|
6- son ma`ruza
Stabistor va teskarilangan diod. Shottki va Gann diodlari.
Reja:
Stabilitron.
Stabistor.
Shottki diodi.
Gann diodi.
Stabilitron. Stabilitron deb volt-amper xarakteristikaning teskari shohchasidagi teshilish
hodisasini o`z ishida ishlatadigan yarimo`tkazgich diodga aytiladi. Bunda teskari to`k keng dia-pazonda o`zgarsa ham kuchlanish nisbatan oz o`zgaradi. Ushbu xossa maxsus qurilmalar - kuch-
lanish stabilizatorlarini yaratishda keng qo`llaniladi.
Stabilitronning teshilish kuchlanishi p-n- o`tishning kengligiga bog`liq, u esa o`z navbati-da yarimo`tkazgich materialning solishtirma qarshiligi bilan aniqlanadi. Shu sababli teshilish kuchlanishi (yani stabillash kuchlanishi) bilan kiritmalar konsentrasiyasi o`rtasida ma`lum bir bog`liqlik mavjuddir.
Past kuchlanishli stabilitronlar kuchli legirlangan kremniy asosida tayyorlanadi. Bu holda
p-n- o`tishning kengligi juda oz, yani yupqa, potensial to`siq elektr maydoni kuchlanganligi esa juda katta bo`ladi. Ushbu holatlar tunnel teshilish uchun sharoit tug`diradi. P-n- o`tishning katta kengligida teshilish ko`chki xarakterga ega bo`ladi. Stabillash kuchlanishining 3 V dan 6 V ga-cha qiymatlarida p-n- o`tishlarda asosan tunnel teshilish kuzatiladi. 6 V dan 8 V gacha qiymatlar
diapazonida tunnel teshilish ham, ko`chki teshilish ham, 8 V dan 200 V gacha diapazonda esa faqat ko`chki teshilish jarayonlari ro`y beradi.
Stabilitronlarning konstruksiyalari to`g`rilagich diodlarning konstruksiyalaridan hech qancha farq qilmaydi, ba`zi hollarda esa amalda umuman farq qilmaydi (6.1,a- rasm).
a b c
6.1- rasm. Stabilitronlarning konstruksiyalari (a), volt-amper xarakteristikasi (b) vas hart-
li grafik belgisi (c).
Stabilitronning volt-amper xaraktrristikasi 6.1,b- rasmda taqdim qilingan. Stabilitronning
ishchi to`ki (uning teskari to`ki) yarimo`tkazgich strukturaning qizib ketmasligi va ishdan chiq-masligi uchun maksimal ruxsat etilgan qiymat dan oshib ketmasligi kerak.
Stabilitronning muhim xususiyati – bu uning stabillash kuchlanishining haroratga bog`-liqligidir. Kuchli legirlangan yarimo`tkazgichlarda tunnel teshilish ehtimolligi harorat oshishi bilan ko`payadi. Shu sababli bunday stabilitronlarda stabillash kuchlanishi qiziganda kamayadi,
yani ularning stabillash kuchlanishining harorat koeffisienti (KHK) manfiy qiymatga ega:
. (6.1)
Bu koffisient asbobning harorati 10C ga o`zgarganda stabillash kuchlanishi necha foizga o`zga-rishini ko`rsatadi.
Kam legirlangan yarimo`tkazgichlarda harorat oshishi bilan tashuvchilarning erkin yugu-rib o`tish uzunligi kamayadi, bu esa ko`chki teshilish boshlanadigan kuchlanishning ostona qiy-matining oshishiga olib keladi. Bunday stabilitronlar musbat KHK ga ega (6.2- rasm).
6.2- rasm. Stabilitron volt-amper xarakteristikasining haroratga bog`liqligi.
Bu kamchilikni bartaraf etish va termokompensasiyalangan stabilitronlarni yaratish uchun stabilitronning zanjiriga oddiy diodlar to`g`ri yo`nalishda ketma-ket ulanadi. Ma`lumki,
to`g`ri yo`nalishda ulangan oddiy diodlarning p-n- o`tishidagi kuchlanish qizitilganda kamayadi.
Agar stabilitron bilan ketma-ket to`g`ri yo`nalishda n diod ulansa (6.3- rasm), bu yerda
6.3- rasm. Stabilitronni termokompensasiyalash.
, ( - dioddagi kuchlanish to`g`ri tushushining T1 dan T2 gacha qizitilganda o`zgari-shi), u holda stabilitronning harorat xatoligini deyarli to`la kompensasiya qilsa bo`ladi.
Stabilitronning asosiy parametrlari:
Stabillash kuchlanishi - stabilitrondan stabillash to`ki oqib o`tayotganda unda
hosil bo`lgan kuchlanish;
2. Stabillash to`ki - stabilitrondan stabillash rejimida oqib o`tayotgan o`zgar-
mas to`kning qqiymati;
Stabilitronning differensial qarshiligi - stabillash to`kining be rilgan qiymatidagi
differensial qarshilik, yani ;
Stabillash kuchlanishining harorat koeffisienti - stabilitrondan oqayotgan stabil-
lash to`ki o`zgarmas qiymatga ega bo`lganda stabillash kuchlanishi nisbiy o`zgarishining atrof
muhit haroratining mutlaq o`zgarishiga nisbati: ;
Stabilitronlarning chekka parametrlari:
Stabillash to`kining minimal ruxsat etilgan qiymati - stabillash kuchlanishi
berilgan chegaralarda bo`lganda stabilitrondan oqadigan eng kichik to`k;
Maksimal ruxsat etilgan stabillash to`ki -- stabillash kuchlanishi berilgan
chegaralarda, o`tishning harorati esa ruxsat etilganga teng yoki undan pastroq bo`lganda stabili-trondan oqadigan maksimal to`k;
Maksimal ruxsat etilgan sochiluvchi quvvat - o`tishda hali issiqlik teshilishi so-
dir bo`lmaydigan quvvat.
Xulosalar:
1. Yarimo`tkazgich diod – bu teskari kuchlanish ostida elektr teshilish rejimida ishlayot-gan kremniy diod.
2. Stabillashning kerakli kuchlanishi diod bazasidagi kiritma konsentrasiyasini unga mos tanlash yo`li bilan olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
