Turizmni rivojlantirish rejalarini ishlab chiqish bosqichlari

Samarqand shahar Sartepo Turizm va maishiy xizmat kasb-hunar kolleji



Mavzu: TURIZM SOHASINI REJALASHTIRISHNING TASHKILIY MEXANIZMLARI
Bajardi: Islomova M.

Tekshirdi: Umarova F.

Turizmni rivojlantirish rejalarini ishlab chiqish bosqichlari

O‘zbekiston Respublikasida turizm sohasidagi qonunlar Oliy Majlis tomonidan belgilab beriladi. O‘zbekiston Respublikasining 1999 yil 20 avgustdagi «Turizm to‘g‘risida»gi qonuniga muvofiq mamlakatimizda turizmni boshqarish va rejalashtirish organlari tizimi yaratilgan va faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. 
Turizm sohasida markaziy davlat ijroiya hoqimiyati organi «O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasi hisoblanadi. 
«O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining kadrlar tarkibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
Turistlik faoliyatning davlat reestri ushbu faoliyat bilan shug‘ullanuvchilarning hisob-kitobini olib boradi. 
Turistlik xizmatlarga bo‘lgan talabni o‘rganish va bashorat qilish, talab va taklif o‘rtasidagi muvozanatni saqlash, turizmni uning barcha bosqichlarida rivojlantirish uchun kompaniya qoshida Turizmni rivojlantirish ilmiy-tadqiqot konsalting markazi tuzilgan.
Milliy, mintaqaviy va mahalliy darajalarda turizmni rejalashtirish jarayoni qo‘yidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi (13.1-chizma) . Ko‘rsatilgan bosqichlarning har birini tavsiflaymiz:
1. Rejalashtirishning maqsadlari, yo‘nalishlari va vazifalarini belgilab olish. Turli ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlarga mos ravishda va turizmga yetishi mumkin bo‘lgan minimal salbiy ta’sirlarni hisobga olgan holda turizmni rivojlantirish zaruriyati, imkoniyati va yo‘llari baholanadi.
2. Tadqiqotni tayyorlash. Turizmni rivojlantirish sohasidagi istiqbollar ochib beriladi va mo‘ljallar belgilab olinadi, iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy muammolar, shuningdek, eng muhim institutsional elementlar (tashkil qilish va boshqarish, qonunchilik va me’yoriy hujjatlar, investitsiyalarni jalb etish va h.k.) ko‘rib chiqiladi. Rejani bajaruvchilarini tanlab olish, mahalliy hoqimiyat organlari va jamoatchilikni jalb qilish, tadqiqotni o‘tkazishni tashkil qilish amalga oshiriladi.
3. Rejalashtirishning barcha elementlarini tadqiq etish. Bunda turizmning barcha jihatlari (geografiya, raqobatlashuvchi turistlik firmalar, turistlarning kelishidagi tendensiyalar, mavjud va potensial diqqatga sazovor joylar, joylashtirish, transport, ovqatlanish vositalari va h.k.) bo‘yicha miqdoriy va sifat omillari va ko‘rsatkichlari aniqlanadi, bevosita joyning o‘zida ob’ektlar tadqiq etiladi, hujjatlar o‘rganiladi, mahalliy hoqimiyat organlari va jamoatchilik vakillari bilan munozarali kengashlar o‘tkaziladi.
4. Analiz va sintez. Turizmning rejalashtirilayotgan turining barcha tashkil etuvchilarini tadqiq qilish natijasida olingan axborotni sifat va son jihatidan qayta ishlash amalga oshiriladi, shuningdek, ishlarning holatini yanada to‘liqroq tushunish uchun tahlilning turli komponentlari birlashtiriladi va integratsiya qilinadi. Turizm bozorining kon’yunkturasi va uni iqtisodiy ta’sirlar, turizmning institutsional elementlari va h.k.lar tahlil qilinadi.
Turizmni rivojlantirishning asosiy imkoniyatlari, unda muammolar va to‘sqinlik qiluvchi omillar aniqlanadi, turistlik biznes sifatini pasaytiruvchi to‘siqlarni bartaraf etish bo‘yicha zarur tavsiyalar ishlab chiqiladi. O‘xshash turistlik mahsulotlar va bozorlarga ega mavjud va ehtimol qilingan potensial raqobatchilarning faoliyati hisobga olinadi.
5. Siyosat va rejani ishlab chiqish. Turizmni rivojlantirish siyosati va tegishli tizimiy reja ishlab chiqiladi. Birinchi navbatda rivojlantirishning sarf-harajatlar va foyda muvozanatda bo‘ladigan muqobil variantlari ko‘rib chiqiladi. Bunda quyidagi mezonlar qo‘llaniladi: rivojlantirish masalalarini hal qilishning ehtimol tutilgan murakkabligi, iqtisodiy foydalarni optimallashtirish, ijobiy ekologik va ijtimoiy-madaniy omillarni kuchaytirish, salbiylarining ta’sirini eng kam darajaga yetkazish, boshqa turistlik korxonalar bilan samarali raqobat qilish. Ko‘p variantli baholash asosida siyosatning so‘nggi yo‘nalishlari va reja tuzilishi aniqlab olinadi.
Rejalashtirishning ushbu bosqichida turizmni rivojlantirish va takomillashtrishning eng maqsadga muvofiq modellarini qabul qilish uchun mahalliy hoqimiyat organlari va boshqa manfaatdor tomonlar bilan mustahkam aloqa bog‘lash zarur.
6. Boshqa tavsiyalar. Ko‘p variantli modellar tuziladi va ulardan eng maqsadga muvofiqlari tanlab olinadi.
7. Rejani bajarish va nazorat qilish. Rejaning so‘nggi varianti haqqoniy va bajarish mumkin bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan rejani amalga oshirish modellari ishlab chiqiladi.
Rejani amalga oshirish bo‘yicha ishlar davomida uni bajarish muddatlari va bo‘limlari bo‘yicha nazorat qilinadi. Bu yo‘l qo‘yilgan chekinishlarni aniqlash va ularni bartaraf qilish bo‘yicha tezkor choralar qabul qilishga imkon beradi.
Litsenziya olish uchun Davlat tomonidan o‘rnatilgan talablar

O‘zbekistonda turizm faoliyati litsenziyalanadi, hamda bu jarayonni o‘tkazish mexanizmi tegishli qonun bilan belgilangan. Turizm biznesini tashkil etish uchun rasmiyatchilikni o‘ziga xos xususiyatlarini bilish zarur, jumladan, litsenziyalash sohasini va boshqa ruxsatnoma xilidagi hujjatlarni mukammal bilish talab etiladi. Qonunga ko‘ra litsenziya berish va uni bekor qilish yoki uning faoliyatini to‘xtatib qo‘yish, kabi harakatlar Vazirlar Mahkamasining Komissiyasi tomonidan qaror qabul qilinadi, uning bu boradagi ishchi organi funksiyasini «O‘zbekturizm» MK bajaradi. Eng asosiy talab – litsenziya tadqiqotchilari faqatgina yuridik shaxs bo‘lishi shart.
Turizm faoliyatini amalaga oshirish huquqi 5 yil davomida haqiqiy hisoblanuvchi namunaviy litsenziyalar beriladi, shunga qaramasdan buyurtmachi talabiga ko‘ra kamroq muddatga ham litsenziyalar berilishi mumkin. 
Litsenziya olish uchun Davlat tomonidan o‘rnatilgan talablar qo‘yilgan bo‘lib, ular qatoriga qo‘yidagilar kiradi:
• turizm to‘g‘risidagi qonunga, turizm sohasidagi O‘zbekiston Respublikasi standartlari va xalqaro standartlarga majburiy ravishda rioya qilish;
• huquqiy shaxs shtatida turizm sohasida maxsus ta’lim olgan yoki turizm sohasida 3 yildan kam bo‘lmagan ish stajiga ega bo‘lgan, kamida bitta xodimning bo‘lishi. Shu tarzda turizm korxonasi tegishli bilim, malaka, ko‘nikmaga ega bo‘lgan soha mutaxassislari bilan aks ettirilishi zarur;
• yangi texnologiyani va boshqaruv tajribasini joriy etish bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli sayyohatlarni, ekskursiyalarni tashkil etish va ular bilan bog‘liq xizmatlar bilan bevosita band bo‘lgan huquqiy shaxs xodimlari har 3 yilda kamida 1 marta malakasini oshirish zarur;
• shakillangan nizom jamg‘armasi kamida minimal ish xaqining 400 tasi miqdorida bo‘lishi kerak, chunki u tegishli moddiy va iqtisodiy resursga ega bo‘lishi lozim;
• mijozlar bilan ishlash va turmahsulotni ishlab chiqish mos ravishdagi ishchanlik muhitini talab etishi sababli xususiy yoki ijaraga olingan xizmat binosida tegishli jihozlarning mavjudligi;
• taqdim etiladigan turizm xizmatlariga muvofiqlik sertifikatlarining mavjudligi, chunki bu har qanday turga qonuniy tus berish va xavfsizlik talablari bilan bog‘liqdir;
• turizm xizmatlarini faqatgina mijoz bilan O‘zbekiston Respublikasi qonunlari talablariga mos ravishda shartnoma tuzilgandan keyingina ko‘rsatish. Boshqa holatlarda shartnoma huquqiy kuchga ega bo‘lmaydi va sud orqali bekor qilinishi mumkin;
• chet el davlatlariga tashrif buyurish, chiqish, kirishni o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida, turistlik tashrif vaqtida va har bir aniq davlatga tashrif buyurishni boshqa qoidalarini o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida mukammal ma’lumotlarni belgilangan tartibda har bir turistga yetkazish;
• mijozga ish tartibi to‘g‘risida, uning huquqiy manzili, litsenziyani mavjudligi, majburiy sertifikatlashga tortiladigan xizmatlar uchun sertifikatlarni mavjudligi, turizm faoliyatini aniq yo‘nalishlarini yuritish uchun javobgor bo‘lgan lavozimli shaxslarning familiyasi, ismi, sharifi haqida to‘la ma’lumot berish;
• turistlar xavfsizligini ta’minlash, jarohatlanganda, betob bo‘lganda va boshqa holatlarda tibbiy hamda boshqa birinchi yordam ko‘rsatish tizimini mavjudligi;


Rasm 14.1. Turizm faoliyatiga litsenziya berish va arizalar bilan ishlash jarayonlari 
Tuliq ma'lumotlarni yuklab olishingiz mumkin>>>> Вы не можете скачивать файлы с нашего сервера

14.2. Turistlik faoliyatga litsenziya berish uchun tegishli hujjatlarni tayyorlash

Litsenziya olish uchun tegishli zaruriy hujjatlarni tayyorlashga to‘g‘ri keladi ularga qo‘yidagilar kiradi:
Huquqiy shaxsni tashkiliy – huquqiy shakllari hamda nomi uning joylashgan manzili (pochta manzili), huquqiy shaxsning amalga oshirishni mo‘ljallagan faoliyat turini litsenziyalanadigan bank muassasasining hisob – kitob raqami va bank muassasining nomi, ko‘rsatilgan faoliyat turini amalga oshirish muddatlari ko‘rsatilgan litsenziya berish to‘g‘risida arizasi;
Huquqiy shaxsni davlat ro‘yxatidan o‘tganligi to‘g‘risida guvohnomaning notariusdan tasdiqlangan nusxasi;
Litsenziya tadqiqotchisi tomonidan litsenziya tadqiqotchisining arizasini ko‘rib chiqish uchun 5 karra minimal ish haqi miqdorida litsenziya yig‘imlarini o‘tgazganligini tasdiqlovchi hujjat. Agar tadqiqotchi tomonidan berilgan ariza rad qilingan holatlarda to‘langan summa qaytarilmaydi;
Litsenziya tadqiqotchisining binodan foydalanish huquqini tasdiqlovchi hujjatlar hamda «O‘zbekturizm» MK vakillari tomonidan tuzilgan komissiyaning binoni, moddiy – texnikaviy jihozlangani faoliyat turini litsenziyalash talablariga javob berishini tasdiqlovchi va uni ko‘zdan kechirganligi haqidagi hujjati;
Shakillantirilgan nizom jamg‘armasi miqdori to‘g‘risida bank ma’lumotnomasi;
Mutaxassislarga turizm sohasidagi ish staji yoki maxsus ta’limning mavjudligini tasdiqlovchi hujjat (diplom yoki mehnat daftarchasining nusxasi, ishga qabul qilish to‘g‘risida buyruq);
Rahbarni ismi, sharifi, familiyasi, tug‘ilgan yili, pasport ma’lumotlari, uy manzili, ma’lumoti, telefon raqamlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar.
«O‘zbekturizm» MK tomonidan qarorlarni qabul qilish jarayoni qat’iy aniq belgilangan vaqtda amalaga oshiriladi, lekin amaliyotda ba’zan ayrim kechikishlar ham kuzatiladi. Shunga qaramasdan litsenziya berish yoki berishni rad etish to‘g‘risidagi qarori litsenziya tadqiqotchisi tomonidan barcha zaruriy hujjatlarni ariza bilan birgalikda taqdim etgandan so‘ng 30 kundan ortiq bo‘lmagan muddatda qabul qilinadi. Ekspertlarni fikriga qaraganda, bu huquqni muhofaza qilish organlari, moliyaviy va soliq xizmatlari o‘z sohalari bo‘yicha zaruriy tekshirishlar bilan bog‘liqdir. Masalan, turizm sohasidagi faoliyat uchun litsenziya firma – egalari (xo‘jayinlari) to‘g‘risida ma’lumotlar jo‘natiladigan muassasalar ro‘yxatiga Milliy xavfsizlik xizmati, Ichki ishlar Vazirligi (IIV), Tashqi ishlar Vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligilari kiradi.
Har qanday holatda «O‘zbekturizm» MK 15 kun muddat ichida, taqdim etilgan hujjatlar bo‘yicha ekspert xulosalarini tayyorlaydi, hujjatlarni ko‘rib chiqadi hamda litsenziyani berish yoki (bermaslik) uni rad etish to‘g‘risidagi takliflarini komissiyaga tasdiqlash uchun tegishli qaror qilinganligi haqida qaror bayonnomasini tasdiqlaydi.
Undan so‘ng natijalar to‘g‘risida Milliy kompaniya uch kun muddat ichida tadqiqotchini xabardor qiladi, ya’ni unga bank rekvizitlari ko‘rsatilgan holda yozma shaklda bevosita taqdim etadi yoki jo‘natadi (unda davlat poshlinalarini to‘lash muddati va hisob raqamlari aks etishi kerak). Bir vaqtning o‘zida tadqiqotchiga litsenzion kelishuvni imzolash uchun jo‘natadi. Shuni qayd qilish kerakki, agar 3 oylik muddat ichida yuqorida qayd qilingan litsenziat kelishuvi tuzilmasa va davlat poshlinasi to‘lanmagan holatlarda hukumat komissiyasi litsenziyani bekor qilish to‘g‘risida qaror qabul qilish huquqiga ega.
Qo‘yida O‘zbekistonda «O‘zbekturizm» MK ning ishchi organi orqali turizm litsenziyasini rasmiylashtirish jarayoni va bosqichlari ko‘rsatilgan.
Sug‘urtalash turizm faoliyatidagi zaruriy element sifatida

So‘nggi yillarda sug‘urtalanadigan hodisalar soni sezilarli darajada ortdi, ayniqsa, o‘lim holatlari kuzatildiki, jasadni uning doimiy yashash joyiga vataniga eltib qo‘yish vaziyatlariga duch kelishdi. Qator davlatlarda odat tusiga kirgan sug‘urtalash holatlari yomonlashdi. Sug‘urtalash holatini yomonlashuvining sabablaridan biri chet elda turistlarni yurish-turish qoidalari madaniyatining yetarli emasligidir. 
Baxtga qarshi, ko‘pgina bizning fuqarolarimiz, «yaxshi bo‘ladiga» ishonib, turistlik tashriflar oldidan ko‘ngilli sug‘urtalash xizmatidan foydalanishga shoshilmaydilar. Bizning fuqoralar har qanday sug‘urta turiga ham ishonchsiz munosabatda bo‘ladilar, guyoki pul to‘lab hech qanday natija bo‘lmaganidek, ishonchsizlik bilan salbiy munosabatda bo‘ladilar. Shunga qaramasdan agar boshqa mamlakatga turizm maqsadlarida tashrif buyurishga otlanib turgan nemis, fransuz yoki amerikalik turistdan so‘ralsa, u eng avvalo sug‘urta polisini harid qilishini aytadi. 
Chet elga chiquvchi turist har qanday holatda favqulodda vaziyatlarga duch keladi: iqlim o‘zgarishi, suvning kimyoviy tarkibi, ovqatlanishni boshqacha tartibi va ko‘pincha boshqa o‘zgarishlar o‘z salbiy oqibatlarini olib kelishi mumkin.
So‘nggi yillarda yana bir nechta salbiy tendensiyalar yuzaga keldi: birinchidan, dunyo bo‘yicha qator surunkali kasalliklarga ega bo‘lgan yoshi o‘tib qolgan kishilar faol tarzda harakatlana boshladi. Ular qoidaga ko‘ra, aynan ular uchun to‘g‘ri kelmaydigan iqlimli davlatlarga safar qilishga intilmoqdalar. Ko‘pgina qariyalar dunyoni narigi chekkasida, masalan, AQSH va Isroildagi o‘z farzandlarinikiga tashrif buyurishda uzoq muddatli parvoz, iqlim hamda ovqatlanishni o‘zgarishi yoshi o‘tgan qariyalar uchun o‘zining salbiy natijasini ko‘rsatmasdan qolmaydi.
Yana bir muammo – dam olishda kichik yoshdagi bolalarni olib yurish urf-odat tusiga kirmoqda. Turistlar hanuzgacha dam olishda o‘zlari bilan 2-3 yoshli farzandlarini, ba’zi g‘ayratli ota-onalar xatto emizakli go‘daklari (chaqaloqlari) ni emlamasdan sayohatga olib chiqmoqdalar. Mazkur holat chaqaloqlar uchun maqbul yashash sharoitlari hamda ozuqlantirish imkoniyatlari mavjud bo‘lgan besh yulduzli mehmonxonalarga yo‘llanmalar harid qilingan bo‘lsa, ijobiy natijaga erishish mumkin. Ammo ikki-uch yulduzli pansionlardagi sharoitlarda go‘daklar uchun imkoniyatlar mavjud emas. Sug‘urtachilar bilan to‘qnash keladigan muammolardan yana biri guruh kuzatuvchilarini tajribasizligi hisoblanadi.
Taasuflar bo‘lsinki, hanuzgacha sug‘urtani qo‘shimcha yuklama deb hisoblovchi turistlik agentliklar bilan duch kelinmoqda. Bunday agentliklarning xodimlari sug‘urta xizmatlarini to‘g‘ri sotish qobiliyatini yetarli darajada baholamaslik tufayli mijozlar oldida ko‘p narsa yo‘qotmoqdalar.
Buning ustiga, o‘z mijozlariga nomaqbul sug‘urta kompaniyasining polisini sota turib, firma o‘z moliyaviy xolatini bo‘lajak hodisalarga bog‘liq qilib qo‘yishi mumkin. Aksincha sug‘urtaga va sug‘urtalovchini tanlashga ongli munosabat, so‘zsiz turistlik firmaga bal qo‘shadi va uning byudjetidagi pul mablag‘larini saqlab qoladi.