Standart va standartlashning asosiy vazifalari Reja : Standartlashtirishning asosiy qonun-qoidalari

Standart va standartlashning asosiy vazifalari

Reja :

1. 
   Standartlashtirishning asosiy qonun-qoidalari
   
2. 
   Standartlashtirishning asosiy qonun-qoidalari
   

Standartlashtirishning asosiy qonun-qoidalari

Standartlashtirish bilan shug‘ullanadigan milliy idora 0 ‘zbekiston Respublikasida standartlashtirish sohasidagi ishlami quyidagi qonun-qoidalargaasosan tashkil etadi: ixtiyoriylik, oshkora- lik, baynalminallik, barcha manfaatdor tomonlaming ishtiroki, texnikaviy darajaning va samaradorlikning hisobga olmishi, asossiz har xillikning qisqartirilishi, standartlarning toiiqligi va uyg‘unligi.

Standartlarni ishlab chiqishda quyidagilarni: standartlash- tirilgan o‘zaro bog‘langan obyektlarga qo‘yilgan talablami kelishib olish va standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlami amalda joriy etish muddatlarini uyg‘unlashtirish y o ii bilan shu obyektlami toiiq va har tomonlama standartlashtirish; me’yoriy hujjatlarga kiritila- digan talablaming maqbulligini ta’minlash lozim.

Zamonaviy fan va texnika yutuqlari, chet el va mam- lakatimizning ilg‘or tajribasiga uvofiqlashtirib, muntazam tekshirish va standart talablarini yangilash y o ii bilan standartdagi ko‘rsatkichlami o‘z vaqtida o‘zgartirib turish kerak.Standartlar faqat shunday talablami joriy etish kerakki, ular mahsulot xossasini va undan foydalanish xususiyatiga oid tomonlami aniqlash lozim.

Standartlarda obyektiv ravishda tekshirilishi mumkin boigan talablar kiritiladi.Standartlar mahsulotni sertifikatlashtirish maqsadlari uchun yaroqli boiishi kerak.Standart talablarining bir xil ma’noda tushunilishini ta’minlash uchun u aniq va yaqqol ifoda etilish lozim.0 ‘zbekiston Respublikasida standartlashtirish bo‘yicha ishlar « 0 ‘zstandart» agentligi tomonidai standartlashtirish bo‘yicha texnika

qo‘mitalan (TQ), korxonalar, birlashmalar va boshqa manfaatdor tashkilotlaming boiajak rejalari (dasturlari) tuziladigan yillik rejalar bo‘yicha amalga oshiriladi.

Respublika standartlashtirish rejasiga birinchi navbatda milliy standartlar talablari bilan uyg‘unlanishini, insonlaming hayoti va sogiigi uchun xavfsizlikni, atrof-muhitning muhofaza qilinishini, iste’molchilar huquqining himoya qilinishini, milliy sotsial-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy dasturlaming amalga oshirilishini ta’minlay- digan standartlami ishlab chiqish kiritiladi.0 ‘zbekiston Respublikasi standartlari va texnikaviy shartlami ishlab chiqish, odatda har bir manfaatdor korxona va tashkilotlaming muhtor vakili bo‘lgan mutaxassislardan tashkil topgan texnikaviy qo‘mitalar (TQ) kuchi bilan yoki standartlashtirish bo‘yicha tayanch tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi.Texnik qo‘mitalar o‘z faoliyatini standartlashtirish bo‘yicha texnikaviy qo‘mita haqidagi Namunaviy nizom asosida ishlab chiqilgan «Texnik qo‘mitalar»ning nizomiga muvofiq tayanch tashkilot esa «Standartlashtirish bo‘yicha tayanch tashkilot to‘g ‘risida»gi Namunaviy nizom asosida amalga oshiriladi.

Texnik qo‘mitalar va tayanch tashkilotlar joriy qonuniar hamda 0 ‘zbekiston Respublikasi tandartlarining loyihasi va texnikaviy shartlarining ishlab chiqilishi yuzasidan tuzilgan shaxtnomaga muvofiq ulaming sifati va o‘z muddatida olib borilishi uchun javobgardir.

Respublika standartlari va ularga o‘zgartirishlar tasdiqlanish darajasidan qat'iy nazar « 0 ‘zstandart» agentligi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi lozim.

« 0 ‘zstandart» agentligi respublikada standartlashtirish bo‘yicha ishlarga umumiy uslubiy rahbarlikni ta’minlaydi.

Sanoat va qishloq xo‘jaligi tarmoqlarida standartlashtirish bo‘yicha ishlami tashkil qilish va uvofiqlashtirish uchun zarurat boigan hollarda, 0 ‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, idoralari,

uyushmalari, konsemlari va boshqa xo‘jalik tuzilmalaridan boiinmalar (xizmatlar) va (yoki) fan va texnikaning tegishli sohalaridagi yuqori ilmiy-texnikaviy imkoniyatlarga ega bo‘lgan iashkilotlarda standartlashtirish bo‘yicha tayanch tashkilotlarida tuziladi.

Korxona rahbarlari korxonalarda standartlashtirish bo‘yicha ishlaming tashkil etilishi va bu ishlaming bajarilishi ahvoli uchun bevosita j avobgardir.

Korxonalar zarur boiganda standartlashtirish bo‘yicha boiinmalar (xizmatlar) konstruktorlik-texnologik yoki ilmiy- tadqiqot boiimi, laboratoriya, byuro tashkil etadi, ular korxonada standartlashtirish bo‘yicha ishlarga tashkiliy-usuliy va ilmiy- texnikaviy rahbarlikni amalga oshiradi, standartlashtirish bo‘yicha

ilmiy-tekshirish va tajriba-konstruktorlik va boshqa ishlami bajaradilar, korxonaning boshqa bo‘linmalari tomonidan o‘tkazi- layotgan standartlashtirish ishlarini bajarishda ham qatnashadilar.

Korxonalar, muassasalar, tashkilotlarda standartlashtirishbo‘yicha olib boriladigan ishlar asosiy ishlar turiga kiradi.

Standartlashtirish sohasidagi me’yoriy hujjatlarning toifalari, standartlarning turlari. 0 ‘zbekiston Respublikasi hududida standart­lashtirish obyektlariga qo‘yilgan talablami belgilovchi me’yoriy

hujjatlarning quyidagi toifalari qoilaniladi:

Mustaqil davlatlar hamdo‘stligining davlatlararo standartlari (GOST);0 ‘zbekiston Davlat standartlari ( 0 ‘zDst);Texnikaviy shartlar (TSh);Korxonalar, birlashmalar, firmalar, konsemlar va boshqa xo‘jalik subyektlarining standartlari (KSt);

Xalqaro, mintaqa va xorijiy mamlakatlaming milliy standartlari (ISO, IEC va boshqalar)[4],

Milliy standarlashtirish obyektlariga:

- yagona texnikaviy tilni qo‘shib hisoblaganda umumtexnikaviy obyektlar, umumiy mashinasozlikda qoilaniladigan buyumlarning namunaviy konstruksiyalari (mahkamlash vositalaii, asboblar va boshqalar), materiallar va moddalaming xususiyati haqidagi ishonchli maiumotlar, texnikaviy-iqtisodiy axborotni tasniflash va kodlash;

- aniq maqsadga yo‘naltirilgan davlat ilmiy-texnikaviy va sotsial-iqtisodiy dasturlari na loyiha obyektlari;

- respublikaga (yoki muayyan korxonalarga) mahsulot yoki iexnologiyaning raqobat qilish qobiliyatini oshirishni ta’minlash imkonini beradigan fan va texnika yutuqlari;

- respublikada ichki ehtiyojini qondirish uchun, shuningdek, ishlab chiqariladigan mahsulotlar kiritiladi.

Standartlarning talablari va texnikaviy shartlari xalqaro, mintaqaviy va sanoati rivojlangan xorijiy mamlakatlaming milliy standartlari talablari bilan uyg‘unlashtirilishi lozim.

Standartlar va texnikaviy shartlami tasdiqlovchi tashkilotlar standartlarning talablari asoslanganligi uchun standartlar va texnikaviy shartlami ishlab chiquvchi bilan barobar javobgar hisoblanadilar.

Standartlar va texnikaviy shartlar fan va texnikaning tegishli sohalarida chet ellarda va mamlakatimizda erishilgan eng yuqori yutuqlarini, chet mamlakatlaming xalqaro, mintaqaviy va milliy standartlari, talablarini hisobga olib, ilmiy-tadqiqot, tajriba konstruktorlik, texnologik va loyihalash ishlarining natijalariga asoslangan holda ishlab chiqilishi va respublikani iqtisodiy va sotsial

rivojlantirish uchun eng maqbul qarorlar qabul qilish nazarda tutilishi lozim.

Texnikaviy shartlar va standartlarda majburiy talablarga doir boiimda bayon etilgan, masalan, sinov usullarini, joylashtirish,

transportda tashish, tamg‘alash naboshqalami belgilaydigan, boshqa standartlarga havola qilingan taqdirda, ishora qilingan standartlarning talablari qoilanish uchun majburiy boiib qoladi.Agar mahsulotning majburiy talablariga muvofiqligi amaJdagi standartlarga mo‘ljallangan tartibda tasdiqlanmasa yoki sertifikatlashtirish lozim boigan mahsulot sertifikatlashtiruvchi sinovlardan o‘tmagan bo‘lsa, is'temol qilinishi mumkin emas[3],

Xorijdan keltirilayotgan va aholiga chiqarilayotgan mahsulot 0 ‘zbekiston Respublikasida qo‘llanilayotgan standartlar va texnikaviy shartlarnmg majburiy talablariga javob berishi, shuningdek, sertifikatlashtirishi lozim bo‘lgan mahsulotni tegishli sertifikatlar bilan yoki « 0 ‘zstandart» agentligi, 0 ‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, qurilish

davlat qo‘mitasi, Sogiiqni saqlash vazirligi (ulaming vakolati doirasida) hududiy idoralarning xulosasi yoki tegishli sertifikati bilan tasdiqlanishi lozim.

Standartlar va texnikaviy shartlaming majburiy talablari idoraviy bo‘ysunishidan vamulkchilikning qaysi shaklda boiishidan qat'iy nazar barcha davlat, kooperativ, ijara, uyushma, qo‘shma va

boshqa korxona hamda tashkilotlar, shuningdek, respublika hududida ishbilarmonlik faoliyati bilan sbug‘ullanayotgan fuqarolarga ham ta’lluqlidir.

Standartlashtirishning majburiy talablari va texnikaviy shartlaming buzilishiga y o i qo‘ygan korxonalar va mansabdor shaxslar amaldagi qonunlarga binoan javobgarlikka tortiladilar.

Standartlar va texnikaviy shartlar mahsulotning aholi hayoti va sogiigi uchun xavfsizligi, atrof-muhitni muhofaza qilish, barcha resurslami tejab-tergash va boshqalar bo‘yicha texnikaviy qonuniy

me’yorlarga amal qilinishini ta’minlash lozim.Ishlab chiqarilayotgan mahsulotga texnikaviy shartlar va kor­xona standartlari talablari ushbu mahsulotga davlatlararo va milliy standartlaming majburiy talablariga qarama-qarshi bo‘lmasligi va o‘sha standartlarda ko‘rsatilgan talablardan past boimasligi shart.Lozim boigan taqdirda mahsulotning asosiy texnikaviy- iqtisodiy ko‘rsatkichlarini, uning nomlar (turlar)ining oqilona tarkibi va boshqa talablarini aniq belgilaydigan bir turdagi mahsulot

guruhiga standart ishlab chiqilishi mumkin.Asos boiuvchi standartlar tashkiliy-texnikaviy jarayonlaming

bajarilishi, shu jumladan ishlab chiqish, ishlab chiqarish va mahsulotni qoilash jarayonlari tartibini (qoidalarini), shuningdek faoliyatini muayyan sohasida ishlami taslikil etishning asosiy

(umumiy) qoidalarini belgilaydi.

Umumtexnikaviy standartlar mahsulotning texnikaviy jihatdan bir-biriga mos boiishi va o‘zaro almashinuvini ta’minlash uchun zarur boigan ishlab chiqish, ishlab chiqarish va mahsulotni

qoilashning umumtexnikaviy talablarini, shuningdek, mehnat xavf­sizligi, atrof-muhitni himoya qilish (ekologiya), zararli ta’sirlardan (shovqin, tebranish va boshqalardan) himoya qilish, namunaviy

texnologik jarayonlar, mahsulot sifatini nazorat qilish (smash) usullari, hujjatlami birxillashtirish talablarini belgilaydi.

Mahsulotning aniq turi (belgisi, andozasi va boshqalar)ga texnikaviy shartlar standartlari mahsulot sifatiga har tomonlama talablari belgilaydi.

Texnikaviy shartlaming milliy standartlari ommaviy yoki seriyali ishlab chiqarilayotgan mahsulot uchun ishlab chiqiladi.Texnikaviy talablaming standartlari mahsulotning to‘g‘ri foydalanishini, buyumlarning pishiqligi (uzoq muddatga chidashi), texnikaviy moslashuvchanligi va o‘zaro almashinuvchanligini,

mashinalar, uskunalar va asboblaming birxilligini, mahsulotning raqobatbardoshlik qobiliyati oshirilishini ta’minlaydigan asosiy ko‘rsatkichlar me’yori va talablarini belgilaydi.

Nazorat usullari (sinovlar, taxlil qilishlar, oichovlar, ta’rif- lashlar) standartlan mahsulotining bitta yoki bir nechta turdosh guruhlari uchun ishlab chiqUadi. Standart sin ash ishlarida namuna- larni tanlash tartibini, bu mahsulotning sifat ko‘rsatkichlarini baholash birligini ta’minlash maqsadida uning iste’mol qilish (foydalanish), ta’riflarini nazorat qilish (sinash, tahlil qilish,

ta’riflash, oichash) usullarini, shuningdek mahsulotni yaratish, nazorat qilish, sertifikatlashtirish va foydalanish chog‘ida sinab ko‘rish usullarini belgilaydi.

Standartlarning tuzilishi, bayon etilishi, rasmiylashtirilishi va mazmuni 0 ‘zDSt 1.5-93 0 ‘zbekiston Respublikasining standart­lashtirish davlat tizimi (oxirgi o‘zgartirish 1999-yilda kiritilgan). Standartlami va texnikaviy shartlami tekshirish, qayta ko‘rish, o‘zgartirish va bekor qilish tartibi ushbu standart talablariga, texnikaviy shartlar esa 0 ‘zDSt 1.2-92. 0 ‘zbekiston Respblikasining

standartlashtirish davlat tizimi. Texnikaviy shartlami ishlab chiqish, kelishib olish, tasdiqlash va davlat ro‘yhatidan o‘tkazish tartibi ushbu standart talablariga to‘g‘ri kelishi kerak.: