Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Jamoat salomatligi, sog`liqni saqlashni

Toshkent Tibbiyot Akademiyasi 

 

 

Jamoat salomatligi, sog`liqni saqlashni 

trashkil qilish va boshqarish kafedrasi 

 

 

 

•

Tashkent Medical Academy  

•

Department of Public health, organizations 

and managing health care 

Маъруза  

ARB, onkologik va 

allergikkasalliklarning 

epidemiologiyasi. 

Lecture 

 

Epidemiology neurological, 

oncological, allergic 

diseases

  

 

Asab-ruxiy buzilishlar ijtimoiy-

gigiyenik muammodir. 

•

Asab-ruxiy buzilishlarda nogironliklarning o`sishi. 

•

Nogironlik 6-8% ni tashkil etadi 

•

Asasb tizimi kasalliklarida nogironlarning74%  

1yoki 2-guruxga kiradi. 

•

21% nogironlar 30 yoshgacha. 

•

90 -92% nogironlar oilada yashaydi. 

•

Nogironlarning dan ko`p qismi ish joyiga muxtoj. 

•

ARB dagi nogironlar orasidagi o`lim mdarajasi 

pastligi ularning sonini oshishiga olib kelmoqda. 

ARB da kasallanish darajasi

  

•

Birlamchi va umumiy kasallanish 

o`rtacha 0,4 

– 0,7% ni tashkil qiladi. 

•

O`lim sabablari 0,03 

– 0,05%  

•

ARB bemorlar ko`proq yo`ldosh 

kasalliklar, jaroxatlar, baxtsiz 

xodisalartufayli vafot etadi. 

•

Tadqiqotlar 

ko`rsatishicha 

Respublikamizda  oxirgi  yillar  ichida 

nevrologik 

kasalliklar 

darajasi 

kamaygan.  Lekin  kamayish  bir  xil 

emas. 

Respublikaning xar xil regionlarida nevrologik 

kasalliklarning o`rtacha yillik darajasi ( 100000 

aholiga) (2000-2010

йй) 

Region 

Jami 

Shu jumladan 

bolalar 

O`smirlar 

Kattalar 

( 18 yoshdan 

kattalar) 

Toshkent sh 

4043,2 

5326,0 

5829,4 

3197,2 

Jizzax vil 

1871,4 

1400,0 

5089,7 

1788,7 

Navoiy vil  

2613,8 

2625,2 

2705,0 

2581,4 

Sirdaryo vil 

1562,6 

1130,7 

2105,9 

1774,8 

Toshkent vil 

2572,8 

2784,3 

3901,3 

2295,3 

O`zbekiston 

Respublikasi 

2791,2 

2592,8 

3803,7 

2794,2 

Неврологик касалликлар билан касалланиш   

( 100000 ахолига) 

 

Region 

DSP 

Epilepsiy

a 

Serebrovaskulya

r kasalligi 

Perifirik AS 

kasalligi 

Toshkent sh 

5,8  

12,8  

87,2 

241,6  

Jzzax vil 

12,0  

9,2  

27,2  

265,5  

Navoiy vil 

25,8

  

17,5  

47,4  

201,1  

Sirdaryo vil  

7,1  

25,5  

19,4  

77,4  

Toshkent vil 

3,9  

11,2  

80,7 

285,7  

O`zbekiston 

respublikasi 

13,7 

21,5 

62,6 

299,4  

 100 000axoliga yiliga SVK

– 2791,2  

•

Nevrologik 

kasalliklar 

strukturasida  SVK  uncha 

yuqori o`rinni egallamasada 

biz 

uning 

oqibatlarini- 

ertanogironlikka  va  o`limga 

olib 

kelishini 

bilishimiz 

shart. 

•

Periferik asab tizimidagi 

ko`p uchraydigan 

kasalliklar (lyumbago, 

radikulit, nevrit, 

nevralalgiya va bq.) boshqa 

kasalliklarning 1/6qismini 

tashkil qiladi. 

 

 

 

 

Asab-ruxiy buzilishlar 

ijtimoiy-gigiyenik muammo 

sifatida. 

ARB strukturasi:  

Nevrozlar 1000 axoliga 100 tadan 

–gacha 

qayd qilinadi. 

•

Psixopatiya 1000 axoliga 30 ta; 

•

Psixozlar  

1000 аxoliga 20 ta; 

•

shizofreniya 1000 axoliga 5 

– 6 ta 

ARB biologik omillari; 

•

Irsiylik va tana tuzilishi 

(mikro yoki 

displastik tip) 

•

Xomiladorlik va tug`ruqlar, ularning 

asoratlari, 

•

Jins va yish (ayollar 20 

– 40 yosh), 

•

O`tkazilgan kasalliklari, (infeksiya, 

intoksikatsiya, travmalar) 

Psixologik xavf omillari 

•

Shaxsning premorbid xolati, 

•

Bolaligidagi psixik travama, 

•

yatrogeniya, 

•

Psixotravmatik situatsiyalar. 

Ijtimoiy xavf omillari 

•

 oilaviy sharoiti 

•

Oiladagi tarbiya. 

•

Oilaviy axvoli (bo`ydoq yoki turmush 

qurmaganlar) ma`lumoti kasbi, mexnat 

faoliyati. 

 psixonevrologik yordamni tashkil 

qilish; 

•

«psixiatrik yordam to`g`risidagi qonun» 

31.08.2000y.  

•

Davlat asaosida va xududiy uchastka 

prinspida ishlovchi psixonevrologik 

uchastkalar  

•

Psixiatriya statsionari  

•

Psixiatrik tez yordam brigadasi  

•

UASH, nevropatolog, nevrologlar. 

Xavfli o`smalar va ularning ijtimoiy 

– 

tibbiy axamiyati 

•

Xavfli o`smalar jahon aholisi uchun keng xavf 

tug`dirayotgan kasalliklardan hisoblanadi. 

•

Xavfli mo`smalardan o`lim ko`rsatkichi iqtisodiy 

rivojlangan davlatlarda so`nggi 20 yil ichida 

erkaklarda 55 % ga, ayollarda esa 40%ga ortgan.  

•

JSST ma`lumotiga ko`ra ular bilan kasallanish va 

o`lim 1999 yildan  2020 yilga qadar qariyib 2 

barobarga ortishi taxmin qilinmoqda:  birlaamchi 

kasallanish 10 dan 20 mln.gacha va ro`yxatga 

olinayotgan o`limlar soni esa 6 dan 12mln.gacha 

o`sishi kuzatilmoqda. 

        

•

 

Bu kasallik Markaziy Osiyo respublikalari 

axolisi o`lim sabalari orasida asosiy sabab 

lardan birini egallaydi va 4- o`rinda 

turadi.Toshkentda o`lim sabablari orasida 

o`smalar 2 o`rinni egallaydi (11,5%). Odatda 

onkologik kasalliklari bor bemorlar birinchi 

bo`lib onkologga emas, balki boshqa 

shifokorlarga murojaat etadilar. 

 

O`zbekistonda xavfli o`smalar bilan kasallanish 

ko`rsatgichi  Yaponiya 

2,5 marta, Rossiya va 

Qozog`istonga nisbatan 1,5-2,0 marta kam.  

Xavfli o`smalardan o`lim ko`rsatgichi AQSh ga 

nisbatan 1,6 marta, Rossiya Qozog`istonga 

nisbatan  erkaklar 2-3 barobar, ayollarda esa 

1,4barobar kam. 

Onkologik kabinent va bo`limlarning ish 

faoliyatinibaholaydigan ko`rsatgichlar 

Birlamchi va umumiy (onkologik kasalliklar 

bo`yicha ) kasallanish ko`rsatgichi, 

Onkologik kasalliklarni barvaqt aniqlashuchun 

o`tkaziladigan profko`riklarning xajmi va 

samarasi; 

Onkologik kasalliklar bo`yicha o`lim 

ko`rsatgichi;onkologik kasallikka chalinganlar 

orasidagi letallik ko`rsatgichi; 

Markaziy Osiyo Respublikalarida  

100. 000 axoliga nisbatan yomon sifatli o`sma kasalligidan 

kasallanish 

Марказий Осиё республикаларида  

100. 000 аҳолига нисбатан ёмон сифатли ўсма 

касаллигидан ўлим 

136

75,9

62,7

133,3

62,6

46,7

129,6

60,2

38,2

183

114,3

38

169

106

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

1990 1995 2000 2004 2010

Козогистон

Киргизистон

Тоджикистон

Туркманистон

O`z.R xavfli o`sma kasalliklari bilan 

kasallanish va o`lim ko`rsatgichi 

(100ming kishi  axoliga) 

70,1

36,4

69,6

35,7

68,1

35,6

64,5

34,5

66,1

34,4

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2000

2004

2008

2012

2013

касалланиш

улим

O`zbekistonda  

oxirgi yillarda xavli o`sma bilan 

kasallanishshaxar axolisida ko`proq uchragan

.  

Me`da, qizilo`ngach, pastki lab va bachadon bo`yni 

raki ko`rsatkichlarining kamayishi yaqqol ko`zga 

tashlangan ammo, to`g`ri ichak sut bezi o`pka, 

xiqildoq teri shuningdeklimfa bezlari va qon 

yaratuvchi to`qimalar raki bilan kasallanganlar soni 

tobora ortib bormoqda. 

 

Xavfli o`sma strukturasining dinamikasi. 

O`sma 

lokalizatsiyasi 

Kasallanish 

2004 yil 

Kasallanish 

2010 yil 

Sut bezi saratoni 

6,8 

8,1 

Me`da xavfli 

saratoni 

7,2 

6,4 

Bachadon bo`yni 

saratoni 

4,2 

4,3 

O`pka saratoni 

4,2 

4,2 

Teri saratoni 

6,4 

4,2 

O`zbekistonda onkologik kasalliklarning tarqalishi 

•

Ekologik noqulay regionlarda ushbu ko`rsatgich 

yuqori bo`lib qolmoqda – Toshkent shaxri, Toshkent, 

Surxandaryo, Navoiy viloyatlari, 

•

Onkologik kasallikkachalinganlar orasida 39,5% bez 

o`smali bemorlar. Ushbu ko`rsatgich regionga qarab 

xar xil bo`lishi mumkin. Masalan; 

Qoraqolpog`istonda faqatgina 3% bemorlarda bezarar 

o`sma aniqlangan. Sirdaryoda esa bu son 61% 

tengdir. 

Profilaktik ko`ruvda aniqlangan bemorlar  

O`sma 

lokalizatsiya  

Aniqlangan 

bemorlar 

soni  

Prof. 

ko`ruvada 

aniqlangan 

Aniqlanish 

% 

Teri saratonida 

1285 

515 

55,7 

Sut bezi saratoni 

2054 

749 

41,6 

Bachadon bo`yni 

saratoni 

1066 

411 

39,2 

To`g`ri ichak 

saratoni 

592 

107 

18,2 

xavfli limfomalar  

996 

229 

17,6 

5 yillik yashash ko`rsatgichi 

O`sma lokalizatsiyasi 

5 yillik yashash 

ko`rsatgichi 

Teri saratoni 

61,3 

Sut bezi saratoni 

46,6 

Bachadan bo`yni  saratoni 

47,9 

O`pka saratoni 

22,7 

Me`da saratoni 

28 

Allergik kasalliklar 

epidemiologiyasi 

Dunyo bo`yicha katta yoshlar 

orasida xar 10, bolalar orasida xar 

3 allergiya kasalligiga chalingan, 

oxirgi yillarda ushbu kasallik bilan 

kasalllanganlar soni oshib 

bormoqda va 20dan  30% tashkil 

qiladi  

Allergiya so`zi birinchi bo`lib angliyalik 

pediator K.Pirke tomonidan 1906 yilda 

kiritilgan. Ush bu so`z grek tilida : allos 

– 

begona va ergon 

–ta`sir qilish degani. 

Demak alllergiya bu odam organizmi xar 

xil omillar ta`siriga o`zgargan xolda javob 

berish qobiliyatidir. 

 

 

 

 

Allergik kasalliklarga bronxial astma, 

pollinoz, allergik rinit,  

Allergodermatoz , dori va ovqatlarga 

bo`lgan allergiya va boshqalar kiradi.  

 

Allergiyaga olib keluvchi omillar  

•

Ekologiyani yomonlashishi; 

•

 O`tkir va surunkali streslar ;  

•

Tabiatni muxofaza qilish choralari yaxshi 

o`tqazilganligi  

•

Dori darmonlarni nazoratsiz ishlatilishi  

•

Kosmetik va sintetik vositalarni ishlatilishi 

•

Maishiy xizmatda dizenfeksiya va dizenseksiya 

moddalarini ishlatilishi  

•

Ovqatlanish sifatini o`zgarishi  

  

Allergik kasalliklarni tarqalishi  

Oxirgi 30 yil ichida allergik 

kasalliklar ortib bormoqda , va xar 

10 yilda 2barobarga 

ko`paymoqda BSST ma`lumoti 

bo`yicha ushbu kasalliklarkatta 

axoli oarsida 5% ni, bolalar 

orasida 15% ni tashkil qilmoqda. 

 

•

Allergik rinit yevropa davlatlarida 10 - 32%, 

atopik dermatitlar 

– 9 dan 24 % chani tashkil 

qiladi. AQSH da allergik  kasalliklarga chalingan 

bemorlar orsida bronxial astmani o`zi kattalarda 

5% ni kattalarda 7

–10% ni tashkil qiladi. 

Germaniyada alllergik kasalliklar bilan 

kasallanganlar soni axolini 25% tashkil qiladi. 

Rossiyada xar to`rtinchi odamdan biri allergik 

kasallik bilan katta shaxar, ekologik noqulay 

shaxarlarda  30-60% gacha yetadi. 

 

 

 

 

Kasallikni diagnostikasi

  

 

 

To`liq anamnez yig`ish (qachon, qaysi 

sharoitda nima bilan bog`liq, oilada 

allergiklar borligi, ish sharoiti,)  

Fizikal tekshiruv (og`iz bo`shlig`I, ko`z, 

burun, o`pka va boshqa a`zolarni 

tekshirish) 

Labarator tekshiruvlar. 

 

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН 

РАХМАТ! 

    E`tiboringiz 

uchun raxmat!!!