Reja: Zoogigiyena fanining ta’rifi, maqsadi va vazifalari

---

1-Mavzu: KIRISH.

Reja:

1.

Zoogigiyena fanining ta’rifi, maqsadi va vazifalari

2.

Zoogigiyena fanini o‘rganish usullari

3.

Fanning qisqacha rivojlanish tarixi

Tayanch iboralari:

Fanning ta’rifi, maqsadi, vazifalari, o‘rganish usullari, tajriba, fizik,

kimyoviy, biologik, fiziologik kuzatuv, sanitariya tekshiruv, havo, tuproq, suv,

oziqa, molxona, mikroiqlim ko‘rsatgichlari, tashqi muhit va organizm.

Zoogigiyena

fani chorva mollari va parrandalarga tashqi muhitni, ya’ni

iqlim, tuproq, suv, o‘simliklar, saqlash va boqish usullarining ta’sirlarini,

chorva mollari, parrandalarni saqlash sharoitlarini, chorvachilik fermalarini

sanitariya holatini himoya qilish hamda zararli ta’sirlarning oldini olish

usullarini o‘rganadi.

Zoogigiyena

( grek tilida Zoon – hayvon, gigienos –

sog‘liq) hayvonlar sog‘ligiga tashqi muhit ta’sirini o‘rganadigan fandir.

Sanitariya – gigiyena me’yorlari, talablari va qonun qoidalarini amalga

oshirish demakdir. Uning asosiy muammosi – organizm bilan tashqi

muhitning o‘zaro munosabati – hozirgi vaqtda muhit bilan organizmning

o‘zaro ta’siri va birligi deb talqin qilinadi.

I. M.Sechenov fikricha

«Organizmning hayotini quvvatlab turadigan tashqi muhitsiz tasavvur qilib

bo‘lmaydi». SHuning uchun ham organizmning ilmiy ta’rifiga unga ta’sir qilib

turadigan muhit ham qushilishi kerak, chunki organizm shu muhitsiz

yashay olmasligi va chambarchas bog‘ligligini I.P.Pavlov ham ilmiy yo‘l

bilan asoslab bergan.

Organizm bilan muhitning birligi ular kimyoviy tarkibining umumiyligi,

shuningdek, ular o‘rtasida bo‘ladigan moddalar va energiya almashinuvi

jarayonlarining tinmay bo‘lib turishi bilan isbot etiladi. Tashqi muhitning

organizmga ko‘rsatadigan ta’siri organizm jarayonlaridan nafas olish,

oziqlantirish, issiqlikni boshqarilishi (termoregulyasiya) va boshqalarni

---

o‘zgartirish bilan namoyon bo‘ladi. Organizmning eng muhim hayotiy

jarayonlari tashqi muhitning ana shu ta’sirlari, sifati va miqdoriga bog‘liqdir.

Tashqi muhit omillari hayvonlar va parrandalar sog‘lig‘iga yaxshi ta’sir qilish

ham, yomon ta’sir qilishi ham mumkin.

I.Pavlov odam kuchi va sifati odatdan tashqari bo‘lgan omillar

ta’siriga uchrab qolganida kasallik kelib chiqadi, chunki bunda tashqi muhit

bilan organizm o‘rtasidagi muvozanat buziladi deb ko‘rsatib o‘tgan edi. Tirik

organizmga ta’sir ko‘rsatib turadigan tashqi muhit omillarini, ularning

tabiatiga qarab, bir necha guruhga bo‘lish mumkin.

Fizik omillar jumlasiga havoning harorati, namligi, harakat tezligi,

atmosfera bosimi, quyosh nurlari (radiatsiya), shovqin, tebranish va

boshqalar kiradi. Kimyoviy omillarning ta’siri havo, suv va oziqa tarkibiga

kiradigan elementlar va birikmalarning organizmga ko‘rsatadigan ta’siri

bilan ifodalanadi. Patogen mikroblar, zamburug‘larni ba’zi turlari, gelmintlar,

hashoratlar biologik omillardir. Bular organizmga ta’sir qilar ekan infeksion

yoki parazitar kasalliklarni keltirib chiqaradi

Fanning maqsadi

- chorvachilikni rivojlantirishning gigienik ahamiyati,

xalq xo‘jaligiga keng joriy qilinishi, turli chorva mollari va parrandalarni

saqlashda gigiyena talablarini amalga oshirishdir. Hayvonlarni sogligi va

tabiiy chidamliligi, yangi sharoitga moslashishi, tashqi muhit faktorining

o‘rni, har xil sharoitlarda hayvonlarni saqlash usullari, chorvachilik

mahsulotlarini etishtirishda zoogigienik chora tadbirlar, tuproq, suv, xavo,

oziqa, molxonalar gigiyenasi, zoogigienik tadbir choralarini iqtisodiy

samaradorligini o‘rganish bo‘yicha yo‘nalish profiliga mos bilim, ko‘nikma

va malaka shakllantirishdan iboratdir.

Fanning vazifasi

- hayvonlarni saqlash, boqish, oziqlantirish qoidalari

bilan birgalikda chorva mollari bosh sonini ko‘paytirish, mahsuldorligini

oshirish, chorvachilik mahsulotlarining sifatini yaxshilash, ekologik muhitni

himoya

qilish

uchun

bajariladigan

tadbirlarni

amalga

oshirish,

zooveterinariya tadbirlarining xalq xo‘jaligini rivojlantirishdagi ahamiyatini

o‘rganish hisoblanadi. Bundan tashqari chorvachilik aholini xilma – xil sifatli

oziq – ovqat mahsulotlari bilan, engil sanoatini xom – ashyo bilan

---

ta’minlaydigan muhim tarmoqdir. Sut, go‘sht va tuxum inson uchun yuqori

kaloriyali va to‘la qiymatli oziq – ovqat hisoblanadi. Jun, tivit, teri kiyim –

kechak, poyafzal va boshqa sanoat mollari ishlab chiqarish uchun asosiy

xom – ashyo hisoblanadi. Mollarning shoxi, tuyog‘i va suyagi ham qayta

ishlash uchun foydalaniladi. Ulardan har xil buyumlar, elim va hokazolar

tayyorlanadi. Qushxona chiqitlaridan, yaroqsiz nimtalardan go‘sht – suyak

uni, qon uni, ba’zi bir organ va to‘qimalardan esa dorivor preparatlar

tayyorlanadi. Ot, xachir, ho‘kiz, tuya, bug‘i va boshqa hayvonlardan har xil

ishlarni bajarishda foydalaniladi. Chorva mollarining go‘ngi qimmatli

organik o‘g‘it hisoblanadi.

CHorvachilik

qishloq

xo‘jaligining

bir

tarmog‘i

hisoblanib

qoramolchilik, cho‘chqachilik, qo‘ychilik, echkichilik, yilqichilik, tuyachilik,

quyonchilik va muynachilik, parrandachilik sohalarini o‘z ichiga oladi. Har xil

hayvon turlarini boqib ko‘paytirish, xilma – xil oziq – ovqat mahsulotlari va

xom – ashyo etishtirishni ta’minlaydi. Chorvachilikning bosh vazifasi aholini

sifatli oziq – ovqat mahsulotlari va sanoatni qishloq xo‘jalik xom – ashyosi

bilan ta’minlashdir.

Bu vazifalarni bajarishda mustahkam va sifatli ozuqa bazasini

yaratishda agronomiya, zootexniya, veterinariya fanlarining yutuqlaridan va

ilg‘or tajribalaridan foydalanish hamda qishloq xo‘jaligining hamma

tarmoqlarida mexanizatsiya, elektrofikatsiya va avtomatizatsiyani keng

qo‘llashni taqozo qiladi. Hayvonlar va parrandalar bosh sonini ko‘paytirish,

ularning mahsuldorligini oshirish va mahsulot tannarxini kamaytirish

yo‘llarini izlash zarur. Bunga ixtisoslashtirish, mehnat unumdorligini

oshirish va hayvonlarni bir joyga yig‘iish hisobiga erishish mumkin.

Hayvonlarni saqlash, oziqlantirish va ulardan foydalanishda jadal

texnologiyani, mexanizatsiya va avtomatizatsiyani keng joriy etib

ixtisoslashgan fermer xo‘jaliklarida, parrandachilik fabrikalarida mehnat

unumdorligini 5–6 martaga oshirib, mahsulot tannarxini 20 – 30% ga

pasaytirish hamda ishlab chiqarilgan mahsulotga oziqa harajatini 1,5 – 2

marta tejashga erishish zarur.

Chorvachilikni ixtisoslashgan fermer xo‘jaliklarida ko‘paytirish, ishda

---

ilg‘or texnologiyani qo‘llash, hayvonlar va parrandalar organizmining

fiziologik talabiga qarab tuyimli oziqa ratsionini tuzish, sifatli oziqa va suv

bilan ta’minlash,

mikroiqlim talabiga javob beradigan binolar qurish,

hamma

ishlab

chiqarish

jarayonlarini

mexanizatsiyalash

va

avtomatlashtirishga ko‘p narsa bog‘liq bo‘ladi. YUqori mahsuldor

hayvonlarni ko‘paytirish, xo‘jaliklarga har xil yuqumli kasalliklarni kirib

kelishini oldini olish, veterianriya – sanitariya qoidalariga qat’iy rioya qilish

kabi ishlar hozirgi davr talabidir. SHu tadbirlar asosida qabul qilingan,

texnologik loyiha me’yorlariga, ayniqsa chorvachilik ferma, ayrim binolarni

qurish, loyihalash va qayta qurishda zoogigienik, veterinariya sanitariya

talablariga qat’iy amal qilish kerak.

Fermer xo‘jaligi sharoitida hayvonlarni oziqlantirish, saqlash va turli

kasalliklarni oldini olishda zoogigiyena va veterinariya – sanitariya qoidalari

va talablariga rioya qilish lozim. Zoogigiyena va veterinariya – sanitariya

tadbir choralarga qat’iy amal qilingandagina hayvonlarni sog‘lig‘ini, yuqori

mahsuldorligi va nasldorligini saqlab qolish mumkin. Chorvachilikda

zoogigienik me’yor, qoida va talablarni keng qullash chorva mollarining

mahsuldorligini oshirishda alohida ahamiyatga egadir.

Hozirgi vaktda zoogigiyena fanining rivojlanishida bir- biriga

chambarchas bog‘langan asosiy uchta vazifani ajratib ko‘rsatish mumkin;

1. Hayvonlarni mahsuldorligini, tabiiy chidamlilik qobiliyatini oshirish uchun

ularning turiga, yoshiga qarab optimal sharoitlarni yaratish. 2. Yuqumli va

yuqumsiz kasalliklarni ayniqsa antropozoonoz kasalliklar oldini olish

xamda ulardan olinadigan maxsulotning sifatini yaxshilash buyicha chora

tadbirlarni ishlab chiqish 3. Tashqi muhitni chorvachilik chiqindilarni bilan

ifloslanishini oldini olish.

Zoogigiyena fanini o‘rganish usullari.

1. Fizik usul - havoning harorati, nisbiy namligi, bosimi, harakat tezligi,

yorug‘ligi, tuproqning g‘ovakligi, shimuvchanligi va x.k.larni aniqlash.

2. Kimyoviy usul - havoning, suvning, tuproqning va ozuqalarning

kimyoviy tarkibini aniqlash; suvda va ozuqalarda zaharli moddalar,

---

pestitsidlar, alkaloidlar, nitritlar, glyukozidlar, og‘ir

metal tuzlari va

boshqalarni aniqlash.

3. Biologik usul - bino havosidagi umumiy mikroorganizmlar soni;

ichak tayoqchalari bilan ifloslanishi; Endo, Ploskirev, Chapeka va boshqa

usullar.

Buning

uchun

mikrobiologik,

toksikologik,

bioprobalardan

foydalaniladi.

4. Kliniko - fiziologik kuzatish usuli - organizmda bo‘ladigan

o‘zgarishlar kuzatiladi. Tajriba va nazorat guruhidagi hayvonlarni turli xil

sharoitda saqlash, boqish va ishlatishda yuz beradigan fiziologik

o‘zgarishlar aniqlanadi.

5. Zoogigienik tajriba usuli - bunda laborotoriya, tabiiy sharoit,

klimatik kamera va tabiiy sharoitni modellashtirish usullaridan foydalaniladi.

6. Sanitariya statistik tekshiruv usuli - o‘tkazilayotgan gigienik chora –

tadbirlarni iqtisodiy samaradorligi o‘rganiladi. Bunda alohida tuman, viloyat,

respublika sharoitida mollarni bosh sonini, mahsulotini ko‘payish yoki

kamayishi, kasalliklari o‘rganiladi yoki gigienik chora – tadbirlar amalga

oshirilmasdan

oldin

va

bundan

keyin

hayvonlarning

qancha

kasallanganligiga oid ma’lumotlarni bir – biriga solishtirib ko‘rib, shu chora

– tadbirlarni samaradorligi to‘g‘risida xulosa chiqariladi.

Birinchi uchta usul tashqi muhitni hayvonlar organizmiga ta’siri,

gigienik parametrlarni asoslash uchun hamda hayvonlarni kasalliklarini

oldini olish va mahsuldorligini oshirishga karatilgan. Tabiiy sharoitni

modellashtirish usuli - tashqi muhitdagi o‘zgarishlarni oldindan bilish ya’ni

ichimlik suvlarini o‘z-o‘zidan tozalanishi, tuproqda mikroorganizimlarni

yashash muddatini aniqlashni oldindan bilish uchun qo‘llaniladi.

Zoogigiyena bir qancha boshqa fanlar: fiziologiya, mikrobiologiya,

patologiya, klinik diagnostika, epizootologiya, ximiya, fizika, matematika,

toksikologiya va boshqalar bilan chambarchas bog‘liq. Zoogigiyena fani

ikkiga bo‘lib o‘rganiladi:

Umumiy gigiyena

– Havo, tuproq, suv, oziqa, molxonalar gigiyenasi,

---

mollarni yaylovda boqish-saqlash, mollarni parvarish qilish, hayvonlarni

tashish va haydash, chorva xodimlarini shaxsiy va umumiy gigiyenasini

o‘rganadi.

Xususiy gigiyena

- qoramol, cho‘chqa, qo‘y, parranda, ot, quyon va

mo‘ynali hayvonlar, itlar, asalari va havza baliqchiligi gigiyenasini o‘rganadi.

Zoogigienistlar turli tashqi muhit omillarining hayvonlar sog‘lig‘iga va

mahsuldorligiga qanday ta’sir qilishini o‘rganib, zararli ta’sirlarni bartaraf

etish va yo‘qotishni, kasalliklarga qarshi kurashni, mollarni saqlash va

boqish sharoitlarni yaxshilash, odam va hayvonlar uchun umumiy bo‘lgan

kasalliklardan insoniyatni quriqlashni kuzda to‘tadigan me’yor va qoidalarni

ishlab chiqadilar.

Zoogigiyena o‘z kuzatuvlarini qayd qilib boradigan talab hamda

me’yorlarni beradigan fan bo‘libgina qolmay, sanitariya ishi bilan

chambarchas bog‘langan bo‘lib atrof – muhitni muhofaza qilish bilan birga

uni zarur bo‘lganda o‘zgartirishga ham intiladigan amaliy fandir.

Fanning qisqacha rivojlanish tarixi - har qanday fanning taraqqiyoti

ijtimoiy formatsiyalar evolyusiyasi bilan, texnika va madaniyat taraqqiyoti

bilan mahkam bog‘langandir. SHu nuqtai nazardan gigiyena tarixi turli

davrlardagi ijtimoiy va iqtisodiy shart – sharoitlar ta’sirini aks ettiradigan bir

necha bosqichlarga bo‘linadi. Zoogigiyenaning rivojlanish tarixi X1X asrning

yarmidan sistemaga solinib, mustaqil fan holida birlashtirildi. Biroq,

odamlarning kuzatishlari va hayot tajribalariga asoslangan amaliy

sanitariya chora tadbirlari juda qadim zamonlardayoq amalga oshirilgan.

Ba’zi bir gigienik chora tadbirlar mollarni saqlash va ularni parvarish qilish,

ularni sog‘lig‘ini saqlash, naslini yaxshilash kabilar o‘tgan eradan boshlagan.

Bu ishda arablarning xizmati katta, ya’ni universitetlarda otlar gigiyenasi

borasida darslar olib borilgan, natijada arab ot zotlari kelib chiqqan.

Rossiya sharoitida zoogigiyena fani krepostnoylik huquqi bekor

qilinishi, chet davlatlardan naslli mollar keltirilishi davrida rivojlana borgan.

Natijada ba’zi bir o‘quv qullanmalari bosmadan chiqarilgan. XX asr boshida

G‘arbiy Evropada M.Klimerni «Veterinariya gigiyenasi» o‘quv qullanmasi

---

chiqadi.

I.P.Popov,

G.I.Svetlov,

N.P.CHervenskiylarni

«Zootexniya»

qullanmasi chiqadi. Bunga qadar zoogigiyena faniga fan tariqasida

yaqindan e’tibor berilmagan. 1930 yillarga kelib chorvachilikni rivojlantirish,

olinadigan mahsulotni sifatini yaxshilash, miqdorini oshirish borasida katta

ishlar

qilinishi

tufayli

ilmiy

tekshirish

institutlarida

zoogigiyena

laboratoriyalari va institutlarda kafedralari ochildi.

Zoogigiyena

fanining

rivojlanishiga

mamlakatimiz

olimlaridan

A.K.Skaroxodko,

K.A.Kotlyar,

A.V.Ozerov,

A.P.Onegov,

V.A.Alikaev,

N.M.Komarov, V.F.Matusevich, I.M.Golosov, I.F.Xrabustovskiy, P.T.Lebedev,

A.T.Semenyuta, G.K.Volkov, A.I.Karelin, U.Q.Izbosarov va boshqalarni

hissalari katta. Hozirgi kunda uzoq yillik ilmiy ishlar natijalari yakunlanib,

texnologik loyiha me’yorlari tavsiya qilindi. Ferma, parranda fabrikalarini

kurish, ularni zamonaviy talab darajasida qurilish materiallari va ichki

jihozlar bilan ta’minlash, mollarni molxona va yaylovlarda yoz va qishda

saqlash, suv, tuproq, o‘simliklar tarkibini o‘rganish, parhez ozuqalarni

ishlatish, suv havzalarining sifatini yaxshilash, chorvachilikni sanoat

asosiga kuchirish, loyiha asosida qurilgan joylarni veterinariya ekspertizasi

qilish, gungi tozalash va zararsizlantirish kabi ishlarda salmoqli yangiliklar

yaratilmoqda.

Nazorat savollari:

1. Zoogigiyena fanining ta’rifi.

2. Zoogigiyena fanini o‘rganish usullari.

3. Zoogigiyena fanining rivojlanish tarixi.

4. Tashqi muhit va organizm orasidagi munosabatlar.

Test savollari:

1. Fizik usuli?

A. havoning, suvning, tuproqning va ozuqalarning kimyoviy tarkibini

aniqlash; suvda va ozuqalarda zaharli moddalar, pestitsidlar, alkaloidlar,

---

nitritlar, glyukozidlar, og‘ir metal tuzlari va boshqalarni aniqlash.

B. bino havosidagi umumiy mikroorganizmlar soni; ichak tayoqchalari

bilan ifloslanishi; Endo, Ploskirev, Chapeka va boshqa usullar.

C. havoning harorati, nisbiy namligi, bosimi, harakat tezligi, yorug‘ligi,

tuproqning g‘ovakligi, shimuvchanligi va x.k.larni aniqlash.

2. Kimyoviy usuli?

A. havoning, suvning, tuproqning va ozuqalarning kimyoviy tarkibini

aniqlash; suvda va ozuqalarda zaharli moddalar, pestitsidlar, alkaloidlar,

nitritlar, glyukozidlar, og‘ir metal tuzlari va boshqalarni aniqlash.

B. bino havosidagi umumiy mikroorganizmlar soni; ichak tayoqchalari

bilan ifloslanishi; Endo, Ploskirev, Chapeka va boshqa usullar.

C. havoning harorati, nisbiy namligi, bosimi, harakat tezligi, yorug‘ligi,

tuproqning g‘ovakligi, shimuvchanligi va x.k.larni aniqlash.

3. Biologik usuli?

A. havoning, suvning, tuproqning va ozuqalarning kimyoviy tarkibini

aniqlash; suvda va ozuqalarda zaharli moddalar, pestitsidlar, alkaloidlar,

nitritlar, glyukozidlar, og‘ir metal tuzlari va boshqalarni aniqlash.

B. bino havosidagi umumiy mikroorganizmlar soni; ichak tayoqchalari bilan

ifloslanishi; Endo, Ploskirev, Chapeka va boshqa usullar.

C. havoning harorati, nisbiy namligi, bosimi, harakat tezligi, yorug‘ligi,

tuproqning g‘ovakligi, shimuvchanligi va x.k.larni aniqlash.

4. Kliniko usuli?

A. o‘tkazilayotgan gigienik chora – tadbirlarni iqtisodiy samaradorligi

o‘rganiladi.

B. organizmda bo‘ladigan o‘zgarishlar kuzatiladi.

C. bunda laborotoriya, tabiiy sharoit, klimatik kamera va tabiiy sharoitni

modellashtirish usullaridan foydalaniladi.

---

5. Zoogigiyenik tajriba usuli?

A. o‘tkazilayotgan gigienik chora – tadbirlarni iqtisodiy samaradorligi

o‘rganiladi.

B.i - organizmda bo‘ladigan o‘zgarishlar kuzatiladi.

C. bunda laborotoriya, tabiiy sharoit, klimatik kamera va tabiiy sharoitni

modellashtirish usullaridan foydalaniladi.

6. Sanitariya statistik tekshiruv usuli?

A. o‘tkazilayotgan gigienik chora – tadbirlarni iqtisodiy samaradorligi

o‘rganiladi.

B. - organizmda bo‘ladigan o‘zgarishlar kuzatiladi.

C. bunda laborotoriya, tabiiy sharoit, klimatik kamera va tabiiy sharoitni

modellashtirish usullaridan foydalaniladi.

7. Xususiy gigiyena?

A. Qoramol, cho‘chqa, qo‘y, parranda, ot, quyon va mo‘ynali hayvonlar, itlar,

asalari va havza baliqchiligi gigiyenasini o‘rganadi.

B. Havo, tuproq, suv, oziqa, molxonalar gigiyenasi, mollarni yaylovda boqish

-saqlash, mollarni parvarish qilish, hayvonlarni tashish va haydash, chorva

xodimlarini shaxsiy va umumiy gigiyenasini o‘rganadi.

C. havoning, suvning, tuproqning va ozuqalarning kimyoviy tarkibini

aniqlash; suvda va ozuqalarda zaharli moddalar, pestitsidlar, alkaloidlar,

nitritlar, glyukozidlar, og‘ir metal tuzlari va boshqalarni aniqlash.

8. Umumiy gigiyena?

A. Qoramol, cho‘chqa, qo‘y, parranda, ot, quyon va mo‘ynali hayvonlar, itlar,

asalari va havza baliqchiligi gigiyenasini o‘rganadi.

B. Havo, tuproq, suv, oziqa, molxonalar gigiyenasi, mollarni yaylovda boqish

-saqlash, mollarni parvarish qilish, hayvonlarni tashish va haydash, chorva

xodimlarini shaxsiy va umumiy gigiyenasini o‘rganadi.

---

C. havoning, suvning, tuproqning va ozuqalarning kimyoviy tarkibini

aniqlash; suvda va ozuqalarda zaharli moddalar, pestitsidlar, alkaloidlar,

nitritlar, glyukozidlar, og‘ir metal tuz

9. Zoogigiyena

Fanining maqsadi

?

A. chorvachilikni rivojlantirishning gigienik ahamiyati, xalq xo‘jaligiga keng

joriy qilinishi, turli chorva mollari va parrandalarni saqlashda gigiyena

talablarini amalga oshirishdir

B. Havo, tuproq, suv, oziqa, molxonalar gigiyenasi, mollarni yaylovda boqish

-saqlash, mollarni parvarish qilish, hayvonlarni tashish va haydash, chorva

xodimlarini shaxsiy va umumiy gigiyenasini o‘rganadi.

C. hayvonlarni saqlash, boqish, oziqlantirish qoidalari bilan birgalikda

chorva mollari bosh sonini ko‘paytirish, mahsuldorligini oshirish,

chorvachilik mahsulotlarining sifatini yaxshilash, ekologik muhitni himoya

qilish uchun bajariladigan tadbirlarni amalga oshirish, zooveterinariya

tadbirlarining xalq xo‘jaligini rivojlantirishdagi ahamiyatini o‘rganish

hisoblanadi.

10. Zoogigiyen

Fanining vazifasi

?

A. chorvachilikni rivojlantirishning gigienik ahamiyati, xalq xo‘jaligiga keng

joriy qilinishi, turli chorva mollari va parrandalarni saqlashda gigiyena

talablarini amalga oshirishdir

B. Havo, tuproq, suv, oziqa, molxonalar gigiyenasi, mollarni yaylovda boqish

-saqlash, mollarni parvarish qilish, hayvonlarni tashish va haydash, chorva

xodimlarini shaxsiy va umumiy gigiyenasini o‘rganadi.

C. hayvonlarni saqlash, boqish, oziqlantirish qoidalari bilan birgalikda

chorva mollari bosh sonini ko‘paytirish, mahsuldorligini oshirish,

chorvachilik mahsulotlarining sifatini yaxshilash, ekologik muhitni himoya

qilish uchun bajariladigan tadbirlarni amalga oshirish, zooveterinariya

tadbirlarining xalq xo‘jaligini rivojlantirishdagi ahamiyatini o‘rganish

hisoblanadi.

---

Asosiy adabiyotlar:

Suvanqulov Y.A. «Qishloq xo‘jalik hayvonlari gigiyenasi» Toshkent, 1994

Qo‘shimcha adabiyotlar:

1.

Kuznetsov A.F., Demchuk M.V. – «Gigiyena selskoxozyaystvennыx

jivotnыx» Moskva, 1991

2.

Medvedskiy V.I. «Soderjanie, kormlenie i uxod za jivotnыmi». Minsk,

2007

3.

Kochish I.I., Kolyujnыy N.S., Volchkova L.A., Nesterov V.V.

«Zoogigiyena», Moskva, 2008