Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

O’zbekistonning maxsus qo’riqlanadigan tabiiy hududlarida turizmni tashkil 
etish xususiyatlari
Asosiy maqsadlar
Tashkil etish asoslari
Xuquqiy asoslari
-
mahalliy va xorijiy turistlarni 
jalb etish;
-
yangi ish o’rinlarini yaratish;
-
aholini yashash darajasi-
    ni oshirish;
-
bioxilmaxillikni saqlash;
-
turizm vositasi orqali yangi 
tabiiy zonalarni yaratish;
-
mahalliy aholini tabiat 
resurslaridan foydala-
nishini kamaytirish va ularga 
alternativ daromat manbalarini 
yaratish;
-
tabiiy zonalarni byudjetdan 
tashqari vositalar orqali 
moliyalashtirish;
-
aholini ekologik o’qitish, tabiat 
bilan aloqa madaniyatini 
oshirish;
-
insonlar dam olishini 
imkoniyat yaratish;
-
ma’lum mintaqalarning 
ijtimoiy – iqtisodiy 
rivojlanishiga ko’maklashish. 
-
keluvchilar   tomonidan 
tabiiy   zonalar   bioxilma-
xilligiga   bulgan   salbiy 
ta’sirlariga yo’l qo’ymas-
lik;
-
keluvchilarni
 
tabiiy 
zonalarga   bo’lgan   hatti 
harakatini   kuzatishni 
ta’minlash,
 
turistik 
marshrutlarda
 
turli 
tartiblarni joriy etish;
-
tabiiy   zona   hududlarida 
turistik   faoliyatni   iqtiso-
diy samadorligini ta’min-
lash;
-
tabiatni saqlash tadbirlari 
va   aksiyalarida   qatna-
shish va b.  
-
O’zbekiston   Respubli-
kasining
 
“Turizm 
tug’risidagi”   qonuni 
(20.08.1999);
-
O’zbekiston   Respubli-
kasining
 
“Tabiatni 
muhofaza
 
qilish” 
qonuni (9.12.1992);
-
Hammasi   bo’lib,   15   ta 
tabiatni
 
muhofaza 
qilishga   oid   qonunlar, 
550 ta qonun asosidagi 
tabiatni
 
qo’riqlash 
ahamiyatiga ega aktlar, 
standartlar
 
amal 
qilmokda. 
Manba:
 
Тухлиев   Н.Т.,   Абдуллаева   Т.   Менежмент   и   организация   бизнеса   в   Республике 
Узбекистана. Т: ГНИ
 
«O’zbekiston milliy ensiklopediyasi» 2006.
O’zbekistonning   tabiiy   sharoiti   va   ularning   ekologik   holatini   inobatga   olib, 
turistik obyektlarni o’rganish va aniqlash, turistik yo’nalishlarni belgilash, ularning 
hududiylik va majmuaviylik jihatlaridan kelib chiqqan holda tabiiy xizmat ko’rsatish 
sohasini yo’lga qo’yish shu kunning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. 
O’zbekistonning   alohida   muhofaza   etiladigan   tabiiy   hududlarida   byudjet 
kamomadi   mavjud   bo’lgani   sababli   ekoturizmning   iqtisodiy   roli   ahamiyatga   ega. 
Shunisi ham muhimki  ekoturizmning rivoji qimmat  va keng infrastrukturasi talab 
49

---

etmaydi.   Demak   ekoturizm  kelajakda   kichik   xarajatlar   hisobida,   katta   foyda 
keltiradigan manbaga aylanishi mumkin.
O’zbekiston sharoitida Kitob geologik qo’riqxonasi ekologik turizm bilan otda 
yurish va piyoda turistlarga xizmat ko’rsatish tajribasi  bor. Turizm uchun yaroqli 
bo’lgan   yozlik   mavsumda   tog’   zonalarida   aprel   oyidan   oktyabrgacha   7   oyga 
cho’ziladi. Piyoda yuruvchilarning bir guruhi (10 odam) uchun kirish bahosi har bir 
kishiga bir kunga 50 dollar, otda yuruvchilar uchun 70 dollar deb hisoblansa, bir 
kunda 10 kishi x 50 $ = 500 $ yoki 10 kishi x 70 $ = 700 $ daromat olish mumkin.
May   oyidan   boshlab   sentbr   oyiga   qadar   otda  yurish   marshrutlari   o’tkaziladi. 
Kelayotganlar soni bir oyda o’rtacha besh guruh (10 kishidan)ni tashkil etsa, 50 kishi 
70$dan 3500 $, 5 oyda esa 17500 $ni tashkil etadi. Demak, bir mavsumda piyoda 
sayohatchilarni   ham   hisobga   olsak,   taxminan   30-35   ming   dollar   daromat   olish 
mumkin. Undan tashqari qo’shimcha xizmat ko’rsatish tarmoqlari orqali daromatni 
yana ham oshirish imkoniyatlari mavjud.
Ekoturizmning   va   ekologik   ekskursiyalarning   yana   bir   ahamiyati   u   ekologik 
bilim berishning muhim shakli bo’lib xizmat qiladi, tabiatni muhofaza qilish ishini 
olib boradi, alohida muhofaza etiladigan tabiat hududlarining jamoat ichidagi obruini 
oshirishga xizmat qiladi. Hozirgi kunlarda ko’pchilik muhofaza etiladigan hududlar 
o’z   faoliyatlarini   jamoatchilikni   qo’llashishisiz   olib   borishi   qiyin   hisoblanadi. 
Jamoatchilik yordamini muhofaza etiladigan hududlarga qaratish yo’li bu odamlarni 
nodir   landshaftlarni   saqlab   qolishda   ishtirokchilarini   tashkil   etishdir.   Ko’pincha 
qo’riqxonalar tomonidan turli tashkilotlar uchun tashkil etgan turlari ularning uzoq 
muddatli hamkorligi uchun yo’l ochib beradi. Undan tashqari chet ellik ekoturistlar 
o’zlari kelib ko’rgan qo’riqxonalari uchun yordam fondlari tashkil qilishi mumkin.
Milliy   bog’lar   va   davlat   qo’riqxonalari   tabiatni   muhofaza   qilish   muassasasi 
bo’lib, ularning hududlari ekologik, tarixiy va estetik qimmatga ega bo’lgan hamda 
tabiatni   muhofaza   qilish,   rekreatsiya,   ma’rifiy,   ilmiy   va   madaniy   maqsadlarda 
foydalanishga   mo’ljallangan   tabiiy   majmualarni   o’z   ichiga   oladi.   Bu   hududlarda 
tabiat ne’matlaridan foydalanilgan holda tabiiy xizmat ko’rsatish sohasini (servis)ni 
yo’lga   qo’yish,   kompleks   rivojlantirish   va   turli   tematik   marshrutlarni 
tashkillashtirish, ekoturizmni rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.