Solay etip, ulıwma til bilimi insan tiliniń mazmunın, onıń atqaratuǵın xizmetin, oylaw menen baylanısın, tildiń payda bolıwın hám rawajlanıw nızamların izertleydi. Dúnya tillerin olardıń grammatikalıq qurılısına qaray, shıǵısı jaǵınan jaqınlıǵına qaray toparlarǵa bóledi. Til biliminiń fonetika, leksikologiya, grammatika sıyaqlı tarawların hám olardıń ózara baylanısın, ilimler ortasında til biliminiń tutqan ornın anıqlaydı.
Ulıwma til biliminiń teoriyalıq juwmaqları menen boljawları jeke tillerdi izertlew ushın, jeke til biliminiń durıs jol menen rawajlanıwı ushın oǵada zárúrli.
Ulıwma til bilimi – lingvistikanıń tillik teoriyası. Ol pútkil lingvistikanıń baǵdarın belgilewshi kompas ilim. Lingvistikanıń obyekti adamlardıń seslik tili. Seslik til oǵada quramalı qubılıs. Sonlıqtan onı tek bir ǵana usıl menen tek bir ǵana baǵıtta izertlep tanıp biliw múmkin emes. Lingvistika til bilimin ekige – jeke tiller tuwralı ilimge hám ulıwma tiller tuwralı ilimge bóledi. Jeke yamasa tutas tillerde ilim sol tildiń atı menen ataladı: qaraqalpaq tili, qazaq tili, tyurkologiya t.b. lingvistikanıń ulıwma tillerge ortaq, universallıq máselelerdi izertleytuǵın tarawı ulıwma til bilimi dep ataladı.
Izertlew obyekti ulıwmalıq tillik nızamlılıqlar bolǵanlıqtan onnan shıǵatuǵın teoriyalıq juwmaqlar da barlıq tillerge qollanıwǵa bolatuǵın ulıwma tillik teoriya boladı. Ulıwma til bilimi til tuwralı ilimniń baǵdarın belgileytuǵın teoriyalıq pán.
Teoriyalıq juwmaqlar jeke tillerdi izertlew, ayqınlanǵan juwmaqlardı, boljawlardı jıynaw negizinde jasaladı. Sonlıqtan ilimiy tiykarda izertlengen tiller qanshelli kóp bolsa, jıynalǵan juwmaqlanǵan materiallarda kóp boladı, ulıwma til biliminiń mazmunı tereńlesedi.

Download 38,28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish