Tasdiqlayman” O’quv ishlari bo’yicha prorektor, professor Teshaev O. R

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASh VAZIRLIGI

TOShKENT TIBBIYoT AKADEMIYaSI
“TASDIQLAYMAN”

O’quv ishlari bo’yicha prorektor,

professor Teshaev O.R.__________

«____» __________2012yil


Kafedra: Travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya

Fan: XARBIY DALA JARROXLIGI
4- KURS DAVOLASh FAKULTETI

TALABALARI UChUN

YaGONA USLUBIY TIZIM
MAVZU: « Travmatik shokni kelib chiqishi. Uzoq muddatli bosilish sindromi »







Mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulot


TA’LIM TEXNOLOGIYaSI

Toshkent - 2012

Tuzuvchilar:

-Toshkent Tibbiyot Akademiyasi travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya kafedrasi mudiri t.f.d : Karimov M.Yu.

-Kafedra ukuv ishlari mudiri t.f.n. Saloxiddinov F.B.

-assistentlar: t.f.n. D.I. Ibragimov, A.I. Shodiev, V.V. Grebenkin.

Resenzentlar:

Mashg’ulot №5

Mavzu: Travmatik shokni kelib chiqishi. Uzoq muddatli bosilish sindromi

Vaqt: 270 dakika	Talabalar soni:8-10
O’quv mashg’ulotining shakli va turi	Amaliy mashg’ulot
O’quv mashg’ulotining tuzilishi	1. Kirish kism.. 2. Nazariy kism 3.Analitik kism: -Organayzer -Testlar 4. Amaliy kism
O’quv mashg’uloti maqsadi:	Talabalarni yaradorlarni saralash asosiy printsiplari, tibbiy evakuatsiya boskichlarida тravmatik shokda va UBSda tibbiy yordam turlari va yaradorlarga kon kuyish printsiplari bilan tanishtirish.
Talaba bilishi lozim:	Yaradorlar tibbiy evakuatsiya boskichlari kanday ataladi; Tibbiy evakuatsiya u yoki bu boskichida yaradorlarni saralash asosiy prinsiplari; Tibbiy evakuatsiya vazifalari; Yaralanganlarga kursatiladigan tibbiy yordam turlari; Asosiy chora-tadbir xajmi, yaradorlarga xar bir turdagi kursatiladigan tibbiy yordam.
Talaba bajara olishi lozim:	Amaliy kunikmani bajarish- shok xolatidagi va jaroxat uchogidagi uzok, bosilish sindromi (UBS)dagi yaradorlarga birinchi yordam kursatish.
Pedagogik vazifalar: Travmatik shokda va UBSda birinchi tibbiy yordam kursatish tibbiy evakuatsiya etaplarini Travmatik shokda va UBSda xar bir tibbiy yordam kursatishning asosiy chora-tadbirlari xajmini	O’quv faoliyati natijalari: -travmatik shokda birinchi tibbiy yordam kursatishni bilishi -tibbiy evakuatsiya prinsiplarini urganishi -jaroxatlanganlarni tibbiy evakuatsiya etaplarida yordam kursatish usullarini urganadi - UBSda tibbiy yordam ko’rsatish principlari
Ta’lim usullari	Aqliy ҳujum, ma’ruza, pinbord texnikasi, amaliy ish usuli, mavjud xujjatlar bilan ishlash
Ta’lim shakli	Jamoaviy, guruҳlarda ishlash («Aqliy xujum»), yakka tartibli
Ta’lim vositalari	Amaliy mashg’ulot o’tkazish uchun: birinchi yordam kursatish vositalari Kramer, Ditirixs shinalari, Shans yokkasi, jgut va aseptik boglov vositasi Yangi axborot texnologiyalari vositalari, ko’rgazmali q’urollar, slaydlar, videofilmlar.
Ta’lim berish sharoiti	texnik vositalar bilan ta’minlangan, amaliy ishlarni bajarish mumkin bo’lgan travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya kafedrasi auditoriyalari, OSKE xonasi. Manipulyatsion xona, gips xona
Monitoring va baholash	Og’zaki so’rov: tezkor-so’rov ,yozma so’rov: test

Travmatik shokni kelib chiqishi. Uzoq muddatli bosilish sindromi o’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich-lari va vaqti 240 daq	Faoliyat
	ta’lim beruvchi	ta’lim oluvchilar
1-bosqich. O’quv mashg’ulotiga kirish 10 daqika 5 dakika	Mavzuning nomi, maqsadi va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalar: etiologik, patogenetik, simptomatik davo to’g’risida tushuncha beradi. Mashg’ulot rejasi bilan tanishtiradi. Adabiyotlar ro’yxatini beradi (ilova №9) Talabalarni aqliy ҳujumga tortish uchun jonlantiruvchi savollar beradi Amaliy mashgulot rejasi va tuzilishiga qarab ta’lim jarayonini tashkil etish bo’yicha ҳarakatlar tartibi bayon qilinadi. 1.4. Amaliy mashgulotda talabalar faolligini baҳolash mezonlarini e’lon qiladi (ilova №5):	Tinglaydilar va yozib oladilar. Tinglaydilar va yozib oladilar Savollarga javob beradi. Tinglaydilar
2-bosqich. Asosiy qism 30 daqiqa 90 daqiqa 15 daqiqa 45 dakika 45 dakika 5 dakika	2.1. Amaliy mashg’ulot mavzusini muҳokama qilish, yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llagan ҳolda talabalarning dastlabki bilim darajasini tekshirish ( Ilova№ 2). 2.2. Talabalarning amaliy qismini egallashi bo’yicha mustaqil ishi ( Ilova№3 ). 2.3. Vaziyatni mustaqil taҳlil qilishni, muammoni ifodalashni, echish yo’llarini aniqlashni, so’ngra uni echish topshirig’ini beradi( Ilova№3.1). Tanaffus 2.4.Testlarni yakka tartibda ishlaydilar ( Ilova№ 3.2). 2.5.Talabalarga ko’rgazmali qurollarni ko’rsatish (slaydlar, prezentatsiya, videofilmlar va bq.), ularni izoxlash Tanaffus	Savollarga javob beradilar. Muҳokama qiladilar, aniqlashtiruvchi savollar beradilar Amaliy qism materiallarini muҳokama qiladilar, aniqlaydilar, savollar beradilar. Mustaqil ravishda taҳlil qilish varag’ini to’ldiradilar, muammoni echadilar. Testni muҳokama qiladilar taqdimot kiladilar boshqa talabalar munozarada ishtirok etadilar, savollar beradilar

Mashg’ulotni o’tkazish joyi va jiҳozlanishi:

• 
  texnik vositalar bilan ta’minlangan, amaliy ishlarni bajarish mumkin bo’lgan travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya kafedrasi auditoriyalari, OSKE xonasi.
  
• 
  Manipulyatsion xona, gips xona
  

1. Mavzuni asoslash:

Ushbu darslikni utilishi talabalarga yaradoralarni kursatma buyicha asosiy evakuatsiya prinsiplari va saralash, tibbiy evakuatsiya boskichlari, tibbiy evakuatsiya turlari, asosiy chora-tadbirlar, yaradorlarga barcha kurinishdagi tibbiy yordamni kursatishni bilishga yordam berish.Undan tashkari talaba jang maydonida jaroxatlanganlarga birinchi tibbiy yordam kursatishni, ya’ni asfiksiyani bartaraf etish, tashki kon ketishni tuxtatish, ochik pnevmotoraksni bartaraf etish, kul va oyoklar transport immoilizatsiyasini urganadi.

2. Fanlararo va fan ichidagi bog’liqlik:

Talabalarni ushbu mavzu bilan ukitish, odam anatomiyasi, topografik anatomiya va operativ jarroxlik, radiologiya, anesteziologiya-reanimatologiya va umumiy jarroxlik bilimlariga tayanadi. Talabalarni mashgulot davomida olgan bilimlarini birinchi tibbiy yordam kilish, ogriksizlantirish va jang maydonidagi yaradorlarni immobilizatsiya kilish, jaroxatlanganlarni xayoti uchun xavf soluvchi sabablar va ogir asoratlar rivojlanishini oldini olishni urganadi.

3. Mashg’ulotning tarkibiy qismi(mazmuni):

3. 1.Nazariy qism:

Zamonaviy boskichli davo va yagona xarbiy dala jarroxligi kuyidagi xolatlarga asoslanadi.

1. 
   Barcha uk tekkan yaralar birlamchi infitsirlangan xisoblanadi
   
2. 
   Jaroxatlarni katta kismi erta jarroxlik ishlovga muxtoj.
   
3. 
   U k tekkan yara infeksiyasi bilan kurashishda birdan-bir ishonchli usul jaroxatga uz vaktida birlamchi jarroxlik ishlov berish.
   
4. 
   Jaroxatga birinchi soatlarda jarroxlik ishlovi berilsa, yaxshi natija beradi.
   
5. 
   Yaradorlarga xirurgik yordam berishda front orti, umumxarbiy va sanitar-taktik vaziyat bilan zich boglik bulishi kerak.
   
6. 
   Jaroxatlanganlarning kupchiligida shok xolati kuzatiladi.
   
7. 
   Katta shikastlanishlarda UBS bilan kasallar soni keskin oshadi.
   

Ushbu xolatlardan kelib chikib, zamonaviy boskichli davo keyingi Koidalarni utkazadi.

1. 
   Yaradorlarni jang vaktida dushmanlarning kurol-pulemyotlari ostidan olib chikish.
   
2. 
   Yaradorlarni uz vaktida yakin tibbiy punktlarga kerakli yordamni olish uchun olib borish.
   
3. 
   Jang chizigiga xirurgik yordam berish uchun yakinlashish. Jarroxlik ishini jang chizigiga yakinlashtirib tashkil kilish kiyin bulsada, xirurgik yordamning yakinlashishi shikastlanganlarga xayotiy kursatma asosida erta operativ aralashuv utkazishga yordam beradi. Bunda xarakatlangan paytdan yordam kursatilgungacha bulgan ivakt va shikastlangan joydan, yordam kursatiladigan joygacha bulgan masofa nazarda tutiladi. U xam, bu xam vaziyatga karab imkon kadar kiskartirilishi kerak. Tajriba shuni kursatadiki, nafakat kechikayotgan xar bir soat (ayniksa ogir jaroxatlarda), xdr bir kilometr yul xam natijani ogirlashtiradi.
   
4. 
   Keng kamrovli jarroxlik yordami barcha yaradorlarga imkon kadar va xayotiy kursatma buyicha birinchi soatlarda va tezkor kursatma buyicha birinchi sutkalarda uz vaktidagi erta xirurgik aralashuvdan yaradorlarni keyingi axvoli va ogir jaroxatdan chikishi va shikastlanishdan keyin birinchi soatlarda birlamchi jarroxlik ishlovga muxtoj engil yaradorlarning axvolini yaxshilash.
   

5. 
   Yaradorlarni xdyotiy kursatma buyicha erta gospitalizatsiyalash. Tajriba shuni kursatadiki, ogir axvoldagi yaradorlarga erta operatsiyadan tashkari, tinchlik va operatsiyadan keyingi parvarish lozim. Juda ogir yaradorlar va ichki a’zolari shikastlanganlar operatsiyadan sung operatsiya kilingan boskichida bir necha kunga gospitalizatsiya kilinishi kerak, evakuatsiya kilinishiga kursatma bulguncha.
   
6. 
   Yaradorlarni tavsiyaga kura uz vaktida evakuatsiya kilish. Yaradorlar evakuatsiyasi transportga tibbiy kursatma va karshi kursatmalarga va jaroxat soxasi va tavsiya joyiga kura, ya’ni yaradorlarni u yoki bu kategoriyasiga kura tor mutaxasis davolashi buyicha olib boriladi.
   
7. 
   Boskichlarda yaralanganlarni evakuatsiya va tibbiy saralash. Yaralanganlarni saralash sistemali bajarilgan barcha boskichlarida yaradorlarga keng kulamda xirurgik yordam kursatish va barcha yaralanganlarga tibbiy kursatmalarga kura takkoslama yordam kursatish.
   
8. 
   Maxsus tibbiy yordam. X,arbiy va armiya ortida davolash sifatini yaxshilash uchun mutaxasislarni jalb kilish va maxsus bulim va gospitallar-neyroxirurgik, stomatologik, kuz kasalliklari, LOR, urologik travmotologik, kukrak jaroxatlari va b. ajratish.
   
9. 
   Yaralanganlarga turli boskichlarda utkaziladigan yakka sistema va ketma-ket xirurgik davo. Katta mikdorda yaradorlarni kuplab utkaziladigan boskichlarda davolash chora-tadbirlarini ketma-ketligini ta’minlash. Jang vaktida yaradorga bir vaktda turli usulda davo olib borish imkoniyati yuk, birorta yarador bitta davolovchi vrach nazoratida bulmaydi va kuplab boskichlardan va kuplab vrachlar kulidan utadi. Bundan tashkari, yaradorlarga yoppasiga xirurgik yordam fakatgina yakka tartibga kat’iy rioya orkali bajariladi. Yaradorlarni yakka tartibli davo utkazilishini boshkarish va nazorati front, armiya va korpus jarroxlari zimmasida buladi.
   

10. Anik va tulik xujjatlashtirish yaradorlarni boskichlarda saralash
imkoniyatini beradi va yakka tartibli davo utkazishi va evakuatsiya
boskichida xajmli davolash chora-tadbirlarini ta’minlaydi.

Evakuatsiya boskichlari va uning yordam xajmi.

Tibbiy evakuatsiya boskichi- bu tibbiy xizmat kuchi va vositasi bulib, yaradorlarning jang maydoni ortida xarakatlanish yulida yordam kursatish uchun joylashgan. X^ar bir boskich uchun xirurgik chora-tadbirlarning

ma’lum doirasi ishlab chikilgan. Yordam x,ajmi- bu, shu boskich uchun muljallangan va tayyorlangan bajariladigan xirurgik chora-tadbirlar yigindisidir. Yordam x,ajmini doimiyga belgilash mumkin emas, u kengayish yoki torayish tomoniga uzgarish mumkin, shu sabab uch turdagi yordam xajmi farkdanadi:

1. 
   Tulik,, kdchonki nimaiki zarur bulsa bajariladi.
   
2. 
   uiskartirilgan, m-n: kuplab yaralanganlar kelganda barchata xizmat kursatish uchun ba’zi bir manipulyatsiyalardan bosh tortiladi.
   
3. 
   Minimal, kuplab jaroxat etkazuvchi kurol ishlatilganda kullaniladi. Bunday sharoitda xayotiy kursatmalarga asosan yordam kursatiladi.
   

Yaradorlarga tibbiy yordam turlari:

1. 
   Birinchi tibbiy yordam jang maydonida kursatiladi.
   
2. 
   Vrachgacha tibbiy yordam batalen tibbiy punktida kursatiladi.
   
3. 
   Brinchi vrach yordami polk tibbiy punktida kursatiladi.
   
4. 
   Kvalifikatsiyalashgan tibbiy yordam aloxida tibbiy batalen yoki aloxida tibbiy otryadlarda kursatiladi.
   
5. 
   Maxsus yordam-front maydonida kursatiladi, frontning ilgor gospital bazasida va frontdan tashkari front orti gospital bazada kursatiladi.
   

Jang maydonida sanitar va saninstruktor yordam kursatadi. Ularning sumkasida individual boglov paketchasi, k,orin, kukrak uchun steril boglamlar, kuyish uchun boglam, narkotik, antidodli ampulalar, kon tuxtatuvchi jgutlar bor. Transport shinasi yuk,. Bu evakuatsiya boskichida bulib, yul-yulakay bajariladi. Bu joyda uz-uziga va uzaro yordam kursatiladi.(fakat komandir kursatmasiga binoan amalga oshiriladi). Saninstruktor yaradorlar uyasini tashkil etadi, yordam kursatadi, yaradorlar uyasidan evakuatsiya kilinadi: Polk tibbiy punkti transport yuboradi va yaradorlarni tashiydi. Transparterlarda yaradorlar uchun oldinda 2 ta utiradigan, orkdda 2 ta yotadiganlar uchun joy buladi.

Batalon tibbiy punktida felsher ishlaydi u xam yul-yulakay yordam kursatadi: Transport shinasani takadi, yoki kulbola vositalar yordamida immoblizatsiya ksladi, autoimmoblizatsiya (yaralangan ku^lni ishlovdan keyin tanaga boglaydi, oyokni sog oyokkd).

Jgut 3 sotdan kup vaktga k,uyilmaydi undan oshsa nekroz boshlanadi. Avgon madjixidlari k;on tuxtatishni asl usulini foydalanishgan: Deshan tipidagi nina olingan, tukina teshib, tomir tegidan trubka utkazilgan va tomir sikilgan, bunda k^on aylanish kollaterallar xisobiga buladi.

Yaradorlar 3 ta batalondan polk tibbiy punktiga evakuatsiya kilinadi. Bu uch xisa oshgan yaradorlar yigindisi yaradorlar okimi deb ataladi. Polk tibbiy punktida vrachlar ishlaydi, ular xirurgik manipulyatsiyalarni bajara oladi.

Saralash maydonchasida yaralanganlarni zaxarli moddalar va radioaktiv moddalardan zaxarlanishiga kura taksimlanadi, ularni maxsus ishlov maydonchasiga (MIM) yuboriladi, u erda kisman maxsus ishlov beriladi.

Ogir yaralanganlar boglov xonasiga, krlganlar evakuatsiya palatasiga va u erdan kerakli joyga yuboriladi.

Saralash evakuatsiya bulimida bajariladi:

- Ruyxatga olish (birlamchi tibbiy yordam kartasini tuldirish:

antibiotiklar, anatoksinlar, antidotlar, zardoblar, narkotiklarni
kiritish). Kushimcha jaroxatlarga kura kartada tur li rangli chiziklar
chiziladi:

• 
  Nurlanishda- xdvo rang.
  
• 
  Zaxarlanishda - sarik,.
  
• 
  Bakterial zararlanish - kora.
  
• 
  Kon ketish va jgut - kizil.
  

Bu karta yarador pasporti xisoblanadi.

Xayot uchun xavfli bulgan sharoitda zarur bulgan chora-tadbirlar.

1. 
   Krn ketishni vaktinchalik tuxtatish va jgut nazorati.
   
2. 
   Transport amputatsiya.
   
3. 
   Shok oldini olish uchun jaroxatlangan kul-oyoklarni novokainli blokada, vagosimpatik blokada, paranefral blokada.
   
4. 
   Shok va kup kon yukotishda kon kuyish.
   
5. 
   Siydik tutilishida siydik kopi kateterizatsiyasi.
   
6. 
   Zurikuvchi pnevmotoraks va asfiksiyada krvurgalararo bushlikdan teshish, xdvoni chikarish va klapanli drenaj kilish.
   
7. 
   Kisman kimyoga karshi ishlov, antibiotik, kokpyulga karshi zardob yuborish.
   

Qiskartirilgan yordam turida blokada, yara atrofiga antibiotik yuborish, boglam va immobilmzatsiyani almashtirish va xujjat tuldirish shart emas.

OmedB va OMO da kvalifikatsiyalashgan tibbiy yordam boskichi. Bu gospital uzining transportiga ega. Bu erda kuyidagilar bajariladi:

• 
  Saralash: yuradiganlar ketadi, kuzdan jaroxatlanganlar ogir xisoblanadi (ikkinchi kuzning simpatik zararlanishi xisobiga kurlik bulishi mumkin).
  
• 
  Talonlar beriladi: E1-E2- ishlovdan keyin zudlik bilan evakuatsiya kilish kerak. Bular engil jaroxatlanganlar, ular maxsus engil yaralanganlar gospitaliga yuboriladi. Okim 20-25%ga kamayadi.
  

1 va 2 kizil rangli talon bilan korin va kukrakdan ogir jaroxatlanganlar operatsion blokka yuboriladi. 1 va 2 kuk rangli talon bilan ogir yaralanganlar boglov xonasiga yuboriladi. Bu erga kul va oyok yaralanganda, amputatsiya yoki operatsiya kilish lozim bulganda, kombinatsiyalashgan jaroxatlar- turgun zaxarlovchi moddalar va radiaktiv moddalardan zaxarlanganlar yuboriladi.

Asosiy joy- kukrak va korin jaroxatlarida operatsiya kilinadigan katta operatsiya xonasi. Agarda ogir shok xolati bulsa yoki jaroxatlanganning axvoli ogirlashib krlsa uni vaktinchalik shokka karshi palataga joylanadi, ular ikkita- biri yaradorlar uchun, ikkinchisi 3-talonlilar uchun. X,amma operatsiya kilinganlar 0-talon oladi.

Gospitalda maxsus yordam.

• 
  engil yaradorlar uchun gospitallar, bu erda kaft-barmok, jarsxatlari davolanadi, davo 60 kundan oshmaydi.
  
• 
  K^olgan gospitallar xarbiy dala jarroxlik gospitali va maxsus tibbiy yordam otryadiga bulinadi (torakoobdaminal, kuyish, rentgen va b.guruxlar).
  
• 
  Maxsus xarakatlanuvchi dala jarroxlik gospitali- eng asosiy va katta, bosh, buyin, umurtka jaroxatlari uchun moslashgan. Bu erda yaradorlar sanpropusknikdan utadi va jarroxlik bulimlariga bulinadi.
  

1. 
   neyroxirurgiya, yuz-jag jarroxlik bulimi.
   
2. 
   LOR bulimi.
   
3. 
   Kuz kasalliklari bulimi.
   

• 
  ortopedik gospital (rentgen bulimi va gipslash guruxi).
  
• 
  torakoobdaminal gospital.
  

Rotada yaradorlarga birinchi yordam uz-uziga yoki uzaro kursatiladi, asosan sanitar va saninstruktorlar tomonidan bajariladi. Birinchi yordamda individual paket bilan yaraga boglam kuyib yopiladi, kon ketishini tuxtatish va ijobiy xolatlarda oddiy immobilizatsiya kilinadi.

Ukchi batalonida sanitar vzvodi yaradorlarni rotadan olib chikishni tashkillashtiradi, yaradorlarga vrachgacha yordam kursatadi va ularni polk tibbiy punktiga evakuatsiya kiladi, imkon kadar batalon tibbiy punktini jang maydonidan 0.5-1.5km kengaytiradijelgan yaradorlarni saralaydi va 1chi vrach yordami kursatadi. PTP da barcha sinishlar immoblizatsiya kilinadi va boshka katta yaralar standart transport shinasiga kuyiladi, zardoblar yuboriladi, shokka karshi kurash, kuyilgan jgutlar tugriligi tekshiriladi, boglamlar almashtiriladi, kartalar tuldiriladi.

Diviziyada. Tibbiy-sanitar batalon (TSB) polkdan yaradorlar evakuatsiyasini tashkillashtiradi. Divizion tibbiy punktini (DTP) front chizigidan 6-10 km.ga kengaytiradi va engil yaradorlar yordam punkti(EYaTP), yaradorlarga xayotiy va tezkor kursatmalarga binoan xirurgik yordam kursatadi va ogir yaradorlarni xayotiy kursatmaga kura gospitalizatsiya kiladi.

DTB da amalga oshiriladi: kon ketishni tulits tuxtatish, amputatsiya, ochik pnevmotoroksni yopish, krrin bushligi jaroxatlarida operatsiya, yaradorlarni shok va anemiya xolatidan chikarish va yaralarga xirurgik ishlov, transport shinalar kuyish.

EYaTPda kaft, barmokdar va immoblizatsiyalovchi shina kuyilgan yuruvchi yaradorlarga 1 lamchi ishlov utkaziladi. Front ortida xarbiy xarakatlanuvchi gospital (XXG) 15-30 km. masofada TSB dan keluvchi yaradorlar sartirovkasi, yaralarga 2 lamchi shoshilinch 1 lamchi ishlov berish, jaroxatni infeksiya asoratini oldini olish uchun operatsiya va yaradorlarni vaktincha gospitalizatsiya kilish, navbatdagi evakuatsiyaga tayyorlash va asorati borlarga (kon tupirish, pnevmaniya, gazli infeksiya, shok, ikkilamchi kon ketish ) barxam beriladi.

XXG sharoitdan kelib chikib 1 lamchi ishlov utkazish va maxsus jarroxlik yordami (neyroxirurgik, stomatologik, oftalmologik) kkrsatadi.

Armiya ortida armiya bosh xarbiy evakuatsiya punkti (ABXEP) armiya xdrakatdagi gospitali (AXG) va evakuatsiya kabullovchi (EK,) ta’minot stansiya maydonini kengaytiradi. Armiya xarbiy evakuatsiya punkti (AXEP) armiya gospital bazasini (AGB) boshkariladigan stansiya maydonini kengaytiradi.

Armiya xarakat gospitali(AXG) TSB va XXG dan zambilli bemorlarni kabul kiladi, ularni saralaydi, kalla suyagi, jag va kuz jaroxatida maxsus xirurgik yordam kursatadi, jaroxat infeksiyasini asoratini davolaydi. Yaradorlarni evakuatsiyaga tayyorlab vaktincha gospitalizatsiya kiladi. AXG BDEAG dan biri engil yaradorlarni kiska muddatli 10-15 kungacha davolash uchun ajratiladi.

Evakopriemnik TSB va XXG dan engil bemorlarni kabul kiladi, ularni saralaydi, yaralarga 2 lamchi shoshilinch 1 lamchi ishlov beriladi, infeksiya asorati operatsiyasi va yaradorlarni keyingi evakutsiyaga tayyorlaydi.
Mashg’ulot jarayonida qo’llaniladigan yangi pedagogik texnologiya usullari:
"Kuchsiz bugin"

uyinini utkazish texnologiyasi va metodik tavsiyasi

Ish uchun zarur:

1 .Mavzu buyicha savollar tuplami: "Travmatik shok, uzok bosilish

sindromi"

2. Bir varak kogoz va uyinlar protokolini kiritish uchun guruxlar ruyxati.

Ishlar kadami:

1. 
   Uyinni pedagok va uning talabalar orasidan yordamchi xisobchisi.
   
2. 
   Xisobchi varakka sanani, gurux rakamini,fakultet, amaliy uyin nomini va gurux talabalar ruyxatini yozadi.
   
3. 
   Uktuvchi talabaga navbatma-navbat savollar beradi.
   
4. 
   Talaba 5 dakika ichida javob berishi kerak.
   
5. 
   Ukituvchi "tugri" yoki "notugri" deb javoblarni ogzaki baxolaydi, agar noturi bulsa uzi tugri javob beradi.
   
6. 
   Xisobchi talaba familiyasi tugrisiga "Q" yoki "-" belgisini javob tugriligiga karab kuyadi.
   
7. 
   Shu tarzda talabalar 2 tip savollardan utadi.
   
8. 
   2 chi tip savollardan keyin uyin tuxtatiladi va 2 ta minus olgan talabalar kuchsiz zveno uyinidan chikadi.
   
9. 
   Uyin kolgan talabalar bilan yangi doirada davom etadi. Yana yangi bir tur savollar takdim etiladi va yana talabalar saralanadi.
   

10. TURdan-turga utib uyin katnashchilarining eng kuchlilari saralanadi,
yani savollarga eng kup javob bergan talabalar.

11. Ukituvchi varakda xar bir familiya tugrisiga kim va kaysi tur da

"kuchsiz zveno" bulganini ruyxatga oladi.

12. 
    Uyin maksimal 0,8 ball bilan baxolanadi. Birinchi 2 turda chikib ketgan talabalar "0" ball bilan baxolanadi, 3 chi turdan keyingalar - "0,2" ball, 4chi turdan keyin - "0,4" ball, 5 chi turdan keyin "0,6" ball, eng kuchli ishtirokchi "0,8" ball oladi.
    
13. 
    Protokolga kuyilgan ballar mashgulot kundalik baxrsini kuyishda xisobga olinadi va nazariy kiem baxosi deb xisoblanadi.
    

14. 
    Jurnalning pastki ochik, kismigi ukituvchi utkazilgan amaliy uyin xakida yozadi va gurux, sardori buni tasdikdab imzo kuyadi.
    
15. 
    Uyin protokoli sakdanadi.
    

Uyin "Kuchsiz bugin"

Mavzu: "Travmatik shok, uzok bosilish sindromi"

1. Yaradorlar evakuatsiyasi uchun muljallangan tibbiy punkt va davolash

muassasalari (jang maydoni turli oralikdarida joylashgan) nima deb
ataladi?

Tibbiy evakuatsiya boskichlari.

2. 
   K,anday xajmli tibbiy yordam nokulay jang va tibbiy sharoitda yarokdi. Tibbiy yordamning kiskargan turi.
   
3. 
   Yaradorlarni tibbiy saralash yaradorlarni etapli davosi kerakli sistemali element.
   
4. 
   Yaradorlarni tibbiy saralash - bu...
   

Yaradorlarni guruxlarga ajratish, 1xil davo zarurlarga - evakuatsion chora-tadbir.

5. Tibbiy sarash moxiyati...

Tibbiy yordamni aniklashni ketma-ketligi va xarakteri, yaradorga ma’lum etapda kerakli.

6. Tibbiy saralashni utkazishda vrach tayanadi...

Ushbu shikastlanuvchini taxminiy tashxisi va shikastlanish okibati.

7. Tibbiy saralashning asosiy 2 turi:

Punktichi va evakuatsion-transpartirovka.

8. Punktichi saralashda anikdanadi...

Ushbu etapni asosan kaysi funksional bulinishida va yarador kaysi boskichga junatilishi kerak.

9. 
   Evakuatsion- transportli saralash makead: Shikastlanganni evakuatsiya kilish anikdash, kaysi navbatda, kanday transport bilan va kayoka.
   
10. 
    Saralash-evakuatsion bulim tarkibiga kiradi:
    

Saralash posti, saralash maydoni, kabul- saralash palatasi, evakuatsion bulim.

11. Makul saralash maydoni medsanbat uchun tashkil kiladi:

800 m2.

12. Qaysi tur shikastlanuvchilar izolyatsiya l anadi?

Infeksion kasallar va infeksion kasalga taxmin kilingan bemorlar. 13. K^aysi gurux shikastlanuvchilar maxsus ishlovga zarur?

Yaradorlar, radioaktiv moddalar, zaxarlanuvchi moddalar bilan zaxarlanuvchilar.

14. Tibbiy yordam zarurligidan, yaradorlar xar bir etapda bulinadi... Ushbu etapda yordamga muxtojlar; ushbu etapda yordamga muxtoj emaslar;

15. Engil yaradorlarni saralash olib boriladi...

Boglamni echmasdan, kuruv asosida soxa va kul oyokni funksional shikastlanishini anikdash.

16. Engil yaradorlar uchun boglov xonasi joylashtiriladi ...

2 ta stolda.

17. Ogir yaradorlar uchun boglov xonasi joylashtiriladi ...

6 ta stolda.

18. Tibbiy saralash xajmi, saralash brigadasi bilan 1 soat ichida

bajariladi:

15-20 yaradorga.

19. Saralash brigadasi tarkibiga kiradi:

Vrach, 2 ta xamshira, 2ta registrator va sanitar.

20. 1 chi tibbiy yordamni asosiy maksadi:

Yaradorlar xayoti uchun xavf soluvchi sabablarni vaktincha yukrtish. 21.. Jangchini individual aptechkasi tarkibi:

Radioximoyalovchi, kusushga karshi, antibakterial, ogrik koldiruvchi. 22. Yaradorlarni mexanizatsiyalashgan yigish va olib chikish amalga oshiriladi:

Oldingi kanot transpartyorlari bilan.

23. Ogir yaradorlarni 1 chi yordam kursatilgandan keyin kayoka yuboriladi?
Sanitar transporti postiga.

24. Tibbiy evakuatsiyani kaysi etapida vrachgacha yordam kursatiladi?

Batalion tibbiy punktida.

25. 
    BTP kim vrachgacha yordam kursatadi? Feldsher.
    
26. 
    Vrachgacha yordam kursatishni asosiy maksadi:
    

Xayot uchun xavf soluvchi organizmni kerakli funksiyalarini buzilishida kurashish va 1 chi yordamni tuldirish.

27. 1 chi vrach yordamiga aniklik bering:

Shoshilinch chora-tadbir guruxi, shikastlanuvchini xayotiga xavf solish bartaraf kilish.

28. 1 chi vrach yordamini asosiy vazifasi:

Jaroxat infeksiyasini oldini olish va yaradorni keyingi evakuatsiyaga tayyorlash.

29. Tibbiy evakuatsiyani kaysi boskichida 1 chi vrach yordami kursatiladi?

Polk tibbiy punkta.

30. 1 chi vrach yordamini tulik xajmi uz ichiga oladi.

Chora-tadbir, shoshilinch tarzda bajariluvchi va chora-tadbir, keyinga koldirish munkin bulganda.

31. Kvalifitsirlashgan xirurgik yordamni asosiy maksadi:

Jarroxlik va jarroxlikdan keyingi aralashuvni utkazish, asoratni oldini olish va rivojlangan xavfli asorat bilan kurashish.

32. Kvalifitsirlashgan xirurgik yordamni 1 chi guruxiga kiradi:

Xayotiy kursatma buyicha amalga oshiriluvchi aralashuv.

33. Kvalifitsirlashgan xirurgik yordamni 2 chi guruxiga kiradi:

1 chi navbatda tezkor aralashuv.

34. 1 chi navbatdagi tezkor aralashuvga kanday operatsiyalar kiradi:

Jaroxatni oldindan ma’lum ogir asorati oldini olib, operatsiya.

35. Kvalifitsirlashgan xirurgik yordamni 3 chi guruxiga kiradi:

2 chi navbatda tezkor aralashuv.

36. 2 chi navbatda tezkor aralashuvga kiradi:

Operatsiya, erta sharoitda va AB ni sistemali kabul kilish xar doim xavfli asoratga olib kelmaydi.

37. 
    Maxsus xirurgik yordam kim tomonidan amalga oshiriladi? Ushbu xirurgiyani tor soxasiga maxsus tayyorlangan vrachlar.
    
38. 
    Maxsus xirurgik yordam kursatiladi...
    

Maxsus gospitallarda yoki gospitalning profilizatsiyalashgan bulimida.

39. Maxsus gospitallarda amalga oshiriladi...

Shikastlanishlarda tulik xajmda davo-diagnostik chora-tadbir.

40. Birmomentli xirurgik yordamni kursatish prinsipi uz ichiga oladi:

Shu va u gospitalda birmomentli kvalifitsiyalashgan xirurgik va maxsus
vrach yordamini kursatish.
3.2. Taxliliy qismi

Mavzuga oid test savollar.

1. Bezgakda osyishtalik davrda o’tkaziladigan epidemiologik nazorat.

A. Bemorlar va parazit tashuvchilarini erta aniqlash

B. Mayda suv xavzalarini yuqotish

V. Botqoqli joylarni quritish

G. Agrotexnik tadbirlar

D. Sanitariya - targ’ibot ishlari

2.Bezgak plazmodiya xayot siklining boshlang’ich ketma-ket jarayonini ko’rsating.

A.Jinsiy (gametogenez i sporogoniya) chivin tanasida

B.Ekzoeritratsitar gametogeniya

V. Jinsiy odam organizmida

G.Endoeritratsitar shizogoniya

D. Gametogoniya

3. Bezgak plazmodiya ҳayot siklining kech ketma-ket jarayonini ko’rsating.

A.Eritrotsitar shizogoniya

B.Gameto endotsitogoniya

V.Eritrotsitar sporogoniya

G.Gametogoniya

D. Gemopliya

4. Bezgakka tekshirilishi lozim bo’lgan kontingentni ko’rsating.

A.Tropik mamlakatlardan qaytgan O’zbekiston fuqarolari, 2 yil mobaynida

B.Patogenetik davolashga qaramasdan, tana ҳarorati davriy pasayb turuvchi shaҳslar

V.Shimoliy kenglik mamlakatlaridan qaytgan O’zbekiston fuqarolari

G.Patogenetik davolashga qaramasdan,tana ҳarorati doimiy yuqori bo’lgan shaҳslar

D.Bezgakka tekshirilish lozim bo’lgan Rossiya fuqarolari

5. Bezgakka tekshirilishi shart bo’lgan bemorlarni ko’rsating.

A.Qon quyigandan sung 3 oy mobaynida tana ҳarorati yuqori bo’lgan bemor

B.No’malum etiologiyali anemiyali, jigar va talog’i kichiklashgan bemor

V.Qon quyilgandan sung tana ҳaroratit ko’tarilmagan bemor

G. Ma’lum etiologiyali anemiyali, taloq va jigari kattalashgan bemor

D. Patogenetik davolashga qaramasdan, tana ҳarorati davriy pasayb turuvchi shaҳslar

6. Inson faoliyati bilan bog’lik, xaqiqiy epidemiyaga olib keluvchi omilni ko’rsating.

A. Bezgak plazmodiylari xujayini bo’lgan shaҳs bilan bog’lik omillar

B.Inson organizmida bezgak qo’zg’atuvchisiga ta’sir qilmuvchi omillar

V.Inson, ҳayvon va gidrobiontlar bilan bog’lik bo’lgan omillar

G. Odam organizmidagi bakteriyalarga ta’sir qiluvchi omillar

D. Odam organizmidagi mikroblarga ta’sir qiluvchi omillar

7. Tashuvchi va tabiat bilan bog’lik, xaqiqiy bezgak epidemiyasiga olib keluvchi omilni ko’rsating.

A.Bezgakni maҳsus tashuvchilari bilan bog’lik bo’lgan omillar

B.Atrof-muҳit bilan bog’lik bo’lmagan omillar

V. Oraliq xujayin bilan bog’lik bo’lgan omillar

G. Ijtimoiy muҳit omillari

D. Tabiy muҳit omillari

8. Bezgakni davolash va profilaktikasida qullaniladigan preparatni ko’rsating.

A. Delagil

B. Xinopotsit

V. Repellin

G.Xingamin

D. Xinotsit-2

9. Bezgak diagnostikasida to’liq informativ usulni ko’rsating.

A.Yupka surtma, qalin tomchi

B. Yupqa tomchi

V. Qalin surtma

G. Kato usuli

D. Romanovskiy-Gimza usuli

Javoblar: 1.- A, 2 .- A, 3.- A, 4.- A, 5.- A, 6.-A, 7.- A, 8.- A, 9.- A,
4. Analitik qism
4.1 Grafikli organayzar: Bezgakning etiologiyasi, klinik tashxist bo’yicha Klaster tuzish

KLASTER

(Klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning moҳiyatini markazlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish.

Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va ochiq jalb qilishga yordam beradi.

13.2.2. Grafikli organayzer: konseptual jadval

O’rganilayotgan ҳodisa, tushuncha, fikrlarni ikki va undan ortiq jiҳatlari bo’yicha taqqoslashni ta’minlaydi. Tizimli fikrlash, ma’lumotlarni tuzilmaga keltirish, tizimlashtirish ko’nikmalarini rivojlantiradi.

Qadamlar:

1. Konseptual jadvalni tuzish qoidasi bilan tanishadilar.

2. Taqqoslanadiganlarni aniqlaydilar, olib boriladigan taqqoslanishlar bo’yicha, xususiyatlarni ajratadilar

3. Aloҳida konseptual jadvalni to’ldiradilar.

- Uzunlik bo’yicha taqqoslanadigan (fikr, nazariyalar) joylashtiriladi;

- Yotig’i bo’yicha taqqoslanish bo’yicha olib boriladigan turli tavsiflar yoziladi.


5. Amaliy qism

Mavzuga oid manual ko’nikma:

Oyoklarda UBS yaradorga 1 chi yordam kursatish

Maksad: Jang maydonida yaradorga UBS da 1 chi yordam kursatish texnikasini uzlashtirish.

Bajariluvchi boskichlar.
№ etap	Chora-tadbir	Bajarilmagan (0 ball)	Tulik tugri bajarilgan
1.	Analgetik yuborish.	0	20
2.	Bosilishdan yukoriga jgut kuyish.	0	20
3.	Uyum ostidan olib chikish	0	20
4.	Ochik sinish xolatida shinalangan kul oyokda, aseptik boglam kuyish.	0	20
5.	Yaradorni keyingi etap evakuatsiyaga transportirovka kilish.	0	20
	Jami:		100

6. Bilim, ko’nikma va bilishlarni nazorat shakllari

- Og’zaki javob

-Baҳsda aktiv ishtrok etish

- Yozma javob natijalari

- Test masalalarini echish

- Amaliy ko’nikmalarni bajarish

- OSKI savollari.

- Ko’rgazmali materiallar.

- Tarqatma materiallar.

6.1 Xarbiy dala jarroxligi fani bo’yicha talabalar bilimini baҳolashda quyidagi namunaviy mezonlar inobatga olinadi:

№	Baxo	a’lo	yaxshi	urta	konikarsiz	yomon
	O’zlashtirish % ҳisobida	100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam
1	Nazariy kism	20-19 ball	18-17 ball	16-15 ball	14-13 ball	12 ball
2	Analitik kism: organayzer	15-14 ball	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6 ball
3	Test	15-14 ball	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6 ball
4	Amaliy kism	40-34,4-ball	34-28,4ball	28-22ball	21,6-14,8 ball	14,4 ball
5	Nazorat savollari	10-7,9	7,75-5,6	5,5-4,25	4,1-2,5	2,4 ball

Talabalar bilmi, ko’nikma va maxoratini baҳolashda qo’llaniladigan nazorat mezonlari

№	O’zlashtirish % ҳisobida	Baҳo	Talabaning bilim darajasi
1	96-100%	A’lo "5”	Savollarga to’liq va to’g’ri javob Javob dastur me’yoridandan yuqori, qo’shimcha adabiyotlardan foydalangan ҳolda yuqori sifatda va ijodiy yondoshgan ҳolda berilgan. Mustaqil ravishda savolni taҳlil qiladi va ijodiy fikrlaydi, xulosa qiladi. Ҳolatiy masalalarni eng yuqori darajada echadi. Interfaol o’yinlarda faol qatnashadi va to’g’ri xulosa va yakun yasaydi. Masalalarni yuqori darajada taҳlil qiladi. Mustaqil ishlarni to’liq va ortig’i bilan bajargan. Amaliy ko’nikmalarni yuqori darajada va mustqil bajaradi.
2	91-95%	A’lo "5"	Savollarga to’liq javob. Javob dastur me’yoridandan yuqori, qo’shimcha adabiyotlardan foydalangan ҳolda yuqori sifatda va ijodiy yondoshgan ҳolda berilgan . Mustaqil ravishda savolni taҳlil qiladi va ijodiy fikrlaydi, xulosa qiladi. Ҳolatiy masalalarni eng yuqori darajada echadi.Interfaol o’yinlarda faol qatnashadi va to’g’ri xulosa va yakun yasaydi. Masalalarni yuqori darajada taxlil qiladi. Mustaqil ishlarni to’liq bajargan. Amaliy ko’nikmalarni to’liq bajargan.
3	86-90%	A’lo	Savollarga to’liq, lekin 1-2 xatoliklar bilan javob berilgan. Mustaqil ravishda savolni taҳlil qiladi. Ҳolatiy masalalarni to’g’ri yo’nalishda, lekin bir qancha xatoliklar bilan echadi Interfaol o’yinlarda faol qatnashadi va to’g’ri xulosa va yakun yasaydi. Mustaqil ishlarni to’liq bajargan. Amaliy ko’nikmalarni to’liq, lekin o’qituvchi ko’magida bajargan
4	81-85%	Yaxshi “4"	Mavzu bo’yicha savollarga to’liq, lekin 2-3 xatoliklar bilan javob berilgan. Javoblarni amaliyotda qo’llay oladi, savol mag’zini anglab etadi, tassavurga ega. Ҳolatiy masalalarnito’g’ri echilgan, lekin mavzu darajasida etarli emas. Ҳolatiy masalalarni echishda faol qatnashadi va to’g’ri yo’nalishda echadi. Mustaqil ishlarni to’liq , lekin 1-2 ta kamchiliklar bilan bajargan Amaliy ko’nikmalarni to’liq, lekin kamchiliklar bilan bajargan.
5	76-80%	Yaxshi “4"	Mavzu bo’yicha savollarga noto’liq javob berilgan. Talaba mavzuni biladi, ammo uni to’liq anglab etmaydi. Savol mag’zini tushinadi, javob beradi, tasavvurga ega. Interfaol o’yinlarda faol ishtrok etadi. Ҳolatiy masalalarni noto’liq echadi. Mustaqil ishlar etarli darajada bajarilmagan. Amaliy ko’nikmalarni noto’liq, 2-3 ta xatoliklar bilan bajarilgan
6	71-75%	Yaxshi “ 4”	Savolga to’g’ri, lekin noto’liq javob berilgan.Talaba mavzuni o’zlashtirgan, lekin savollarga to’liq javob bermaydi. Savol mag’zini tushinadi, etarli aniqlikda javob beradi, tasavvurga ega. Ҳolatiy masalalarni noto’liq echadi. Mustaqil ishlar etarli darajada bajarilmagan, 3dan ortiq xatoliklar mavjud. Amaliy ko’nikmalarni noto’liq, 4 dan ortiq xatoliklar bilan bajarilgan.
7	66-70%	Qoniqarli “3”	Qo’yilgan savollarning yarmiga javob berilgan. Talaba mavzuni o’zlashtirgan, lekin savollarga noto’liq,ba’zilariga javob beradi. Ҳolatiy masalalarni to’g’ri echgan, lekin javob asoslanmagan. Mustaqil ishlar bajarishda kamchiliklarga yo’l qo’yilgan. Mustaqil ishlar etarli darajada bajarilmagan, sifatsiz. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
8	61-65%	Qoniqarli “3”	Qo’yilgan savollarning yarmiga javob berilgan. Savollarga noto’liq, xatoliklar bilan javob beradi. Mavzuning ba’zi yo’nalishlari xaqida tasavvurga ega, noaniq tushunchaga ega. Mustaqil ishlarni bajarishda kamchiliklarga yo’l qo’yilgan. Mavzu asoslanmagan. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
9	55-60%	Qoniqarli “ 3”	Qo’yilgan savollarning yarmiga javob berilgan. Savollarga noto’liq, xatoliklar bilan javob beradi. Mavzuning ba’zi yo’nalishlari xaqida tasavvurga ega, noaniq tushunchaga ega. Ҳolatiy masalalar va testlar noto’g’ri echilgan. Mustaqil ishlar bajarishda kamchiliklarga yo’l qo’yilgan, mavzu ochib berilmagan. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
10	50-54%	Qoniqarli “ 3”	Qo’yilgan savollarning 1G’3 noto’liq va xatoliklar bilan javob berilgan.Talaba mavzuni bilmaydi va ҳolatiy masalalar va testlar echilmagan. Interfaol o’yinlar xaqida tassavur va tushunchaga ega emas.Mustaqil ishlar noto’liq va kamchiliklir bilan bajarilgan. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
11	46-49%	Qoniqarsiz "2"	Qo’yilgan savollarning 1G’4 noto’liq va xatoliklar bilan javob berilgan.Talaba mavzuni bilmaydi va ҳolatiy masalalar va testlar echilmagan.Interfaol o’yinlarda mutloq ishtrok etmaydi. Mustaqil ishlar bajarilmagan. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
12	41-45%	Qoniqarsiz "2"	Mavzu bo’yicha 1G’5 qo’yilgan savollarga javob beradi. Talaba mavzuni bilmaydi. Savollarga noto’liq va noto’g’ri javob beradi. Ҳolatiy masalalar ko’plab xatoliklar bilan va noto’g’ri echilgan. Mustaqil ishlar qo’yilgan 1G’5 masala bo’yichagina ҳal qilingan. Amaliy ko’nikmalar o’zlashtirilmagan, bajarilmaydi.
13	36-40%	Qoniqarsiz "2"	Mavzu bo’yicha 1G’10 qo’yilgan savollarga, noto’g’ri yo’nalishda javob berilgan. Mavzuni bilmaydi, savollarga javobni almashtirib beradi. Mavzu mutloqo o’zlashtirilmagan, ҳolatiy masalalar va testlar echilmagan. Amaliy ko’nikmalar o’zlashtirilmagan, umuman bajarilmaydi.
14	31-35%	Qoniqarsiz "2"	Savollarga mutloqo javob berilmaydi. Mavzuni bilmaydi. Ҳolatiy masalalar va testlar echilmagan. Mustaqil ishlar va amaliy ko’nikmalar mutloqo bajarilmagan.

		7. Mashg’ulotning xronologik xaritasi
№	Mashg’ulot bosqichlari		Shakl	Vaqt 240 daqiqa	Tanaffus
1	Tekshirish		Davomat, talabalar daftarini tekshirish	5 daqiqa
2	Mavzuning nomi, maqsadi va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalar beradi. Mashg’ulot rejasi bilan tanishtiradi.Baҳolash mezonlarini e’lon qiladi		Mavzuni izoxlash	10 daqiqa
3	Amaliy mashg’ulot mavzusini muҳokama qilish, yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llagan ҳolda talabalarning dastlabki bilim darajasini tekshirish		Baҳs Og’zaki javob, “Aqliy xujum”, o’yinini o’tkazish	30 daqiqa	5 daqiqa
4	Taxliliy qism		Test masalalarni echish. Klaster tuzish	40 daqiqa	10 daqiqa
5	Talabalarga ko’rgazmali qurollarni ko’rsatish( slaydlar, prezentatsiya, videofilmlar va bq.), ularni izoxlash			40 daqiqa	5 daqiqa
6	Talabalarning amaliy qismini egallashi bo’yicha mustaqil ishi		Amaliy ko’nikmalarni bajarish	90 daqiqa	40 daqiqa
7	Ushbu mashg’ulot bo’yicha o’qituvchining xulosasi, ҳar bir talabani 100 ballik tizimda baҳolash va e’lon qilish. Keyingi mashg’ulotga tayyorlash uchun talabalarga vazifa berish		Ball bilan baҳolash, uy vazifasini berish, mustaqil bajarish uchun vazifa, ma’lumot berish	40 daqiqa

8. Nazorat uchunsavollar

1 Tavsiya buyicha tibbiy evakuatsiyaga tushuncha bering.

2. Tibbiy evakuatsiyani asosiy ishini sanab bering.

3.Yaradorlarni tibbiy evakuatsiya kilish etapi kanday ataladi. Fsosiy etaplarni sanab bering.

4.Yaradorlarni saralashni asosiy kridalari kanday.

5.Tibbiy yordam turlari.

6.Tibbiy yordamning xar bir turida kullaniladigan chora-tadbir.

7.Travmatik shok klassifikatsiyasini ayting.

8.UBS klassifikatsiyasini ayting.

9.UBS davosi kaysi boskichlarga bulinadi.

10.Ichki a’zolar tomonidan travmatik shok va UBS da kup uchraydigan asoratlarni ayting.

9.Tavsiya etilgan adabiyotlar

1. 
   Yumashev G.S. «Travmatologiya i ortopediya» M., «Meditsina» 1990. - 575s.
   
2. 
   Musalatov X.A. «Travmatologiya i ortopediya» M., «Meditsina» 1995. -s.
   
3. 
   «Ukazaniya po voenno-polevoy xirurgii» V.N.Byalin, L.N.Bisenkov, P.G.Bryusov i dr. M. 2000. - 415s.
   
4. 
   WWW.ejbjs.org WWW.jbjs org.uk WWW.traumatic.ru WWW.trauma.bd.ru
   

O’zRSSV sayti WWW.minzdrav.uz. TTA sayti - WWW.tma.uz da keltirilgan mavzular bo’yicha ma’ruzalardan foydalanilgan