Reja: 1 . Gen muhandisligi fani haqida tushuncha. 2 . Mikroorganizmlar gen muxandisligi. 3 . Xulosa.
Gen muhandisligi fani haqida tushuncha Oxirgi 10-15 yil ichida gen injeneriya sohasida ko'plab yangi usullar asosida nuklein kislotalar bilan birgalikda in vitro olish hamda molekulyar biologiya va genetikada tub o'zgarishlarni sodir etish imkoniyatlari yaratildi. Hozirda gen va genetik injeneriya so'zlari bir-biriga sinonim sifatida juda ko'p ishlatiladi. Aytish mumkinki, genetik so'zi umuman biz tushunishimiz uchn qulay bo'lgan iboradir. Genetik Injeneriya nafaqat 1 ta gen bilan, balki bir butun genlar bilan bog'liq holda ish olib borish imkoniyatiga egadir. Hozirgi vaqtga kelib hayvon va o'simliklar koniyatiga egadir. Hozng, yante organizmlarini birlashtirish va genotipini o'zgartirish mumkin bo'lib qoldi. Gen injeneriya usuli yordamida nafaqat bir-biriga yaqin bo'lgan, hatto bir-biridan juda uzoq bo'lgan organizmlaming yangi naslini olish imkoniyati yaratildi. Buning uchun DNK bo'laklarini elektroforez moslamasida kuchli elektr maydonida katta kichikligiga qarab ajratiladi va hosil bo'lgan bo'laklar maxsus bo'yoq bilan bo'yaladi. Natijada bir xil kattalikdagi DNK bo'laklarini to'planishini oddiy ko'z kin. Elektroforezda hohlagan k bilan ko'rish mumkin. Elektroforezda hohlagan kattalikdagi DNK bo'lagini suvda eritib ajratib olish mumkin. Ajratib olingan yopishqoq uchli xromosoma DNK si bilan aralashtirilib ligaza fermenti yordamida tiklanadi, natijada plazmiz tarkibiga xromosoma DNK bo'lagi kiritiladi. Shu usulda rekamoginat plazmid hosil qilinadi. Gen injenergiya sohasi rivojlanishida mikroorganizmlar genetikasi muhim rol 2o'ynaydi. Nuklein kislotalami kimyoviy molekulyar genetikaning turli usullari va metodlari yordamida, alaming yangi ko'rinishdagi tuzilmalarini yaratish mumkin. Gen injeneriyasi yo'li bilan 1972-yilda Berg o'zining maslakdoshlari bilan birgalikda AQSh da birinchi marta o'z tarkibida genetik materialning uch ko'rinishini birlashtirgan. in vitro DNK rekombinatsiyasini yaratishga muvaffaq bo'ldi. Bu fanni mikrobiologiya, biokimyo, sitologiya, genetika va seleksya, fiziologiya, ekologiya, o'simlikshunoslik, biofizika, fitopatologiya, virusologiya, molekulyar biologiya va boshqa fanlar bilan uzviy bog'liq. Amaliy gen muhandisligini qishloq xo'jaligida tadbiq qilishning moddiy asoslarini ham talabalarga o'rgatadi. Tirik organizmlar irsiy axborotini sun'iy yo'l bilan ma'lum maqsadga jarayoni genetik muhandislik muvofiq o'zgartirish jarayoni genetik muhandislik fanining asosiy ustqurmasi hisoblanadi. Genetik muhandislik hujayra, xromosoma va gen darajasida amalga oshiriladi. Hujayra darajasidagi genetik muxandislik ikki hujayrani o'zaro qo'shilish yo'li bilan amalga oshiriladi. Xromosoma darajasidagi genetik muhandislik hujayra yadrosiga qo'shimcha xromosomalar kiritish orqali amalga oshiriladi. Gen darajasidagi genetik muhandislik yoki gen muhandisligi eng murakkab bo'lib, quyidagi bosqichlar asosida amalga oshiriladi:
1 Qimmatli xo'jalik ahamiyat kasb etadigan gen funksiyasi orqali qidirib topilidi, ajratib olinadi, klonlanadi va tuzilishi o'rganiladi.
2 Ajratib olingan gen xromosoma DNKsi bilan rekombinatsiyalanuvchi biror fag genomi, traspozon yoki plazmida DNKsi bilan biriktirilib vektor konstruktsiya yaratiladi.
3. Vektor konstruktsiya transformatsiya usuli bilan hujayraga kiritiladi va transgen hujayra olinadi. Transgen hujayradan sun'iy ravishda yetuk o'simlik o'stiriladi. Ushbu usuldan foydalanib o'simlik, hayvon va mikroorganizmlar hujayralaridan transgen formalar olish mumkin.
4. Xulosa qilib aytganda biotexnologiya va gen muhandisligi yutuqlarini chuqur o'rganish va ulardan oqilona foydalanish transgen o'simliklar va hayvonlar olish biotexnologiyasining yuzaga kelishida asosiy omil bo'lib xizmat qiladi. Bu matli xolatik ahamiyatiga ega bo usul bilan qimmatli xo'jalik ahamiyatiga ega.
