Ulardan foydalanishning metodik aspektlari

OLIYGOHLARDA ZAMONAVIY AXBOROT TA’LIM MUHITI VA 

ULARDAN FOYDALANISHNING METODIK ASPEKTLARI 

 

 

Bustanov Xudayqul Abriyevich.  

Katta o’qituvchi,  Samqand davlat universiteti, Samarqand shaxri. 

Hasanov Umid 

 Masistr, Samqand davlat universiteti, Samarqand shaxri. 

   

Rezyume 

 

Ushbu  maqolada  oliygohlardagi  o’qitish  sistemasida    zamonaviy  axborot 

kommunikatsion  texnologiyalarini(AKT)  qo’llashda  kompyuter  tarmog’idan 

unumli  foydalanishlarning  afzallik  tomonlari  keltiriggan.  Jumladan  zamonaviy 

axborotlashgan  ta’lim  muhitining(ATM)  imkoniyatlari  va  afzalliklari 

to’g’risidagi malumotlar yoritilgan bo’lib, o’qitish va tarbiyalashda pedagogik-

psixalogik maqsadlarga erishishga ham bag’ishlangan.  

Резюме 

 

В  данной  статъе  приведены  информатизация  образования 

призванных обеспечить сферу образования методологией и эффективного 

использования  современных  информационных  и  коммуникационных 

технологий  (ИКТ),  ориентированных  на  реализацию  психолого-

педагогических целей информационной образовательной среды (ИОС) для 

обучения и воспитания, а также совершенствования личности. 

Resume 

This article describes the informatization of education to ensure education  

methodology  and  effective  use  of  modern  information  and  communication 

technologies  (ICTs),  aimed  at  the  implementation  of  psycho-pedagogical 

objectives  of  the  information  educational  environment  (ILE)  for  training  and 

education, as well as the improvement of the individual. 

 

Ta’limni  axborotlashtirishdagi  ta’lim  sohasini  metodologiyasini 

ta’minlash,  amaldagi  ishlammalar  tajribasidan    va  zamonavi  axborot 

kommunikasiya  texnologiyalaridan(AKT)  unumli  foydalanishlar,  pedagogik  va 

psixalogik 

yo’nalishlardagi 

o’qitish 

va 

tarbiyalash, 

hamda 

shaxsni 

zamonaviylashtirishga  qaratilgandir.  Zamonaviy  AKT  jihozlari  ta’lim  sohasida 

nafaqat axborotlashtirish va kommunikasiyalash qurollari bo’libgina qolmasdan, 

balki  o’quv-uslubiy,  me’yoriy  va  tashkiliy  ta’monotlarni  joriy  etishni  

yangilashdagi innavasion pedagogik texnologiyalar bo’lib hisoblanadi.  

Ta’lim 

sistemasini 

tubdan 

yangilash, 

axborotlashgan 

jamiyatni 

ehtiyojlarini qanoatlantirishga qaratilgan bo’lib, bunda  albatta o’qituvchi asosiy 

rol  o’ynashi  lozim,  bular  esa  quyidagi  halotlar  bilan  asoslanadi:  yangi 

texnologiyalarni  iqtisodiyotga  joriy  etish,    talabalarning  bilimlaridan  uch 

avlodga  o’zib  ketgan  holda,  oqituvchilarning  kitoblari  esa  ularni  chop  etish 

paytida  eskirib qolishlari bilan[1].  AKT  ma’lumotlarni  yaratishda,  ko’chirishda 

va  qayta  ishlashlarda  asosiy  ro’l  o’ynaydi,  natijada  o’qituvchilar  uchun  yangi 

yo’nalishdagi  kompetensiyalar    paydo  bo’ladi,  ya’ni  izlash,  tahlil  qilsh  va 

bilimlarni  Internet  resurslaridan  ajratib  olishlar;  jumladan  o’quv  materiallarini 

unumli tayyorlashlar; talabalar va hamkasblar bilan masofaviy muloqotlar; ilmiy 

jamiyatni virtual birlashtirishlardir.   

O’qituvchining  faoliyatidagi  asosiy  aspekt  quyidagidan  iborat  bo’ladi, 

aktual  manbalarda  yaratilayotgan  ma’llumotlarni  tezkor  talabalarga  yetkazish, 

unda  uzluksiz  yangi  bilim  olish  jarayonoda  va  mustaqil  o’qishda  quyidagilarni 

bilish zarur:  



  har  qanday  axborotni  ma’nosini  tushunishni  o’rganish,  har  xillikdagi 

ma’lumatlarga zid bo’lganlardagida ham; 



 

mustaqil  ta’lim  ko’nikmalarini  ifodalash,  reproduktiv  turda 

fikrlamаsdan; 



 

ananaviy  prinsipni  to’ldirish  «bilimni  shakllantirish,  o’rganish  va  

ko’nikma» dagi   «kompetent shakllantirish» prinsipida. 

Jamiyatni  axborotlashtirishda,  talabalarni  o’zing  ta’lim  tizimiga  bo’lgan 

talablarining  o’zgarishi  shkllanadi.    Yigirma  yoki  o’n  yillar  oldin  talabalarni 

bilim  olishi  uchun  ma’ruzaga  qatnashlari  majburiy  edilar,    bunda  bilimning 

asosiy  manbasi  o’qituvchi  edi.  Ushbu  holatda  o’qituvchiga    «ta’lim  sohasida 

monopolist» bo’lishga imkon yaratiladi. Hozirgi paytda bu holat tubdan o’zgardi 

va  talabalar  auditoriyadagi  darslar(mashg’ulotlar)ga  qatshmasdan  bilimlarni 

olishlari  mumkin,  bunda  o’qituvchiga  yangi  masalalar  qo’yiladi:  aktual 

bilimlarni 

yaratish 

va 

ularni 

doimo 

yangilashlar, 

axborotlashtirish 

tizimi(sohasi)da  faol  ishlash,  doimo  o’zining  malakasini  AT  bo’yicha  oshirish, 

shaxsiy bilimlarini boshqarishlar. 

O’qitish  va  tarbiyalashdagi  pedagogik  va  psixalogik  maqsadlarga 

erishishda,  ta’lim  jarayonlaridan  unumli  va  chaqqon  foydalanishlarni 

ta’minlashda,  zamonoviy  axborotlashgan  ta’lim  muhitining(ATM)    maqsad 

funksiyasi bo’lib, zarur  ma’lumotlarni gipoteza va nazariyalarni inobatga olgan 

holda    alohida  olish  hisoblanadi.  Axborotlarni  olishni  bilish  va  uni  qayta 

ishlashda  uni  tog’rilash  zarur.  Ushbu  imkoniyatlar  faqat  bacha  ta’lim 

jarayononing  ishtirokchilari  bilan  bo’lgan  muloqatlaridan  kelib  chiqadi. 

Zamonaviy  texnologik  imkoniyatlar  ta’lim  piramidasini  o’zgartiradi    u 

formallikdan  aniq natijaviylikka olib keladi. 

Oliygohlarning  ATMning  asosiy  maqsadi  masofadan  interfaol  muloqatni 

ta’minlashdan iborat,  barcha ta’lim  axborotlarining  resurslarida  (o’quv uslubiy, 

ma’lumotlar olish, metoriy hujjatlarni, tashkily va boshqalar ta’lim sohasida).  

O’rganivchilarga 

ATMning 

o’quv 

jarayonidagi 

imkoniyatlaridan 

quyidagilarni takidlash mumkin: ko’p sonli axborotlar zaxiralaridan foydalanish; 

har  xil  multimediali  o’quv    materiallaridan;    elektron  portpolioni(e-portfolio) 

o’quv jarayinida birlashtirish; o’quv parametrlarining umumiyligi; o’qituvchilar 

bilan iterfaol kommunikasiyda fan doirasida bo’lishlardir.  

ATM  o’qituvchilariga  tezkor  ta’lim  jarayononi  imkoniyatini  yaratadi,  

o’quv  jarayonini  monitoringini  avtomatik  tashkil  etadi,  har  bir  o’quvchiga 

nisbatan  o’quv  jarayonini  mos  holda  tuzatishlar  qiladi,  talabalarning  mustaqil 

ta’lmini tashkillashtiradi va nazorat qiladi. 

Ta’lim  sohasidagi  o’zgarishlarni  uning  metodik  ta’minotiga  nisbatan 

o’zgarishlarini  mos  holda  ta’minlaydi.  AKTni  amaliy  qo’llanilishida  ilmiy  va 

tafakkurlashlari  birinchi  o’ringa  o’tkazish,  ta’lim  jarayonini  rivojlanishini 

axborotlashtirishda  as  qotadi.  Shaxsiy  yo’nalishdagi  o’qitish  texnologiyasi 

AKTni 

qo’llashda, 

o’quvchilarda  mustaqil  o’qishni  va  fikrlashlarni 

imkoniyatlarini yaratadi.  

Xullas,  ta’lim  resurslari  Internet  oddiy  axborot  manbalaridan  farq  qilishi 

kerak, ular o’quv jarayonlarida alohida o’rin egallashi lozim, chunki ular o’zaro 

mirakkab  jarayonlar  bilan  bog’langan  har  xil  manbalardan  olinadi.  O’qituvchi 

albatta  soha  bo’yicha  eng  kerakli  bo’lgan  malumotlarni  olishi  kerak.  Ular  o’z 

navbatida o’quvchilar tomonidan to’liq o’rganilgan bo’lishi lozim.  

ATM  o’zida  ta’limning  barcha  jabhalarini  ifodalashi  lozim,  natijada 

o’quvchilar  o’zida  bilim  ko’nikmalarini  shakllantirishlari  kerak.  Bunday 

vositalarga  axborotlar  manbasiga,  o’rgatuvchi  dasturlar,  testlat,  onlayn 

yozishmalari, bloglar, forumlar, chatlar va hakozalar kiradi. 

Faol  shaxsni  prinsiplarini  talim  sohalari  bo’yicha  joriy  etishda  quyidagi 

AKTning vositalarini didaktik imkoniyatlari  bilan xizmat qiladi[2]: 

1.  Interfaol  suhbatni  joriy  etish  –  bu  foydalanuvchi  va  AKT  vositalari 

orasidagi 

tezkor 

aloqani 

taminlashdir. 

Interfaol 

suhbat 

axborot 

almashuvchilariga tizimda faol ishlash imkoniyatini yaratadi, bunda ularning har 

bir savoliga darhol javob beriladi va aksincha, bunda foydalanuvchining e’tibiri 

talab qilinadi. 

2.  Ushbu sohadagi o’quv malumotlarining shakllanishi jarayonida ochiq- 

oydin  statistik  malumotlar  displeyda  namayon  etiladi,  uning  strukturasi  va 

chizmalari darhol paydo bo’ladi. 

3.  Aniq  jarayon  va  hodisalarni  modellashtirishda  o’rganilayotgan 

malumotlarning jadvallari va grafiklari rangli hollarda shakllanadi. 

4.  Katta  hajmda  saqlanayotgan  malumotlarga  osongina  muloqatlar 

amalga oshiriladi, ularni xoxlagan jayga jo’natish imkoniyati mavjad, avtomatik 

holda    malumotlarni  yig’sh,  saqlash,  qayta  ishlash  va  islash  jarayonlari 

bajariladi. 

5.  Kasbiy sohadagi masalalarni yechishda va hisoblashdagi jarayonlarini 

avtomattlashtirish. 

6.  O’quv  jarayonini  boshqarishni  va  nazorat  qilishni  avtomatlashtirish, 

nazoratlarni, treninglarni va testlarni jariy etish, oliygohdagi o’quv axborotlarini 

kompyuter tarmoqlari orqali almashishlarini avtomatlashtirishlardir. 

Oliygohlarda ATMlarning qandaydir asosiy didaktik imkoniyatlari har xil 

darajalarda  amalga  oshiriladi,  bu  o’z  navbatida  ta’lim  jarayonining 

unumdorligini beradi. 

Oliygohlar  ATMning  yanada  jivojlanishi  natijasida  ko’p  bosqichli  ta’lim 

sistemasida  uning  imkoniyatini  o’sishini  inobatga  olinadi,  jumladan  avtomatik 

sinxron  tarjimalar,  ishonchlilikni  oshirish  va  ta’lim  sohasidagi  dasturiy 

ta’minotlarni muhofazalashlardir. 

Xulosa  qilib  shuni  takidlash  mumkin,  ushbu  maqoladan  oliygohlarning 

ta’lim jarayonidagi dolzarb zamonaviy muammolarni yechish va ularni amalga 

oshirishda muhim rol o’ynaydi. 

 

Adabiyotlar: 

1.  Тихомиров В.П. Информационно-коммуникационные технологии 

в управлении академическими знаниями и электронном образовании.– М.: 

НИТУ «МИСиС», 2010. – 14с. 

2.  Панюкова 

С.В. 

Использование 

информационных 

и 

коммуникационных  технологий  в образовании.  – М.:  Издательский  центр 

«Академия», 2010. – 224с.