«Temur tuzuklari»



Download 0,9 Mb.
Pdf ko'rish
Sana13.11.2019
Hajmi0,9 Mb.
#25836
Bog'liq
1488857624 65749


Reja: 

1. 



«Temur tuzuklari»

asarining tuzilishi. Asar 

hukumronlarining turmushi, odob axloq qoidalari 

majmii sifatida.

2. Asarda Amir Temurning buyuk davlat arbobi, fan-



madaniyat va din homiysi sifatidagi faoliyati.

3. Davlatni idora qilish qoidalari. 



Qo`shin boshliqlariga xos fazilatlar bayoni.  



Amir Temur ma'naviyat masalalari tomomdan 

XIV-XV asrlarda yozilgan bo'1ib, dastlab turk tilida 

chop etilgan. 1783-yilda ing1iz tilida nashr qilingan. 

Birinchi marta o'zbek tiliga 1967-yilda forschadan 

tarjima qi1ingan.

«Temur tuzuk1ari»da Amir Temur, 

Movarounnahrning 1342-1405-yillar orasidagi 

ijtimoiy-siyosiy ahvoli, qo'shni mam1akatlar va 

xalqlar bilan bo'lgan o'zaro munosabatlar haqida 

hikoya qilinadi. «Temur tuzuklari»da Amir 

Temurning asosiy doktrinasi -jamiyatga, ijtimoiy-

siyosiy hayotga qarashi, birlashgan qudratli feodal 

davlatning siyosiy va ax1oqiy tamoyillari 

Jfodalangan. «Temur tuzuklari» podshohlarning 

turish-turmushi va odob-axloq me'yorlarini 

belgilovchi risoladir.

Asar 2 qismdan iborat.

Birinchi qismda jahon tarixida mashhur fotih, sarkarda va 

iste'dodli davlat arbobi sifatida nom qoldirgan Amir 

Temurning 7 yoshidan to vafotiga qadar kechgan hayoti va 

ijtimoiy-siyosiy faoliyati, aniqrog'i, uning 

Movarounnahrda Markaziy hokimiyatni qo'lga kiritish, 

feodal tarqoqlikka barham berish va markazlashgan 

davlat tuzish, qo'shni yurt va mam1akatlarni, masalan, 

Eron hamda Afg'onistonni o'z tasarrufiga kiritish, oltin 

O'rda hukmdori To'xtamishxon (1376-1395), butun 

Yevropaga qo'rquv va dahshat solgan Turkiya su1toni 

Boyazid Yildirim (1389-1402) ga qarshi va, nihoyat, buyuk 

jahongirning Ozarboyjon, Gruziya va Hindistonga qilgan 

harbiy yurishlari ixcham tarzda bayon etilgan.



Ikkinchi qism jahongirning nomidan 

aytilgan va uning toj-u taxt vorislariga 

atalgan o'ziga xos vasiyat va pand-

nasihatlaridan iborat. Unda davlatni 

idora qilishda kim1argtayanish, 

bosh1iqlarni saylash, sipohiylarning 

maoshi, mamlakatlarni boshqarish 

tartibi, davlat arboblari va bosh1iqlarning 

burch va vazifalari, amirlar, vazirlar va 

boshqa mansabdorlarning toj-u taxt 

oldidagi alohida xizmatlarini taqdirlash 

tartibi va boshqalar xususida gap boradi.

Amir Temur davlatni boshqarishda 

o'zidan avval o'tgan hukmdorlardan farq 

qilib, davlat va mamlakatni boshqarishda 

1 yoki 2 tabaqaga emas, balki aholining 

barcha tabaqalariga suyandi. 


Amir Temur davlatida asasiy qanun vazifalarini bajargan 

musulmon huquqi islam ta'limatiga asaslangan. Imam 

Buxariy, Termiziy, Bahauddin Naqshband, Ahmad 

Yassaviy, Burhaniddin Marg'inaniylarning asarlarida 

Qur'an ta'rifi bilan birga musulmon huquqi sharhi 

berilgan. Shariat - keng va mukamma ishlangan huquq 

qomusi, unda turmushning turli-tuman sahalari: diniy-

oilaviy, xalqaro, fuqarolik, jinoiy, axloqiy normalar 

ifodalangan.

Shariatda huquq ilmi yaxshi ishlangan bo'lib, u asasan: I) 

diniy qoidalarni, mohiyatni o'rganuvchi va 2) tarkibiy 

huquq ilmining turli sohalariga tegishli bo'lgan qoidalarni 

o'rganuvchi ikki qismdan iborat. Unda davlat va 

huquqning paydo bo'lishi va mohiyati i1ohiy kuchga 

bog'langan holda o'rgani1adi. Davlat va qonunlarni 

yaratuvchi Alloh bo'lsa, uning yerdagi vakili davlat 

boshlig'i - shohdir. 


Bu qoidaga, asosan, avval ilohiy 

qonunlarning mavjudligi va 

undan kelib chiqadigan, inson 

tomonidan qabu qi1ingan 

qonunlar to'g'risidagi g'oyalar 

o'rganiladi.

Amir Temur shaharlarda ilm-

fan, madaniyatni rivojlantirish 

uchun ko'plab ilmiy 

muassasalar qurishga amr 

qilgan. Madrasalarda diniy 

fanlar bilan baravar 

matematika, me'morchilik, 

astronomiya, adabiyot, tarix, 

musiqa kabi fanlarning 

o'qitilishiga alohida e'tibor 

berilgan. 


«Temur tuzuklari»da aytilishicha, 

musulmonlarga diniy madrasalarda 

ta'lim berish, shariat aqidalari va 

islom dini ilmlari: tafsir, hadis, 

fiqhdan dars berish uchun 

sohibqiron tomonidan har bir 

shaharga olimlar va mudarrislar tayin 

qilingan. Talabalarga o'z davrining 

yirik allomalari dars berganlar. 

Madrasa mudarrislariga ko'p maosh 

to'langan, ular farovon hayot 

kechirganlar. «Temur tuzuklari»da 

«Sayyidlar, ulamoyu mashoyix, oqilu 

donolar, tarixchilarni e'tiborli 

kishilar hisoblab, hurmatlarini joyiga 

qo'ydim. Ular bilan qimmatli 

fikrlashdim»,- deb yozadi.


Garchi Turon zaminida olim1ar, muhandis1ar, usta1ar 

yetar1i bo'lsa-da, Amir Temur Hindiston, Iroq va Erondan 

ham olim-u fuzalolarni Samarqandga olib ke1gan. Amir 

Temur qaysi mam1akatni ega11asa, uning noyob o'ljasi shu 

o'lkaning rassom1ari, mohir usta1ari hisob1angan. U o'sha 

yer1ik olimu u1amolarga mehribonlik ko'rsatgan. Albatta, 

bu tadbir1ar juda yaxshi natija1arga olib ke1gan. Xilda 

Xukxemning e'tirof etishicha, «Temur dunyoga ke1gan 

yurtda fa1safa, tibbiyot, matematika, astronomiya, 

geografiya, tarix, adabiyot soha1arida 01amshumu1 asar1ar 

yarati1di. Bu asar1ar keyincha1ik Yevropa Uyg'onish davriga 

turtki bo'ldi va Yevropa ,fanining uzoq asr1ar davomidagi 

taraqqiyotiga asos bo'1ib xizmat qildi. O'n beshinchi asrni 

Temuriy1ar Renessansi davri deb atash mumkin». Temur 

davridagi ilm-fanga g'amxo'r1ik U1ug'bek davriga ke1ib o'z 

mevasini berdi va Samarqandni dunyoga mashhur qildi.



O'n yettinchi asrga ke1ib 

Angliya qirolligining birinchi 

astronomi U1ug'bekning 

«Zijijadidi Ko'ragoniy» 

asaridan foyda1angan.

Temuriy1ar davri 

ma'naviyatining buyuk 

namoyandasi, shubhasiz, 

Alisher Navoiydir. Navoiy 

maktabi noyob hodisa bo'1ib, 

hozirgacha dunyoni 101 

q01dirib ke1moqda. Albatta, 

buyuk inson1ar komillik 

cho'qqisiga oson1ikcha 

erishgan1ari yo'q. U1ar tur1i 

qiyin bosqich1ardan 

o'tgan1ar. 

O'tmishda ma'naviy kamolotga inti1gan shogirdlar 

(muridlar) o'zlarini tamomila ustoz (murshid) 

ixtiyoriga topshirganlar. Shogird faqatgina ixlos va 

sadoqat ila komil ustoz tarbiyasida yetuklikka 

erishishi, ilm cho'qqilarini zabt etishi, qabih1ik va 

razolatga yetaklovchi shayton vasvasalaridan 

saqlanishi mumkinligi haqida «Turkiston mulkining 

shayxul mashoyixi» (Alisher Navoiy) bo'lgan Ahmad 

Yassaviy quyidagi hikmatni bejiz ijod qilmagan:

Piri mug'on xizmatida yugurib yurdim,

Xizmat qilib, ko 'zim yummay hozir turdim.

Madad qildi, Azozilni kovlab surdim,

Andin so'ngra qanot qoqib uchdim mano.

Talaba1ikning dastlabki davrida ustoz talabada mavjud 

g'ururni sindirishga harakat qi1gan. 


Yuzaki qaraganda, murshid 

shogirdiga jabr qilgandek 

tuyuladi. Lekin bu «jabr» 

muridni tarbiyalash va 

chiniqtirish uchun juda zarur 

ekan. Shu sabab «Ota 

mehridan -ustoz jabri afzal» , 

degan purma'no maqol 

yarati1gan. Bunga monand 

Amir Temur: «Piri

komil shayx Bahouddin N 

aqshbandiyning: «Kam yegin, 

kam ux1a, kam gapir» , degan 

pand- u nasihatlariga amal 

qildim.


Arkoni davlatga, barcha 

mu1ozim1arga ham aytar so'zim 

shu bo'ldi: «kam yenglar -

ocharchi1ik ko'rmaysiz1ar, boy-

badavlat yashaysiz1ar , kam 

uxlanglar -mukammallikka 

erishasiz1ar, kam gapiringlar dono 

bo'lasizlar.

Amir Temur XIV asrda buyuk 

Temuriylar davlatiga asos soldi. 1,5 

mln. kv. km. hududda- O'rta 

Osiyo, Qozog'iston, Shimoliy 

Kaspiy, Shimolda Ural, G'arbda 

Sibir, Kustanay soyliklari, Sharqda 

Markaziy Qozog'iston va Tyanshan 

janubiy etaklari, Pomir tog'liklari, 

Kopetdog' oldi hududlarida o'z 

imperiyasini tuzdi. 27 ta

podshohlikni

Demak, Amir Temur buyuk dav1at arbobi va yuksak 

ma'naviyatga ega bo'lgan dono hukmdor bo'lib, ham 

siyosiy, ham ma'naviy jihatdan juda katta tarixiy 

ahamiyatga egadir. Zero: 

1. Amir Temur XIV asrdayoq mam1akat va mintaqalararo 

munosabat1arni chuqur1ashtirib, yagona iqtisodiy 

makonga bir1ashtirishga harakat qildi. Integratsiyani 

ish1ab chiqib, Buyuk Ipak yo'li o'tgan .mam1akat1ar 

o'rtasida madaniyat1ar mu1oqotini bosh1ab berdi.

2. Amir Temur dav1at tizimi va boshqaruvni tashki1 etishda 

o'ziga xos maktab yaratdi, ado1at1i jamiyat qaror 

toptirishda qonun ustuvor1igiga rioya qi1di.

3. Amir Temur dav1atchi1ik tamoyi11arini rivoj1antirdi, uni 

aq1-idrok sa1ohiyatiga tayanib, taktik va strategik asosda 

shakllantirdi;

4. Amir Temur sa1tanati ma 'naviyat va oliy darajadagi



madaniyatga yo'g'ri1gan sa1tanat edi.

Download 0,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish