Demokrit
Demokrit (Demokritos) [taxminan mil. av.
460 — Abderi (Frakiya) — 370] — yunon
faylasufi. Atomistik nazariya (qarang
Atomizm) asoschilaridan biri. Falsafa,
mantiq, fizika, mat., texnika, axloq,
musiqa kabi sohalarda asarlar yaratgan.
Bizgacha bularning ayrim parchalari yetib
kelgan. D. taʼlimotiga koʻra, tabiat
obʼyektiv ravishda mavjud. Tabiatdagi
barcha narsa va hodisalar boʻlinmas
zarralar — atomlardan tashkil topgan.
Atomlar eng mayda, boʻlinmas va
oʻzgarmas, boqiy, moddiy zarralar boʻlib,
fazoda doimo har tomonga harakat
qiladi. Zarralarning har xil kushiluvidan
turli narsalar vujudga kelgan. Hatto
odamning joni ham eng nozik
harakatchan atomlardan tashkil topgan.
Atomlar hajmi, shakli, tartibi va qolati
bilan bir-biridan farq qiladi; sifat jihatdan
esa bir xil, yaʼni rang , hid, maza kabi
sifatlar atomga tegishli boʻlmay, balki
subʼyekt sezgi organlari mahsulidir.
Atomlar bilan bir qatorda boʻshliq
mavjud. Atomlar harakati tasodifiy
boʻlmay, muayyan qonuniyatlarga
boʻysungan holda boʻshliqsa sodir
boʻladi. Harakatni materiyadan ajratish
mumkin emas. Atomlar harakatining vaqt
nuqtai nazaridan boshi yoʻq, u abadiy. D.
olam cheksiz va abadiy, dunyolar vujudga
kelib, yoʻq boʻlib turadi, jon ham moddiy
va tana bilan birga oʻladi degan fikrlarni
ilgari surdi. Bilish nazariyasida D. moddiy
olamni bilish va haqiqatga erishish
mumkinligini taʼkidladi, bilish jarayonida
sezgi va tafakkur rolini koʻrsatdi.
Uningcha, sezgilarimiz (koʻrish, eshitish,
maza bilish va b.) orqali olingan bilim
"qorongʻi", u olamning mohiyatini ochib
bera olmaydi. Aql op-kali olingan bilim
"yorugʻ", haqiqiy bilimdir. Bu yerda D.
hodisa va mohiyatni tushuna boshlagani,
hissiy bilish bilan abstrakt tafakkurni farq
qila olgani koʻrinib turipti. Lekin, u "yorugʻ"
bilishni "qorongʻi" bilishdan ajratib
qoʻygan. D.ning bu fikri J. Lokk tomonidan
ilgari surilgan narsalarning birlamchi va
ikkilamchi si-fati toʻgʻrisidagi taʼlimotning
kurtagi edi. D. etikada ataraksiya taʼli-
motini rivojlantirdi. D. ilgari surgan
gʻoyalar uzoq yillar davomida fan va
falsafa rivojiga taʼsir koʻrsatdi. Abdulla
Ayupov.
OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,
Vikipediyaga yordam berishingiz
mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.
Adabiyot
Soʻnggi tahrir 6 oylar avval Asadbek Botirqulov tomonidan amalga oshirildi
Matndan CC BY-SA 3.0 litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Demokrit&oldid=2109633
" dan
olindi
Do'stlaringiz bilan baham: |