Reja: Microsoft Excel elektron jadvali

Excel dasturi yordamida muxandislik masalalarini echish

Reja:

Microsoft Excel elektron jadvali
Excel elektron jadvali masalalari
Microsoft Excel ning kushimcha imkoniyatlari.
Fayl yaratish va uni yuklash.
Excel da jadvallarni taxrirlash va muxandislik masalalari
Excel ning funksiyalari

Jadvallar orasidagi boglanishlarni urnatish.

Excel 5.0 da uch ulchovli xujjatlarni ishlash imkoniyati yaratilgan. Shu sababli xar xil jadvallar orasida istalgan boglanishlar osongina amalga oshiriladi. Excel da boshka jadvalga karashli yacheykalarga xam osongina murojaat kilinadi va bu yacheykaga tegishli formulalar uzgartirilsa yacheyka kiymati xam uzgaradi.
Misol. Kuyidagi jadvalda firmaning 1996 yilgi tovarooboroti keltirilgan:

A
B
C

D
E

1 1996 yilgi sotish natijalari

2
Program-
malar
Yanvari
Fevrali
Mart
Kvartal

3
Redaktorlar

122.5
13470
14816
29511

4
Ma'lumot

bazasi
9566
10523
11575
31664

5
Excel

132.5
14923
16415
32663

6
Grafika

19980
9020
9922
29922

7
Boshka m.

3600
3960
4356
11918

8
Cummasi

26656
51896
57084
135678

Xar bir yil uchun aloxida bet ajratiladi. Bu yilgi ma'lum bir kvartal natijasini utgan yilgi shu vaktga solishtirish talab kilinadi. Boshka varakdagi ma'lumotga murojaat kilish uchun bu varak nomini va undagi mos yacheyka adresini berishimiz lozim. Masalan ,

Oborot95.xls dagi B3 yacheykaga murojaat kilish uchun kuyidagi formulani yozish lozim :
=“Oborot95 “ ! B3

Diagrammalar kurish.

Excel da jadval shaklida berilgan kattaliklar uchun diagrammalar kurish imkoniyati mavjud. Diagrammalar kurishdan avval jadvalda xamma ishlarni tugatish lozim , shu jumladan jadvalni formatlash ishlarini xam. Cungra diagrammalar konstruktori chakiriladi. Bu ish asosiy piktogrammalar katoridagi diagrammalar konstruktorini bosish bilan amalga oshiriladi. Diagramma konstruktori diagrammani kaerga joylashtirishni kursatishni kutadi. Sichkoncha strelkasi uchi piktogramma formasini oladi. Biz chap yukorigi burchakka kirsillatsak u erda punktir chiziklar bilan turtburchak xosil buladi. Uni ung burchakka karab sudrasak u kattaradi. Shundan keyin konstruktor mulokot mulokot oynasini ochadi. Ammo avvalo jadval sarlavxasigacha tulik ajratilgan bulishi lozim. Sungra Next ( dalishe) buyrugi knopkasi bosiladi. Bizga tavsiya kilingan diagramma nusxalari ichidan keraklisini tanlab olamiz. Endi konstruktor xosil bulgan diagrammani kurish uchun xavola kiladi va ma'kul bulsa bu diagrammaga nom beriladi. Eng oxirida Finish knopkasi bosiladi.

Excel – bugungi kunda eng ommaviylashgan elektron jadvalli programmadir. Undan ishbilarmon va olimlar, buxgalterlar va jurnalistlar foydalanadilar.

Uning yordamida turli ruyxatlar, kataloglar va jadvallar yuritiladi, moliyaviy va statistik xisobotlar tuziladi, jamoat fikrini surash natijalari va savdo korxonasi xolati xakida ma'lumotlar xisob-kitob kilinadi, ilmiy tadkikotlar natijalari kayta ishlanadi, uchyotlar yuritiladi.

Excel elektron jadvali kuyidagi kurinishga ega:

Excel jadval ustunlari va satrlari buyicha yigindini xisoblaydi, foizlarni, urta arifmetiklarni xisoblaydi, unda turli standart funksiyalar - moliyaviy, matematik, mantikiy va statistik funksiyalardan foydalanish mumkin.
Jadvallarni shakllantirish turlicha bulishi mumkin, ma'lumotlarni formatlash imkoniyatlari eng yaxshi tekst-prosessorlaridagi kabidir. Shriftlarni uzgartirish, aloxida satr, ustun yoki kataklarni aloxida rang bilan ajratish, jadval ma'lumotlari buyicha grafiklar va diagrammalar tuzish, jadvalga rasmlar kushish mumkin.
Programmaning keyingi versiyalari juda keng imkoniyatlarga ega. Excel jadval ma'lumotlari ustida bajara oladigan matematik, mantikiy, buxgalteriya va statistik funksiyalarning uzi ikki yuzdan ortik.
Elektron jadvallar xisobot va schyotlarni bosmadan chikarish imkoniyatiga ega. Shuningdek, grafik va diagrammalar tuzish tizimlari bilan ta'minlangan.

MS Excel ni xar bir ishga tushurishda avtomatik ravishda yangi ishchi xujjat yaratiladi va u Book1 ( kitob 1 ) nomga ega buladi.

Excel ning uch ulchovli elektron jadvalining xar bir varagi 256 ta ustunga va 16384 ta katorga ega. Ustunlar xarflar va xarflar kombinasiyalari bilan nomlangan , bu nomlar ustunlarning sarlavxalari deyiladi .
EXCEL - ning ishchi ekrani kuyidagi rasmda keltirilgan

Jadval elementlarini nusxalash uchun albatta markirovka kilinishi kerak . Jadvallarni markirovka kilish kator buyicha chap yon tomonidan ustunlar buyicha esa bevosita

xarflar katoridan urnatiladi. Yacheykalar bloki esa sichkoncha kursatgichini bosgan xolda surish bilan amalga oshiriladi.
Nusxa olish. Ajratilgan ustun yoki satrdan nusxa olish uchun avvalo nusxalash piktogrammasi bosiladi, shunda ajratilgan satr yoki ustun atrofida bilinar-bilinmas xarakat paydo buladi. Shundan keyin nusxa joylashishi lozim bulgan satr yoki ustunga sichkoncha kursatgichi olib borilib kirsillatiladi va Enter bosiladi.
Agar tasodifan kerakli ma'lumot uchirilgan bulsa uni Ctrl+z bilan kayta tiklash mumkin.Aloxida olingan katakdagi kiymatlarni sichkoncha bilan kirsillatib sungra Del buyrugi bilan xam uchirish mumkin.

Katak kursorini istalgan katakka ( ( ( ( tugmachalari bilan yoki sichkoncha kursatgichi bilan siljitish mumkin. Bir nechta kataklarni markirovka kilish uchun, markirovka kilinmokchi bulgan soxaning chap yukorigi kismi sichkoncha bilan bosiladi va ushlab turilib siljitiladi. Katakni markirovka kilish uchun istalgan katakka sichkoncha bilan kirsillatish etarli .

Klaviaturada markirovka kilish uchun katak kursori katakka olib kelinadi va Shift bosilib katak kursori siljitiladi.
Formulalarni yozishda xatolarga yul kuyilishi mumkin . Shu sababli uni taxrirlashga tugri keladi. Biror bir yacheykadagi formulani taxrirlash uchun bu yacheyka avvalo markirovka kilinishi lozim . Cungra F2 tugmasi bilan yoki sichkoncha bilan ikki marta kirsillatib taxrirlash xolatiga utish lozim . Natijada formulalar katorida ( piktogrammalar tagidagi xator) aktivlashadi. Masalan, E19 yacheyka markirovka kilinib sungra taxrirlash xolatiga utilsa buladi.
Formula katori dagi formula miltillay boshlaydi, demak taxrirlash mumkin;
- taxrirlash Enter bosilib tugatiladi.
Cimvollarni formulaning istalgan kismiga kiritish yoki uchirish mumkin. Buning uchun simvol yoki simvollar markirovka kilinadi, cungra DEL tugmachasidan foydalanish xam mumkin .
Jadvalning ustunini markirovka kilish uchun uning sarlavxasiga kirsillatiladi, katorlarni markirovka kilish uchun esa chap chetki yulakchasiga, satr nomerlariga,
nomiga kirsillatiladi. Bir nechta ustun yoki kator markirovka kilinishi uchun ularning birinchisi markirovka kilinish xolatida sichkoncha bilan bosilgan xolda siljitiladi.
Kataklarga sonlar bevosita katakning uziga yoki formulalar katoridan ( kiritish katoridan) kiritilishi mumkin. Buning uchun sonlar klaviaturadan terilib sungra Enter bosilsa kursor turgan yacheykaga bu son yoziladi. Sonlar yacheykaning ung chetidan boshlab joylashadi. Kataklarda formulalar ishlatilishi mumkin.Kiritilayotgan formula = belgisi bilan boshlanadi, bu belgidan keyin arifmetik ifoda yozilishi mumkin .Unda arifmetik amal belgilari + - * / ishlatilishi mumkin. Formulada boshka varaklarda joylashgan, xatto boshka fayllarda joylashgan kataklar adreslari ishlatilishi mumkin. Kurinarli bulishi uchun Excel ning matn rejimi ishlatiladi. Bu xolda ifoda kiymati emas, balki formulaning uzi katakka chikadi.

A1 katak 100 va B1 katak 20 kiymatga ega bulsin , va S1 da A1 /V1 formula kiritamiz. Buning uchun katak kursori S1 ga olib kelinadi va kiritish katorida = A1/V1 kiritiladi. C1 da esa formula kiymati chikadi . Yoki = belgisi kiritilgandan keyin A1 - katakga bosib sungra / kiritilib V1 ga bosish kerak .

Foydalanuvchi kup argumentli va kup xisoblanuvchi uzining murakkab formulalarini tuzishi mumkin.
Misol . C - ustunda ( soatlarda ) biron ishni bajarish uchun ketgan vakt yozilgan . D ustunda esa bir soat ish vaktining narxi yozilgan, E ustunda esa shu ishni bajarish uchun tulanadigan sum yozilgan. E16 yacheykaga xamma ishlar summasi yozish talab kilinadi:
= E12+E13+E14.
Xosil bulgan summadan kushimcha kiymat soligini undirish uchun uni (0.15) - ga kupaytiring:
= E16*0.15
Endi E19 yacheykada kulga beriladigan sumni xisoblash kerak . Buning uchun kuyidagi amallarni bajarish lozim :
= ( E12+E13+E14)*1.15
Ammo = E16+E17 bajarish lozim edi. Bundan tashkari SUMM funksiyasidan xam foydalanish lozim edi:
= CUMM ( E12:E14)*1.15
Ishchi varaklarining nomini uzgartirish uchun «Fayl» menyusi ochilib undan «Soxraniti kak » buyrugi bilan mulokot oynaga kiriladi va u erda yangi nom kiritiladi va OK bosiladi. .
Avvalo kator yoki ustun ajratiladi, ya'ni markirovka kilinadi. Buning uchun istalgan ustunni tanlab uning sarlavxasiga sichkoncha bilan kirsillatiladi. Sungra Format menyusidan « stolbes» tanlanadi. Unda «Shirina» Width direktivasi chakirilsa mulokot oynasi ochiladi. Bu mulokotda “Shirina stolbsa “ degan maydonga 10 yozsak uning eni 10 simvolli buladi. Kengaytirish va toraytirishni(ustun yoki katorni) sichkoncha bilan xam urnatish mumkin . Buning uchun kursatgichni ustun chegaralariga olib borsak strelka ikki tomonlama kurinishga keladi, biz shu xolatda sichkonchani bosib istalgancha enni chuzishimiz yoki kiskartirishimiz mumkin.
Xato kiritilgan operasiyani bekor kilish uchun( oxirgi operasiyani ) “Otmeniti” direktivasi ( Edit - redaktirovanie punktida) ishlatiladi yoki piktogrammadan foydalanib bekor kilish mumkin.
Nusxalanishi lozim bulgan kataklar markirovka kilinadi. Cungra Edit (redaktirovanie ) dan Copy direktivasi tanlanadi. Shundan keyin markirovka kilingan soxani kompiyuter ramkaga oladi. Cungra sichkoncha kursatgichi nusxa joylashishi kerak bulgan joyda kirsillatiladi va Enter bosiladi. Nycxalashni instrumentlar katoridagi piktogramma orkali xam amalga oshirish mumkin.
Kiymatlari uchirilishi lozim bulgan kataklar markirovka kilinadi, sungra Edit (redaktirovanie ) dan Clear- yordamchi menyu chakiriladi. Bunda kuyidagi direktivalar bor:
All - kataklar kiymati va formati bekor kilinadi (uchiriladi) ;
Formats - fakat kataklar formatini bekor kiladi.;
Contents - fakat yacheykalar kiymati uchiriladi;
Notes - kataklardagi fakat komentariyalar uchiriladi.
Excel da ishchi varakni chop kilishdan oldin kurib chikish lozim. Kurib chikish Prosmotr piktogrammasi bilan yoki Fayl menyusidagi Prosmotr buyrugi bilan amalga oshiriladi. Odatda ishchi varagi jadvaldagi eng chetki yozuvlar va sonlar chegarasi bilan avtomatik tarzda ramkaga olinadi
va u ishchi varagini tashkil kiladi. Uni chop kilishdan oldin kurib chikish mumkin . Ishchi varagiga eng chetki bush ustun va bush satr kirmaydi.
Jadval xisoblarini amalga oshirish uchun formulalar buyicha xisoblash kerak buladi. Bu xisoblashlarda ba'zi formulalar va ularning kombinasiyalari juda tez-tez uchraydi . Excel da bunday xisoblash jarayonlari funksiyalar shaklida programmalashtirilgan bulib, bu funksiyalar soni 200 dan ortikdir. Excel da bu funksiyalar alfavit buyicha joylashtirilgan . Bu funksiyalarni kategoriyalar buyicha izlash oson buladi. Funksiya argumenti bitta yacheykani yoki butun bir yacheykalar guruxidan iborat bulishi mumkin. Funksiya konstruktori argumentni kanday berishligini kursatib beradi.
Funksiya konstruktorini ishga tushurish uchun natija joylashadigan yacheykani ajratish lozim, va sungra funksiya konstruktori piktogrammasiga bosib kuyidagi mulokotni ochish mumkin :
Urtacha arifmetik kiymatni xisoblash.
Jadvaldagi kiymatlarning urtacha kiymatini xisoblaydi. Urtacha arifmetik kiymat joylashgan yacheyka avvalo ajratilishi lozim va funksiyalar konstruktoriga kirsillatish lozim . Shunda konstruktorning mulokot oynasi ochiladi. Undan Statistical kategoriyasi tanlanadi, sungra Average( urtacha kiymat) kirsillatiladi. Shundan keyin Next konstruktor bilan ishlashning 2-chi kadamiga utamiz. Ikkinchi kadamda funksiya argumenti kursatiladi. Bu erda ajratish uchun sichkonchani Ctrl bilan birga ishlatish mumkin yoki klaviatura ishlatiladi. Sungra Finish bosiladi va jadvalda urtacha kiymat chikadi. Masalan = Average (B4:B9) formula katoriga yozilsa kursor turgan joyda urtacha arifmetik kiymat Enter bosilishi bilan xosil buladi.
Yukorigi rasmda AMP funksiyasi mulokoti keltirilgan. Bu funksiya vositalarning kiymatining ekspluatasiya natijasidagi yillik amortizasiya narxini xisoblashni ta'minlaydi. Masalan Siz 300000 sumlik yuk avtomashinasini sotib oldingiz deylik , bu avtomobili 10 yil ishlatilgandan keyin uning narxi 170000 sum aniklansa u xolda funksiyaga kuyidagicha murojaat kilinadi AMP( 300000,170000,10) va funksiya yillik amortizasiya narxini 13000 sum ekanligini xisoblab chikaradi.
Formulalar katorida xam funksiyani taxrirlash ishlarini olib borish mumkin.
( - bu piktogrammada sichkonchani kirsillatsak, formulalar katorida = SUMM yoziladi , sungra argumentlar keltiriladi , argumentlar kuyidagicha avtomatik tarzda yoziladi , masalan = SUMM(A1:A10). Agar piktogrammasiz formulalar katoridan =SUMM(A1:A10) ( kavs ichidagi ifoda lotin alifbosida kiritiladi) terilsa va Enter bosilsa kursor turgan joyda yigindi xosil buladi.

Excel jadvallariga , diagrammalariga matnlar illyustrasiyalar va rasmlar kiritish mumkin. Rasm yoki matn kiritish kuyidagicha amalga oshiriladi:

- risunok piktogrammasi bosilsa ekranga xamma rasm chizish instrumentlari chikadi va undan foydalanib uzingiz rasmlar chizishingiz mumkin;

Tayanch suz va iboralar

Excel, elektron jadval,satr,ustun,yacheyka,
standart funksiya,formula,grafik,diagramma, shrift,markirovka,ma'lumotlar bilan ishlash,
ishchi varaklari,urtacha arifmetik kiymat,
yigindi,piktogramma,diagrammalar konstruktori

Windows muxitida ishlamagan foydalanuvchilar yoki Windows muxiti yozilmagan kompiyuterlarda ishlagan foydalanuvchilar elektron jadvallardan SuperCalc, QuatPrio va shunga uxshash elektron jadvalli dasturlarni ishlatganlar.

Windows muxiti yaratilgandan keyin, ayniksa Windows-95 muxiti yaratilgandan keyin kupgina foydalanuvchilar Windows ning elektron jadvalli dasturi Microsoft Excel dasturidan foydalanish imkoniyatiga ega buldilar. Bu elekron jadvalli (EJ) dasturda buxgalteriya dasturlari, statistika dasturlari, oddiy jadvallar, iktisodiy dasturlar, matematik masalalarni echadigan dasturlar tuzish imkoniyati tugildi. Shu bilan birga mana shu dasturlarga uziga xos Diagramma va grafiklar chizish imkoniyati xam tugildi. Microsoft Excelda barcha xisob-kitoblarni olib borish uchun zarur bulgan standart funksiyalar, statistik funksiyalar, kalendar funksiyalar, buxgalteriya va iktisodda ishlatiladigan funksiyalar, foizlarda ishlashni engillashtiruvchi funksiyalar va boshka shunga uxshash xayotda kup uchraydigan barcha funksiyalar joylashtirilgan. Endi biz Microsoft Excel da ishlash, uni yuklash, standart funksiyalarini kurinishi va ulardan foydalanish, diagrammalarini chikarish kabi ma'lumotlar bilan tanishamiz.

1-rasm

1-rasmda Microsoft Excel ning oynasini umumiy kurinishi berilgan.
Microsoft Excel ni yuklash uchun bosh menyudan “Pusk” knopkasi tanlanib sichkonchaning chap knopkasi bosiladi. Agarda Microsoft Excel aloxida “yarlik” kurinishida ishchi stolda bulsa, demak shu “yarlik” tanlanib sichkonchaning chap knopkasi yoki Enter klavishi bosiladi. Natijada ekranga dastlab Microsoft Excel xakida ma'lumot, keyin 1-rasmdagidek Microsoft Excelning oynasi chikadi.
1-rasmdan kurinib turibdiki Excel oynasining yukori kismida Excelning menyusi, ishlanayotgan faylning nomi, ma'lum bir operasiya bajaradigan “ishchi kurol”lar, joriy shrift va uning kattaligini kursatuvchi son, shriftlarni uzgartiruvchi “ishchi kurol”lar va elektron jadval joylashgan. EJlar satrlari nomeri rakamlar bilan, ustunlari lotin xarflari bilan belgilanadi. Ustunlar IV gacha yoki ZZgacha belgilanishi mumkin. Ekranning kuyi kismida esa ishlanayotgan faylning nechanchi saxifasida ishlanayotganligini kursatuvchi belgilar joylashgan.
Umuman ixtiyoriy yacheykadagi sonlarni xisoblash yoki formulalarni xisoblash uchun «=» belgisidan foydalanadi. Masalan, A5 yacheykadagi sonni D7 yacheykadagi songa kupaytirish uchun kuyidagicha yoziladi: =A5*D7.
sinx2+lnx+7,5 formulani x –ning kiymati B6 yacheykada turganda kuyidagicha yozib xisoblanadi: =(sin(B6^2)+ln(B6)+7,5)
Excel EJda klavishlar shu bilan birga sichkoncha bilan xam ishlash mumkin. Yozilgan sonlarni ustunlar va satrlar buylab usish yoki kamayish tartibi buyicha joylashtirish mumkin.
EJda yozilgan matnlarni xam alfavit buyicha tartiblash mumkin. Diagrammalarni menyuning “Vstavka” va “Diagramma” bulimlaridan foydalanib chikarish mumkin.
Masalan: x ning 1 kadam bilan -10 dan 10 gacha kiymatida y=sinx funksiyani kiymatini osongina xisoblash va grafigini chikarish mumkin. Grafik 2-rasmda kursatilgandek buladi.1992 yildan 1998 yilgacha Kashkadaryo viloyati paxtakorlarini Davlatga topshirgan paxta xosildorligi va uning diagrammasini 3-rasmda keltiramiz.
2-rasm

3-rasm
Shu Diagrammani uzini aylana kurinishida xam chikarsa buladi, bu kurinish 4-rasmda berilgan.

4-rasm
Iktisodiy masalalarni EJni tuzishga doir oddiy misol keltiramiz. Aytaylik biror firma 1997 yil yoz oylari Karshi shaxrining markazi va mitirayonlarida kancha muz kaymok sotganini taxlil kilib chikdi. Shu taxlilga tuzilgan xisobotning umumiy kurinishi va Diagrammasini keltiramiz.

Muzkaymokdan keltirilgan daromad xisoboti
Excel EJ dasturidan chikish uchun jadval oynasining yukori ung tomonida joylashgan X knopkasini bosamiz yoki menyuning «fayl» bulimiga kirib, «Vixod» bulimini tanlaymiz.
Agar EJ oynasidagi dastur (jadval) xotiraga olinmagan bulsa, bu xakda ekranga ma'lumot chikadi. Kerakli xolatni tanlab, Excel EJ da chikamiz.
Ma'lumotlar Microcoft Excelda formula, tekst, rakam, funksiya kurinishda beriladi. Formulalar standart funksiyalar, sanalar, vaktlar, arifmetik ifodalar va arifmetik amallar bulishi mumkin.
Excelda arifmetik amal belgilari kuyidagilardir.
+ kushish
- ayirish
* kupaytirish
/ bulish
^ darajaga kutarish
SUM (argument)-yacheykadagi sonlarni kushish
AVERAGE (argument)-urta kiymatni xisoblash
MAX (argument)-maksimal kiymatni xisoblash
MIN (argument)- minimal kiymatni xisoblash
SQRT (son)- kvadrat ildizni xisoblash
FACT (son)-sonning faktorialini xisoblash
RAND (tas.son)-tasodifiy sonni chikarish (0 va 1 orasidan)
ABS (son)-sonning absaliyut kiymati
LN (son)- natural logorifmni xisoblash
EXP (son)- sonning eksponentasini topish
SIN (son)- sonning sinusini xisoblash
COS (son)- sonning kosinusini xisoblash
TAN (son)- sonning tanginisini xisoblash
va xokozo bu erda yana bir kancha funksiyalarni kiritish mumkin.
Bundan tashkari mantikiy amalarni bajaruvchi funksiyalar xam mavjud. Bular IF, AND, OR, NOT, FALSE, va TRUE.
Biz yukorida kupgina funksiyalarni keltirdik. Bular xakida tulik ma'lumotni olish uchun katta-katta kitoblarni kidirish va ukish shart emas, bularning barchasi xakida ma'lumotlar Microsoft Excel dasturining “spravochnik” yordamchi dasturida mavjud. Ulardan ixtiyoriy vaktda foydalanish mumkin. Ekranda agarda xatoliklar va kamchiliklarga duch kelganda xam shu “sprovichnik” ya'ni ekranning yukori ung tamonida joylashgan menyuning “?” bulimidan yoki F1 ni bosib kerakli ma'lumotlarni olish mumkin.
Microsoftning grafikli texnologiyalarini urganib, foydalanish kunikmalarini xosil kilgandan keyin, biz mustakil ravishda Excelning boshka imkoniyatlaridan xam foydalana olamiz.
Ya'ni;
Diagrammalar tuzish, tekstli oynalar, tasvirli ob'ektlardan foydalanish;
Boshka dasturlardan foydalanib ob'ektlar tuzish va taxrirlash;
Bir vaktda bir kancha oynalar va Excelning ishchi saxifalarida (“list”larida) ishlash;
Ma'lumotlar bazasida ishlash;
Ma'lumotlarni import (kabul kilish) va eksport (uzatish) kilish va boshkalar.
Microsoft Excel dasturi Office dasturlari bilan chambar-chas boglangan. Ayniksa Word va Access dasturlari bilan muxim boglanishda.
Fizikaviy tajribalarda olingan sonli ma'lumotlarni ko'pincha jadval ko'rinishida tasvirlashga to'gri keladi. Bu sonli ma'lumotlar juda ko'p bulsa, xattoki ancha mukammal xisoblangan Paskali, Si, Si++ kabi algoritmik tillarni kullab xam jadval ko'rinishida tasvirlash yaxshi natija bermaydi. Bu xolda jadval ma'lumotlarini kayta ishlashga mo'ljallangan kuchli elektron jadval paket dasturlaridan foydalanishga to'gri keladi.
Shu maksadda, keyingi vaktda, bir kator Microsoft Excel, Lotus 1-2-3; SuperCalc, xamda Novell kabi kuplab elektron jadvallar dasturlari yaratildi.
Bu elektron jadvallar dasturlarining kullanilish soxasi juda keng. Jadvallar yordamida turli moliyaviy masalalarni, xisoblash bilan boglik bulgan masalalarni echish mumkin. Bundan tashkari matematika, fizika, ximiya, astronomiya kabi tabiiy fanlar bo'yicha jadval malumotlarni kayta ishlash imkoniyatlari mavjud.
Ish stolidan Excel dasturini ishga tushirish uchun sichkoncha kursatkichini uning piktogrammasi ustiga keltirib, uning chap tugmasini ikki marta tez bosish kerak. Excel dasturini ishga tushirishning boshkacha usuli kuyidagichadir: ekranning kuyi chap burchagida Pusk tugmasi joylashgan. Bu tugmani aktivlashtirsak, vertikal menyu xosil bo'ladi va biz kuyidagi rasmda tasvirlangan xolat bo'yicha Excel dasturini ishga tushirishimiz mumkin.

Dastur ishini tugallash uchun kuyidagi standart usullardan birini tanlash mumkin:

1. Sichkoncha kursatkichini dastur sistemli menyusining rasmda ko'rsatilgan belgisi ustiga keltirish va chap tugmani kiska bir marta bosish;
Dastur bosh menyusining Fayl-Vixod buyrugini tanlash.

Agar siz xujjatga biror o'zgartirish kiritib, uni faylda saklamagan bulsangiz, Excel derazasini yopish vaktida ekranda kuyidagi rasmda ko'rsatilgan xolat paydo buladi.

Rasmda Excelda fayllarni saklash mulokat derazasi k(rsatilgan. Siz faylni saklashingiz uchun Da, faylni saklamasligingiz uchun Net va ishni davom ettirishingiz uchun Otmena buyrugini tanlashingiz kerak.
Faylni saklamokchi bo'lib Da buyrugini tanlasangiz ekranda ushbu ko'rinish paydo bo'ladi.

Siz bu xolda fayl nomini klaviatura yordamida terib, Soxraniti buyrugini aktivlashtirishingiz kerak.

Xujjatlarni yaratish, yuklash va saklash

Excelda xujjatlarni yaratish, operativ xotiraga yuklash va saklash kuyidagicha amalga oshiriladi.

Agar Excelni argumentsiz yuklasak, u avtomatik ravishda faylni Kniga1 deb nomlaydi va yangi xujjatni yaratishni taklif kiladi. Siz xujjatni tayyorlashingiz, keyin esa uni .xls kengaytma bilan xoxlagan nomli fayl k(rinishida menyudagi “Soxraniti kak” yoki “Soxraniti”, (Shift+F12) buyruklari yordamida diskda saklashingiz mumkin. Fayllarni saklash Windows standart koidalari asosida bajariladi. Agar siz mavjud fayl-xujjatni kayta ishlashni davom ettirmokchi bulsangiz,
menyuda “Fayl-Otkriti”, (Ctrl+O) buyrugini tanlaysiz. Bunda .xls kengaytmali fayllar joylashgan standart deraza ochiladi.
Xujjatlarni yuklash va saklashda .xls kengaytmali fayl ukiladigan yoki joylashadigan katolog yo'lini tugri kursatish kerak.
Agar yangi xujjat yaratish kerak bulsa menyuning “Fayl-Sozdati” , (File-New), (Ctrl+N) buyrugini tanlaymiz. Excel bizga Kniga1, Kniga2, Kniga3 va x.k. nomli jadvallarni yaratishni taklif kiladi.

Excel kup derazali dastur xisoblanadi. Siz bir vaktning uzida bir nechta xujjatni ochishingiz mumkin, ular oldindan mavjud tayyor fayllar, yoki yangi tayyorlanayotgan Kniga1, Kniga2 va x.k. kabi nomlangan fayllar bulishi mumkin. Jadval joylashgan derazani bir nechta kism derazalarga bulish Razdeliti buyrugi orkali amalga oshiriladi.

Excel derazasining elementlari

Excel dasturi uchun xos bulgan deraza elementlarini sanab utamiz.
Sarlavxa satri, gorizontal menyu, standart asboblar paneli, formatlash paneli, formula satri, ustunlar belgisi, satrlar nomerlari, xujjat derazasi (ish varagi), jadvalni varaklash polosasi, jadval varaklari satri, xolat satri. Ish varagining ustunlar sarlavxasi A,V,S,...,AA,AV,... xarflar bilan, satrlar sarlavxasi esa 1,2,3 ... nomerlar bilan nomlanadi. Ustunlar sarlavxasining chap kismida (satrlar sarlavxasining yukori kismida) butun jadvalni ajratish tugmasi joylashgan. Rasmda ko'rsatilgan "Formatlash" va “Standart” asboblar paneli yordamida tegishli operasiyalar kiska yo'l bilan bajariladi. Ulardan keyin formula satri o'rin oladi. Formula satrining pastki kismida ish varagi joylashgan. Xar bir jadvalda 16 ta ish varagi bo'lib, ularning birinchi sakkiztasining ro'yxati jadvalning kuyi kismida joylashgan. Biz sichkoncha ko'rsatkichini ish varagi tugmasining ustiga keltirib, chap tugmani bosish bilan uni osongina aktivlashtirishimiz mumkin. Dastur derazasining pastida xolat satri joylashgan bo'lib, biz uning yordamida tangangan asbob tugmasining vazifasi xakida ma'lumot xam olishimiz mumkin.
Gorizontal (bosh) menyu o'nta punktdan iborat. Excel va Word menyulari tula uxshashdir. Chunki Windows texnologiyasiga asosan, uning barcha dasturlarining interfeyslari bir-biridan uzlarining xususiy vazifalari bilangina fark kiladi xolos. Masalan, Excel menyusining Fayl, Vid va Okno punktlari Word menyusining xuddi shunday mos punktlaridan fark kilmaydi. Boshka punktlarda ba'zi bir farklar mavjud. Masalan, Pravka punktida Zapolniti, Ochistiti (yacheykani tozalash), Vstavka (kuyish) punktida Yacheyki...(yacheykalar), Stroka (satr), Funksiya..., Imya (nom) buyruklari bor. Excelda Worddagi Tablisa (Jadval) punkti urniga Dannie (ma'lumotlar) punkti kiritilgan. Excel menyusining ayrim buyruklari nomlarining ung tomonida strelka kursatilgan buladi va bu buyruk tanlanganda kism menyu paydo buladi.
Biz Excel bilan ishlaganda asosan, 2 ta asboblar panelidan: "Standart" va "Formatlash" panellaridan foydalanamiz. Kuyida "Standart" asboblar paneli tugmalarining tasvirdari va ularning vazifalari keltirilgan.
(1) - guruxda oltita tugma mavjud bo'lib ular kuyidagi vazifalarni bajaradi:
- Yangi ishchi kitob yaratish;
- Mavjud fayllar ro'yxatini ochish;
- Aktiv xujjatni saklash;
- Aktiv xujjatni kogozga chikarish;
- Kogozda chikariladigan xujjatni ekranda kurish;
- Yozuvdagi imlo xatolarni tekshirish.
guruxda turtta tugma bulib, ular kuyidagi vazifalarni bajaradi:
- Ajratilgan bulakni “kirkib” olish;
- Kismlar nusxasini olish;
- Kismni tegishli yacheykaga kuyish;
- Formatni nusxalash.

gurux tugmalari oxirgi

- bajarilgan buyrukni inkor kiladi,
- bajarilgan buyrukni takrorlaydi.

gurux tugmalari kuyidagi vazifalarni bajaradi:

- ko'rsatilgan manzildagi sonlar yigindisini avtomatik xolda xisoblaydi;
- “funksiyalar ustasi” derazasini aktivlashtiradi.
Agar siz sichkoncha kursatkichini summa belgisi stiga keltirib, sichkonchaning chap tugmasini bossangiz, joriy yacheykada =SUM (...) yigindini kiritish funksiyasi paydo buladi. tugmasi tanlangandan keyin ekranda “funksiya ustasi”ning derazasi paydo buladi. Bunda Siz joriy yacheykaga kiritishingiz lozim bulgan funksiyaning nomini tanlashingiz va taxrirlashingiz mumkin buladi.

gurux tugmalarining vazifalari:

- (A-Ya) gacha tartiblash;
- (Ya-A) gacha tartiblash.

guruxning uchta tugmasi Excelning grafikli amallarini bajarish uchun xizmat kiladi:

- ma'lumotlarni grafikli tasvirlash uchun muljallangan. Tugma tanlangandan keyin (bu diagramma ustasi) ish varagida tugri burchakli ramka chiziladi, keyin esa, diagramma ustasi mulokot derazasi savollariga javob natijasiga kura ramkada tegishli diagrammani yasash mumkin;
- tugma ish varagida matnlar derazasini yaratish va uni xoxlagan matn yoki rasm bilan tuldirish imkonini beradi;
- rasm solish (Risovanie).
gurux tugmalarining vazifalari:

- tasvirni kattalashtirish va kichiklashtirish imkonini beradi;

- Excelning joriy tugmalari xakida ma'lumotlar olish.

"Formatlash" asboblar paneli piktogrammalari.

(1)
(2) (3)
gurux tugmalarining vazifalari:
- tugmadan tashkari xamma piktogrammalar Word matn muxarriri piktogrammalari kabidir, bu tugma ajratilgan ustundagi matnni markaz bo'yicha tekislaydi.
(2) gurux tugmalari:
- berilgan yacheykadagi sonni pul belgisi bilan chikaradi;
- berilgan yacheykadagi sonni [foiz tarzida] “%” belgisi orkali ifodalaydi;
- sonlarda minglik ajratuvchini urnatadi;
- berilgan sonning anikligini oshirish (verguldan keyingi belgilar sonini oshirish);
- berilgan sonning anikligini kamaytirish (verguldan keyingi belgilar sonini kamaytirish);

guruxda asboblar guruxlarini ochish tugmalari joylashgan bulib, ular jadvalni belgilash uchun xizmat kiladi.

- ajratilgan yacheykalar bloki ramkasini bezash.
- ajratib olingan yacheykalarga rang berish.
- ajratib olingan yacheyka blokidagi belgilar rangi.
Jadvalning xoxlagan yacheykasini ajratib olish uchun, sichkoncha ko'rsatkichini uning ustiga keltirib, sichkonchaning chap tugmasini kiska bir marta bosib kuyib yuborish kerak. Kursor ramkasini boshkarish tugmalari yordamida {Left},{Right}, {Up},{Down} yunalish buyicha surish mumkin. Ishchi varagi buyicha siljish uchun muvofiklashgan aylantirish polosasi mexanizmini ishlatish mumkin. Jadvalning berilgan elementiga zudlik bilan, tezda utish uchun Pravka-Pereyti... [Edit - Go to] buyrugi tanlanadi. Agar izlanayotgan yacheyka nomga ega bulsa, nomlar maydoni ruyxatidan uni tanlash mumkin.
Ajratib olingan kismlarga nusxalash, uchirish, formatlash buyruklari kullaniladi. Kupincha sizga yacheykalar blokini tanlashga tugri keladi. Blok bir necha satrlar va ustunlar guruxi bulib, jadvalning ajratib olingan tugri burchakli sektoridir.

Masalan, yukoridagi rasmda, manzillari chap yukori tomondan A1 bulgan va ung pastki tomondan D7 bulgan, 7 ta satr va 4 ta ustundan iborat, ajratib olingan yacheykalar bloki tasvirlangan. Bu blokni ajratish uchun sichkoncha kursatkichini yacheykaning ung pastki kismiga urnatib, sichkonchaning chap tugmasini bosish va kursatkichni diogonal buyicha chap yukori burchakka surish lozim.

Bunda D7 yacheykaning tashki kurinishi uzgarmaydi, kolgan kismi esa kora rangga buyaladi. Ajratish jarayonida blokning joriy ulchami nomlar maydonida yoritilib boriladi (mas.3Rx5C, ya'ni 3 ta satr, 5 ta ustun).
Ajratib olish koidalari:
butun ustun - ustun sarlavxasida mos nomerni sichkoncha yordamida tanlash;
butun satr - satr sarlavxasi mos nomerini sichkoncha yordamida tanlash;
butun jadval - ustun sarlavxasining chap tomondagi bush katakni sichkoncha yordamida tanlash.
Eslatma: Agar sizga yacheyka kismini formatlash lozim bulsa, {Shift} va kursor strelkalari tugmalari yordamida siz bu kismni ajratib olishingiz mumkin.
Excel jadvallarida boshlanich ma'lumotlarni biz sonlar va matnlar kurinishida beramiz, u yoki bu yacheykalardagi amallarni bajarishda esa formulalarni ishlatamiz. Excel formulalarda nafakat sonlarni, balki ma'lumotlar turlari (matn, vakt, muddatni)ni yozish imkonini beradi.
Excel yacheykasida formulaning birinchi belgisi bulib "=" (tenglik) belgisi isoblanadi. Keyin esa biz arifmetik ifodalarni teramiz, ya'ni bu ifodalar arifmetik belgilar bilan birlashtirilgan buladi. Masalan, agar G6 yacheykasida kuyidagi =A7+5*V8 formula yozilgan bulsa, bu bildiradiki, G6 ning kiymati A7 plyus, V8 kupaytirilgan 5, ga tengdir. Formula elementlari sifatida yacheyka manzillari va funksiyalar nomlari ishlatilishi mumkin.
Excelda kuyidagi belgilar arifmetik amallar belgilari bulib xizmat kiladi:
+ (kushish);
- (ayirish);
* (kupaytirish);
/ (bulish);
^ - darajaga kutarish.
Arifmetik ifodalarda amallarni bajarish tartibi kuyidagi uchta koida asosida bajariladi: birinchi navbatda darajaga kutarish, keyin kupaytirish va bulish, keyin esa kushish va ayirish. Amallarni bajarish tartibini doiraviy kavslar yordamida uzgartirish mumkin.
Umumiy olda bu uzgaruvchi kattalik bulib kiymati boshka kattaliklar (argumentlar) kiymatlariga bolik.
Excelda funksiyani terishda avval uning nomi, keyin esa kavs ichida argumentlari yoziladi.
Kavslar, argumentlari bulmaganda am funksiyaning zaruriy shartli belgisidir. Agar argument bir nechta bulsa, ular nuktali vergullar bilan bir-biridan ajratiladi. Funksiya argumentlari sifatida sonlar, yacheyka manzillari, yacheyka masshtablari, arifmetik uzgaruvchilar va funksiyalar ishlatilishi mumkin.
Masalan, G6 yacheykasidagi formula darajaga kutarish funksiyasi bulsa, ya'ni = Power(A4,2.3), bu yacheykaning kiymati A4ni 2,3nchi darajaga kutarishdan osil bulgan kiymatdir. Funksiyalar bilan ishlashda esda tuting:
1) Formulada bulgan funksiya anik kiymatga ega buladi (arifmetik yoki mantikiy);
2) Shunday funksiyalar mavjudki, uning kiymati yuk, lekin kandaydir amallarni bajaradi (masalan, matnli satrlarni birlashtiradi);
Argumentsiz funksiyalar am mavjud (masalan, PI() funksiya, PI=3.1416...) .

Excel dasturida kategoriyalarga ajratilagan 400 dan ortik funksiyalarni ishlatish mumkin. Bular: matematik, moliyaviy, statistika (ma'lumotlar), logik, kun va vakt va xokazolar. Excelda funksiyalar uchun aloida funksiyalar ustasi piktogrammasi mavjud bulib, uni "Standart" asboblar panelidagi fx tugmasini bosish bilan chakiriladi. Funksiyalar ustasining derazasi ikki kadamdan iborat. Birinchi derazaning chap ruyxatidan funksiya kategoriyasini tanlashingiz mumkin (masalan, matematik yoki statistik funksiyalar). Ung tomondagi ruyxatda bu kategoriyaga kiruvchi barcha funksiyalar nomlari yoritiladi.

Funksiyalar ustasining derazasi (1-kadam)
Bu ruyxatdan funksiyani tanlab, Gotovo (Finish-tugallash) tugmasini bosishingiz va yacheykada funksiyani yozishni tugallashingiz mumkin. Agar Dalee (kadam) tugmasini bossangiz, ekranda ikkinchi mulokat derazasi paydo buladi.

Funksiyalar ustasining darazasi (2-kadam)

Bu derazada siz funksiya argumentlarini kiritishingiz mumkin. Biz yukorida summalash funksiyasini urgangan edik. Kuyidagi funksiyalar xam keng kullaniladi:
AVERAGE () (SP3HACh)-xamma argumentlarning urtacha arifmetik kiymatini beradi;
MAX () ( MAKC) - argumentlar ruyxatidan katta sonni beradi;
Masalan, MAX (C1:C7) funksiyasi S1,S2,...S7 yacheykalarda yozilgan sonlardan kattasini beradi;
MIN () (Min) - argumentlar ruyxatidan kichik sonni beradi.
PRODUCT () - argumentlar kupaytmasini beradi.
SQRT (son) (ILDIZ) - sonning kvadrat ildizini xisoblaydi.
FACT (son) (FAKTR) - argument sifatida berilgan butun son faktorialini xisoblaydi.
RAND ( ) (CLChIS) - (0,1) intervalidagi tasodifiy son;
ABS (son) argumentning (sonning) moduli;
LN (son) - sonning natural logarifmi (e=2.71828... asosli);
EXP (son) - sonning eksponentasi (e );
SIN (son) - argumentning sinusi;
TAN (son) - argumentning tangensi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

Informatika. Bazovoy kurs. G` Simonovich S.V. i dr. Sabirovich Piter, 2000.-640 bet.

Mannonov U., Nuriddinov Sh. Informatika va xisoblash texnikasi asoslaridan:

Ruscha-o’zbekcha lotinch izohli lug’at.- T. O’qituvchi, 1990.- 96 bet.

Informatika. Uchebnik.- 3-e izd.,pererab.- M.:Finanso`-statistika, 1999.- 768 bet

www.referatov.ru

www.ref.uz

//http:www.doda.uz