Q. Mo’ydinov N. Husanov R. Rasulov toshkent moliya instituti maxsus ta’lim vazirligi

Tayanch tushunchalar

Nutq - (arabcha) fikrni so’z orqali ifodalash.

Nazm - (arabcha) she’riy asar: she’riyat janri, she’r o’lchovi.

Nasr - (arabcha) proza, prozaik asar, proza janri.

Aruz-she’r tuzilishida qisqa va cho’ziq hijo (bo’g’in) - larning ma’lum tartibda

guruhlanib, takrorlanib kelishiga asoslangan vazn sistemasi. Aruz vazni.

Mantiq - (arabcha) tafakkur shakli va qonunlari haqidagi fan: logika.

Madaniyat - (arabcha) ta’lim - tarbiyalik va zillilik.

O’qituvchi - birorta fandan dars beradigan shaxs.

9

ularni bir-biri bilan qorishtirmaslik lozim.1

me’yorlashga (uni qayta ishlash va boyitishga) qaratilgan harakatlargina emas,

balki millatning umumiy madaniyatini ko’tarish, odamlarga ma’lum «til didi» - ni

tarbiyalashga xizmat qiluvchi faoliyat hamdir.

Nutq madaniyati termini hozirgi zamon tilshunosligi talqinida uch xil hodisani

ifoda etadi:

1) madaniy nutqning, ya’ni nutqiy hodisaning nomi;

2) madaniy nutq tushunchasi bilan bog’liq va nutq madaniyati deb yuritiluvchi

ilmiy muammoning nomi;

3) nutq madaniyati muammosini o’rganish bilan shug’ullanuvchi sohaning,

tilshunoslik fani bo’limining nomi.

Keltirilgan uchta hodisaning har biri murakkab ko’rinishlariga, qirralariga ega,

Nutq madaniyati faqatgina adabiy tilni ongli va maqsadga muvofiq

Yuqorida bayon etilgan barcha mulohazalar nutq madaniyati tushunchasini

tushunish va ta’riflash tilshunoslikda hozir quyidagi ko’rinishlarga ega degan

xulosaga kelish imkonini beradi:

1. Nutq madaniyati adabiy til rivojining o’ziga xos xususiyatlaridan biri

(Praga lingvistik maktabi).

1 Qarang: T.Qudratov O’sha asar 19-bet.

1 E.Begmatov, A.Boboeva, M.Asomiddinova, B.Umurqulov, O’zbek nutqi madaniyati ocherklari.

-T. 1998, 31 – bet.

10

yaratish jarayonida qo’llanadigan so’z shakllari, morfemalar, tovushlar - moddiy

NUTQIY MALAKA

Har bir sohaning o’z madaniyati bo’lgani singari nutqning ham o’z madaniyati,

ya’ni nutq madaniyati deb ataluvchi va bugungi kunda alohida hodisa hisoblanuvchi

soha mavjud. Nutq madaniyati to’g’risida so’zlashdan oldin nutq nima? uning tildan

farqi nimada?, degan savollarga javob topishimiz kerak.

Til va nutq bir-biriga bog’liq, dialektik munosabatdagi hodisalardir. Ularni bir -

biridan ajratib qarash asossizdir. Til nutq uchun moddiy materialdir. Shu material

asosida esa nutq tashkil topadi.

Tildagi hamma narsa til jamoasi uchun umumiy bo’ladi. Tilda ruhiy va moddiy

material mavjud bo’lib, so’zning kishilar xotirasidagi obrazlari-ruhiy material; nutq