Qoraqalpoqlar

---

Qoraqalpoqlar

Qoraqalpoqlar - Oʻrta Osiyodagi xalq;

Oʻzbekiston Respublikasi tarkibidagi

Qoraqalpogʻiston Respublikasida

yashaydi (504 301 kishi, 2000-yillar

oʻrtalari).

Shuningdek, Oʻzbekistonning Fargona.

Xorazm, Navoiy, Buxoro viloyatlarida,

qoʻshni Turkmaniston, Qozogistonda,

Rossiyada. Afgʻonistonda, Eronda bir

necha ming Q. yashaydi. Qoraqalpoq

tilida soʻzlashadi. Dindorlari — sunniy

---

musulmonlar. Milodiy 2-asr oxiri — 4-

asrlarda Orol boʻyi choʻllariga Sharqdan

hunlar, 6—8-asrlarda esa turkiylar kelib

mahalliy qabilalar bilan qisman aralashib

ketgan. Mana shu etnik negizda Orol boʻyi

ilk oʻrta asr xalqtari — bijanaqlar va

oʻgʻuzlarning shakllanish jarayoni

kechgan, ularning muhi-tida 8—10-

asrlarda Q.ning ham shakllanishi

boshlangan. 10-asr boshida

bijanaqlarning bir qismi Gʻarbga, Jan. rus

choʻllariga ketgan; Kiyev Rusi hududiga

kelib joylashgan qabilalar rus yil-

nomalarida "chyornne klobuki" ("qora

qalpoqtar") deb nom olgan. Volga-Ural

oraligʻida qolgan bijanaklarning sharqiy

qismi Irtish havzasidan kslgan

---

qipchoqtar bilan asta-sekin aralashib

ketgan, ularning tilini qabul qilgan.

Manbalarda qipchoq urugʻ-qabila

ittifoqida "Q" atamasiga mos keluvchi

"qora boʻrkli" etnonimi uchraydi.

Moʻgʻullar istilosi davrida Rashididdin

asarida "qavmi kulahi siyah" nomi bilan

qayd etilgan. Chingizxon bosqini

oqibatida Q. Gʻarbga — Volga boʻylariga,

Sariqamish, Oʻzboʻy va Amudaryoning

quyi oqimi boʻylariga koʻchishga majbur

boʻlganlar.

Q. yarim oʻtroq hayot kechirib, sugʻorma

dehqonchilikni chorvachilik (ayniqsa,

qoramol) va baliq ovlash bilan qoʻshib

olib borganlar. Q.ning aksariyat qismi 16

---

—18-asrlar oʻrtalarida Sirdaryoning oʻrta

va quyi oqimi boʻylari (Turkiston, Jankent,

Chirikrabot) hamda bir qismi Orol

mintaqasida (Qoʻngʻirot, Shohtemir

shahri) yashashgan. Biroq Yoyiq va Emba

daryolari boʻylarida ham Q. istiqomat

qilganliklari haqida maʼg lumotlar bor.

1743 yil qozoq xoni Abulxayrxon Q.ga

hujum qilgan, natijada sirdaryolik Q.ning

asosiy qismi 18-asrning 2-yarmida

Sirdaryodan uning gʻarbyy irmogi —

Janadaryoga koʻchgan. 18-asr oxirida

Xiva xonlari Q.ni tobe etishga faol

harakat qilishgan va oqibatda 1811 yil

ular boʻysundirilib, Q.ning asosiy qismi

Amudaryo havzasiga koʻchirilgan. Xiva

xonlariga qarshi Q. bir necha marta

---

(1827, 1855-56, 1858-59 yillar) bosh

koʻtargan. 1873 yil Chor Rossiyasi istilosi

natijasida oʻng qirgʻoq Amudaryodagi Q.

Rossiyaga qoʻshib olingan. Bu yerda

Amudaryo boʻlimi tuzilgan, Turkiston

generalgu-bernatorliginint Sirdaryo

viloyati tarkibiga kiritilgan. Soʻl qirgʻoqda

yashovchi Q. Xiva xonligi tasarrufida

qolgan. Oʻrta Osiyoda shoʻrolar

hokimiyati oʻrnatilgach, soʻl qirgʻoq va

oʻng qirgʻoq Q.i Qoraqalpogʻiston

avtonom oblastini tuzgan. 19-asr — 20-

asr boshida Q.da xoʻjalik, ijtimoiy va

oilaviy hayotda urugʻ-qabila tizimi va

patriarxal-urugʻchilik munosabatlari

qoldiqlari saqlanib qolgan. Rasmiy din —

islomdan boshqa koʻpgina qad. diniy

---

eʼtiqodlar mavjud boʻlgan (yana q.

[[

Qoraqalpogʻiston Respublikasi

).

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin.

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

---

  Soʻnggi tahrir 1 oy avval Khorazmiy tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

"

https://uz.wikipedia.org/w/index

.php?

title=Qoraqalpoqlar&oldid=2181999

" dan olindi