1. Асбест цемент буюмларнинг таркиби, ишлаб чикариш технологияси тугрисида умумий маълумотлар. 2. Асбест цемент буюмларнинг ассортименти, стандарт талаблари.
3. Хулоса
4. Фойдаланилган адабиётлар
Асбест цемент буюмларнинг таркиби, ишлаб чикариш технологияси тугрисида умумий маълумотлар.
Ушбу курснинг вазифаси асбест-цемент омихтасидан олинадиган маҳсулотларнинг тайёрлаш жараенини асосини ташкил қилувчи физик ва физик-кимевий ўзгаришларни тушунтириб ўтиш, бундай маҳсулот ишлаб чиқаришда ишлатиладиган боғловчи материаллар ҳақида қисқача маълумот келтиришдан иборат, чунки Сиз боғловчи моддалар тайерлаш жараенига бағишланган махсус курсни ўрганяпсиз. Бу курсда асбест-цементли материаллар ҳосил бўлишидаги ўзгаришлар ва ҳом ашё маҳсулотларининг физик-кимёвий ҳамда реологик хоссалари ҳақида ҳам маълумот берилади.
Асбест-цементли маҳсулотлар тайёрлаш – бу қурилиш материаллари ишлаб чиқарувчи саноатнинг йирик тармоғи бўлиб, асосан турли хилдаги асбест ва цемент омихтасидан иборат материаллар ишлаб чиқаришга қаратилган. Ўз номидан кўриниб турибдики, бундай материал асосан иккита хом ашёдан, яъни асбест ва цементдан таркиб топган бўлиб, тайёр маҳсулот турига кўра ўртача 10-20/90-80 оғирлик миқдоридаги омихта нисбатидан иборат бўлади. Шундай қилиб асбест-цемент икки турдаги аралашмадан иборат ва ундаги ҳар бир компонентнинг ўз ўрни бор. Уларнинг ўзаро бирикишидан эса янги, махсус хоссаларга эга бўлган материал ҳосил бўлади. Махсус курслардан маълумки, цемент сиқувчи куч(нагрузка)га яхши қаршилик кўрсатса ҳам, лекин бурама ва чўзувчи кучга ўн ва ундан ортиқ марта ёмон қаршилик кўрсатади.
Цементнинг бу камчиликларини камайтириш ёки унга чек қўйиш мақсадида унинг таркибига асбест қўшилади. Толасимон бўлган асбест қотаётган боғловчи материал массаси билан яхши аралашади ва унинг структурасини мустаҳкамлаб, маҳсулотни айтиб ўтилган кучга бўлган қаршилигини оширади. Асбестцементга механик воситалар ёрдамида ишлов бериш мумкин. Бу қоришма иссиқликни жуда ёмон ўтказади, олов таъсирига чидамли, диэлектрик хоссалари юқори, бундан ташқари у бошқа кўпгина афзалликларга эга. Бу афзалликлар эса асбест-цемент материаллини, истиқболли қурилиш материалларининг асосий турларидан бирига айлантирди. Ривожланиб бораётган халқ хўжалигида, ҳар хил бино ва иморатларни кўтаришда ўртача 50 фоизгача бундай материал ишлатиб келинмоқда. Асбест-цемент массасидан – қувурлар, оддий ва юқори босимга чидамли, турли каттакликдаги ва узунлиги 6 м келадиган буюмлар тайёрланмоқда. Бундан ташқари ясси ва тўлқинсимон, мураккаб кўринишдаги “Сэндвич” туридаги панеллар (яъни бир нечта қатламдан иборат осилиб турувчи деворбоп панеллар, томларни қоплашга мўлжалланган ва юошқа хилдаги) маҳсулотлар тайёрланмоқда.
Ҳали қотиб улгурмаган, янги қолипдан чиққан асбестцементга хос бўлган ёпишқоқлик (пластичность) туфайли унги турли мураккаб кўриниш бериш мумкин: тўлқинсимон, ҳар хил бурчакли қилиб буриш ёки бўлмаса кесими мураккаб бўлган тайёр маҳсулотни қолиплаш ва ҳоказо. Бу эса маҳсулотни бурама (нагрузкаларга) бўлган қаршилигини янада оширишга имкон беради. Мана шуларнинг ҳаммаси ўз навбатида асбест-цемент асосида енгил, оловда ёнмайдиган, мустаҳкам, узоқ муддат ишлатиш мумкин бўлган материаллар олиш имконини беради. Асбест-цемент саноати ёш саноат турларидан бири бўлиб, халқ хўжалигининг турли соҳаларида кенг қўлланилгани учун жуда тез ривожланиб бормоқда.
Асбестцемент материалининг яратилиши ва уни саноат миқёсида биринчи марта ишлаб чиқарилиши чех олими Людвиг Гатчек номи билан боғлиқ. Унинг самарали меҳнати туфайли бу маҳсулот саноат миқёсида биринчи марта 1990 йилда ишлаб чиқарилган. Бунинг учун ўша маҳалда қаттиқ (картон) қоғоз ишлаб чиқаришда ишлатиладиган айланма тўрли цилиндри бор машиналардан фойдаланилган (шунинг учун узоқ муддат асбест-цемент ишлаб чиқарувчи ишчилар орасида “паппмашина” деган ибора сақланиб қолган). Машина қолипланган яхлит тахтасимон листлар ўлчами 400x400 мм бўлган квадрат плиталар қилиб кесилар, кейин эса гидравлик босқонларда қўшимча зичлаш орқали мустаҳкамлиги ошириларди. Уларни асосан бино томларини қоплашга ишлатиларди. Бу листар узоқ муддат хизмат қилгани учун доимий, яъни “этернитли” деб номланган. Бундай машиналар такомиллашиб бориб кейинчалик лист қолипловчи, қувур қолипловчи деб атала бошланди ва ҳозирда асбест-цемент материаллари ишлаб чиқаришда асосий қолипловчи – (формовочный) машиналардан бири ҳисобланади. Ҳозирги пайтда саноат корхоналаримизда ўртача 250 та технологик линияларда листли маҳсулотлар ва 80 технологик линияларда эса асбест-цемент қувурлар ишлаб чиқарилмоқда.
