3-MAVZU:FIZIKA O’QUV MAVZULARIGA PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALARNI JORIY QILISH
Ma’lumki, hozirgi zamon talablariga javob beradigan mutaxassis kadrlarni
tayyorlash Oliy ta’lim muassasalari oldida turgan dolzarb masalalardan
hisoblanadi. Yoshlarga ta’lim va tarbiya berishning murakkab vazifalarini hal etish
o’qituvchilarning g’oyaviy e’tiqodiga, kasb mahoratiga, iste’dodi va madaniyatiga,
hozirgi zamon pedagogik va axborot texnologiyalarni qo’llash, talabalarni o’zaro
faollikka olib kelishiga bog’liqdir.
Pedagogik texnologiya (PT) -shunday bilimlar soxasiki, ular yordamida XXI
asrda davlatimizda ta’lim soxasida tub burilishlar yuz beradi, ukituvchi faoliyati
yangilanadi, talaba-yoshlarda xurfikrlilik, bilimga chankoklik, Vatanga mexr-
muxabbat, insonparvarlik tuygulari tizimli ravishda shakllanadi. Texnologiya
tushunchasi texnikaviy tarakkiyot bilan boglik xolda fanga 1972 yilda kirib keldi
va yunoncha ikki suzdan-texnos (technt)- san’at, xunar va logos (logos) - fan,
ta’limot suzlaridan tashkil topib xunar fani ma’nosini anglatadi. Birok bu ifoda
zamonaviy texnologik jarayonini tulik tavsiflab bera olmaydi. Texnologik jarayon
xar doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalangan xolda amallarni muayyan
ketma-ketlikda bajarishni kuzda tutadi. Yanada anikrok aytadigan bulsak,
texnologik jarayon bu mexnat kurollari bilan mexnat ob’ektlariga boskichma
boskich ta’sir etish natijasida maxsulot yaratish borasidagi ishchining faoliyatidir.
Ya’ni: PT- bu ukituvchi (tarbiyachi) ning ukitish (tarbiya) vositalari yordamida
ukuvchi (talaba) larga muayyan sharoitda ta’sir kursatish va bu faoliyat maxsuli
sifatida ulardan oldin belgilangan shaxs sifatlarini intensiv shakllantirish
jarayonidir.
Xozirgi kundagi pedagogik nashirlarda (texnologiya) atamasini xilma xil
talkin etilishi xolatini kuzatishimiz mumkin: ukitish texnologiyasi, ukuv jarayoni
texnologiyasi, ma’lumot texnologiyasi, tarbiy texnologiyasi va x.k. Ukitish
texnologiyasi PTga yakin tushuncha bulsada aynan uxshash ma’noni anglatadi,
chunki u ma’lum predmet, mavzu va savollar doirasidagi anik ukuv materiallarini
uzlashtirish yulini muayyan texnologiya atrofida ifoda etadi. U kuprok xususiy
metodika bilan bir jinslidir.
PT esa ma’lumot texnologiyasini joriy etish taktikasini ifodalaydi va
“ukituvchi-pedagogika
jarayon
ukituvchi
(talaba)”.
Funktsional
tizim
konuniyatlarga tegishli bilimlar asosida kuriladi.
Ba’zan metodikani texnologiyadan ajrata olmaydigan, ular bir narsa deb
e’tirof etadigan amaliyotchi ukituvchilar uchrab turadi.
Metodika-ukuv jarayonini tashkil etish va utkazish buyicha tavsiyalar
majmuasidan iborat desak, PT- ukituvchining kasbiy faoliyatini yakunlovchi va
ta’limda yakuniy natijani kafolatlaydigan muolaja yigindisidir. Ma’lum vakt
davomida PT- ukuv jarayonini texnik vositalari yordamida amalga oshirish deb
karab kelingan edi. 70-yillardan boshlab esa pedagogik adabiyotlarda bu
tushunchaning moxiyati ancha keng talkin etila boshlanadi. Yaponiya olimi
T.Sakovmoto tomonidan “ukitish texnologiyasi-bu ukitishning makbulligini
ta’minlovchi yul yurik- lar tizimi bilan boglik bilimlar soxasi” deb izoxlanadi. Rus
olimi N.F.Talizina texnologiyasi “Belgilangan ukuv maksadga erishishning
okilona usullarini aniklashdan iborat” deb tushuntiriladi. I.Ya.Lernerning fikricha
PT-ukuvchilar xarakat-larida aks etgan ukitish natijalari orkali ishonch- li anglab
olinadigan va aniklanadigan maksadni ifodalashni takozo etadi. Kurinib turibdiki,
PT belgilangan boshlangich maksad va mazmun asosida ukuv jarayonini
loyixalash sifatida tashkil etil- gan. Bu bir jixatdan tugri bulsa, chukurrok taxlil
etilsa, bir yoklamalik aniklanadi yoki bunday yondashuvda ukuvchi shaxs
e’tibordan chetda kolmokda. Bu xolatni yoki kamchilikni akademik V.P.Bespalko
anikladi va PT bu ukituvchi maxoratiga boglik bulmagan xolda pedagogik
muvofakiyatini kafolatlay oladigan ukuvchi shaxsni shakllantirish jarayoni- ning
loyixasidir deb ta’riflaydi. Bu ta’rif asosida kuyidagi ilmiy tamoyillarni kursatish
mumkin:
PT ukuvchi (talaba) larda ma’lum ijtimoiy tajriba elementlarini
shakllantirish uchun loyixalanadi;
Loyixalangan tayyor texnologiyani amalga oshirish fan ukituvchisidan katta
maxorat talab etmaydi; Yakuniy natija, albatta, kafolatlanadi.
PT moxiyatini aniklashga karatilgan ta’r-iflarning xilma xilligi rivojlangan
mamla-katlarda bu masalani u yoki bu darajada xal etilganligini kursatsa, ikkinchi
tomondan PTni amaliyotga joriy etishga bulgan urinishlar natijasini ifodalaydi.
PT tugrisidagi tushunchalarni rivojlanish tarixi nuktai nazardan karalgan, PT
nazariyasi va amaliyotini bir biriga boglik bulmagan xolda talkin etilganligini
kuramiz.Natijada ukitish jarayonini takomillashtirishga yoki ukuvchilarning bilim
faoliyatini rivojlantirishga karatilgan u yoki bu ilgor metodikalar texnologiya
darajasiga kutarila olmay asta sekinlik bilan uz mavkeini yukotib pedagogik
nazariyasidan uzoklashib borgan. Masalan 60-yillarda katta shov-shuvga sabab
bulgan “Dasturli ta’lim” yoki 70-80-yillardagi “shatalovchilik xarakati” kabilar.
Bugungi kunda mamlakatimizdagi pedagogik soxa mutaxasislarining ilmiy
saloxiyati PT moxiyatini ochib berishga yetadi. PT ni pedagogik fanning aloxida
tarmogi sifatida yoki fakat ta’lim amaliyotini makbullashtirishga yunaltirilgan
ta’lim yunalishi deb karash xam makul emas. PT bu soxadagi nazariy va amaliy
