Сурия адабиёти

---

 

1 

O‘ZBEKISTON   RESPUBLIKASI   OLIY  VA  O‘RTA MAXSUS TA’LIM 

VAZIRLIGI 

 

TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK INSTITUTI 

 

 

 

 

 

 

 

 

ZAMONAVIY SURIYA ADABIYOTI  

tanlov fanidan 

MA’RUZALAR MATNI 

 

 

 

 

 

 Magistratura 5A 220101- Adabiyotshunoslik 

  

dots. Akbarova M.X 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

TAShKENT 2009

 

---

 

2 

 

 

Suriya adabiyotida «An-Nahda» harakati 

 

Reja: 

1.  Suriyada ma’rifatparvarlik harakati. 

2.  Suriyadagi ilk ma’rifatparvarlar ijodi. 

3.  Suriya adabiyotida publisistikaning taraqqiyoti 

 

Arab adabiyotida XIX asrda milliy uyg‘onish (an-Nahda) jarayoni yuzaga keldi. 

Bu davr feodal munosabatlarning  tanazzuli, milliy -  ozodlik harakati va ma’naviy 

hayotdagi jiddiy siljishlar zamoni sifatida ma’lum XIX asrning oxirgi o‘n yilligida 

Suriyaga xorijiy kapital ko‘plab kirib kela boshladi. 

Suriyaning  kapitalistik  bozor  munosabatlariga  tortilishi,  yangi  ijtimoiy 

munosabatlarning  qaror  topishi,  Suriya  xalqining  turklar  va  xorijiy  kapital 

hukmronligiga qarshi kurashi mamlakatdan qutilishiga olib keldi. 

Suriya ma’rifatparvarlari keng xalq ommasini ma’rifatli qilishni asosiy maqsad 

qilib oldilar, vatanlarining ijtimoiy, madaniy rivojlanishi omilini shunda ko‘rdilar. 

"Arab  milliy  burjuaziyasining  shakllanishi  va  milliy  o‘zini  anglashning  o‘sishni 

qamrab oladigan bu davr Suriya va Misr uchun, ta’bir joyiz bo‘lsa, fikrlashga qobil 

aql  butun  mavjudot  uchun  yagona  o‘lchov  bo‘lib  xizmat  qiladigan 

ma’rifatparvarlik davri vazifasini o‘tadi.

1

 

Arab  ma’rifatparvarligi  va  maorifini  rivojlantirishga  Butrus  al-Bustani  (1819-

1883)  katta  hissa  qo‘shdi.  U maktab  ochib  yoshlarda  o‘z  madaniyatiga  qiziqish 

hissini  uyg‘otdi,  arab  tilining  izohli  lug‘atini  tuzdi,  ensiklopediya  yaratdi. 

Grammatika,  ritorika,  poetika  bo‘yicha  qator  qo‘llanmalar  tuzgan  Nasif  al-Yaziji 

(1800-1871) xam xuddi shunday mavqega ega. Ingliz, rus missionerlari tomonidan 

ochilgan maktablar ham Suriya madaniy hayotida ijobiy rol o‘ynadi. 

                                                 

1

 Долинина А.А. Очерки истории арабской литературы нового времени. М.:1968.С.40. 

---

 

3 

Bu  davrda  publisistika  ancha  rivojlanib,  XIX  asr  arab  adabiyotining  mustaqil 

janriga  aylandi.  Suriyaning  bir  qator  ko‘zga  ko‘ringan  ma’rifatparvari  -  Adib 

Ishoq,  Abdurahmon  al-Kavakibiy,  Muhammad  Kurd  Ali,  Abdulloh  Marrish 

faoliyati matbuot bilan bog‘liq holda kechgan. 

Suriya  matbuoti  boshqa  arab  mamlakatlari  kabi  milliy  o‘zlikni  anglashni 

uyg‘otib,  Sharqning  G‘arb  bilan  bo‘lgan  aloqalariga  ijobiy  ta’sir  ko‘rsatdi. 

Demokratik  ro‘znoma  sahifalarida  o‘quvchiga  tushunarli  tilda  bayon  etilgan 

dolzarb  muammolar  aks  etdi,  hamda  tashqi  istiloga,  diniy  ayirmachilikka  qarshi 

chaqiriqlar bayon etildi. 

Fransuz  ma’rifatparvarlari,  jumladan  Russo  g‘oyalari  Fransis  Marrashga 

(183601875) ta’sir ko‘rsatdi. U adolat, erk, aql g‘alabasiga ishonar, vatandoshlarini 

fikriy yangilanish, tafakkurni o‘tmish sarqitlaridan ozod qilishga chaqirar edi. 

F. Marrashning qarashlarini uning singlisi Suriyalik ayollardan chiqqan birinchi 

publisist  Marena  Marrash  ham  qo‘llab-quvvatlar  edi.  Uning  maqolalari  Xalil 

Sarkisning "Lisan al-Hol" gazetasi va Butrus al- Bustoniyning "al-Janon" jurnalida 

chiqib  turar  edi.  Uning  maqolalarda  musulmon  oilalarida  hukm  surgan  eski  urf-

odatlar  tanqid  ostiga  olinardi.  U vatandosh  ayollarni  oilada  va  jamiyatda  erkin 

bo‘lishga da’vat etardi. 

Mana  shu  davrdagi  Suriyaning  antifeodal  kurashining  eng  ko‘zga  ko‘ringan 

ideologi  Abdurahmon  al  -  Kavokibiy  edi.  Uning  "Shaharlar  onasi"  va  "Istibdod 

tabiati"  asarlarida  feodal  tuzum  sarqitlaridan  xoli  yangi  jamiyat  qurishga  da’vat 

qilinadi.  Al  -  Kavokibiy  birinchilardan  bo‘lib  arablar  birligi  g‘oyasini  ko‘tarib 

chiqdi.  U jamiyatni  yangilash  uchun  islohatlar  bilan  birgalikda  inqilobiy  yo‘lni 

ham inkor qilmas edi.