Психологик маслаҳат беришни коучинг тамойиллари асосида ташкил этиш

Психологик маслаҳат беришни коучинг тамойиллари асосида ташкил этиш.
Алмарданова Саломат Бобоназаровна
Психология кафедраси ўқитувчиси
Психологик маслаҳат инсоннинг энг қадимги фаолиятларидан биридир. Бироқ, касбий фаолият тури сифатида ХХ асрнинг 50-йилларда АҚШда шаклланган. 1951 йилда АҚШда бўлиб ўтган шимоли-ғарбий конференцияда "маслаҳат психологияси" номи берилган. 1952 йилда психологик маслаҳат йўналишида янги позиция пайдо бўлган ва Америка Психологик Ассоциацияси психолог бўлмаганлар томонидан ишлатиладиган "маслаҳат ва раҳбарлик" ихтисослиги номини "маслаҳат психологияси" га ўзгартирган. Шундай қилиб, психологик маслаҳат бошқа турдаги маслаҳатлардан фарқли ўлароқ - бошқарув, молиявий, ҳуқуқий ва ҳ.клар каби ўз мақомини олди. Психотерапия ва психопатологияни даволашга қаратилган клиник психологиядан фарқли ўлароқ, психологик консултация психологик ёрдам (маслаҳат) бериш жараёнининг мунтазам тавсифини ўз ичига олган билимлар қисмидир. Маслаҳат психологияси махсус уюшган алоқа орқали мурожаат қилган кишига психологик ёрдам кўрсатиш жараёнлари, механизмлари ва усулларини ўрганади. Психологнинг бундай ёрдами натижасида мижозда қўшимча психологик кучлар ва қобилиятлар янгиланади, бу унга қийин ҳаётий вазиятлардан чиқиш йўлларини топишга ёрдам беради. Шахс фаолиятининг умумий психологик ва ижтимоий-психологик хусусиятларини ва шахслараро муносабатлари даражасини билмасдан туриб, маслаҳатлашув учун мақбул шарт-шароитларни яратиш, шунингдек, маслаҳат пайтида психологик таъсир кўрсатиш учун етарли воситаларни танлаш мумкин эмас.Мутахассис психологнинг одамларга ҳаётий муаммоларини ҳал қилишда бевосита психологик ёрдам кўрсатишда амалий фаолият билан шуғулланади.АҚШ ишчилари ва менежерлари уюшмасининг лицензиялаш бўйича комиссияси психологик консултацияни қуйидагича белгилайди: "... бу одамга касбий мартаба, никоҳ, оила, шахсий ривожланиш ва шахслараро муносабатларга тегишли муаммоларни ҳал қилишда ва қарорлар қабул қилишда ёрдам беришга қаратилган тадбирлар тўпламидир" ¹. Психологик маслаҳатнинг турли хил таърифларини умумлаштириб, қуйидаги хусусиятларни ажратиш мумкин. 1.Мижозга қийин ҳаёт шароитида қарорлар ва қарорларни қабул қилишда, шунингдек шахслараро муносабатларни ўрнатишда ёрдам беришга қаратилган. 2.Мижоз шахсининг ривожланишига ёрдам беради, аммо шахсни ривожлантириш ёки ўзгартириш асосий мақсад бўлмайди. 3.Мижозларнинг жавобгарлиги тамойили таъкидланган, яъни мустақил жавобгар шахс тегишли шароитларда мустақил қарорлар қабул қилишга қодир эканлиги тан олинади ва маслаҳатчи мижознинг ихтиёрий хатти-ҳаракатларини рағбатлантирадиган шарт-шароитларни яратади. 4. Мижоз ва маслаҳатчи ўртасида маслаҳатнинг асосий тамойилларига риоя қилинишини таъминлайдиган "маслаҳат ўзаро алоқаси" (маслаҳат алоқаси) асосий ҳисобланади. Ушбу тамойиллар Карл Рожерс томонидан аниқланган ва уларнинг назарий йўналишига қарамасдан деярли барчаси маслаҳатчи психологлар томонидан тан олинган:
1) ҳар бир инсон мутлақ қийматга эга ва ҳурматга лойиқ;
2) ўзлари учун жавобгар бўлишга қодир;
3) қадриятлар ва мақсадларни танлаш, мустақил қарор қабул қилиш ҳуқуқига эга. Бу маслаҳат жараёнидаги психологик таъсирнинг асосий воситаси бўлган маслаҳатчи алоқадир.
Бугунги кунда аҳолига, айниқса ёшларга сифатли психологик хизмат кўрсатиш, психологик хизмат фаолиятини бошқаришни мувофиқлаштириш, таълим муассасалари билан профилактика инспекторлари ва жамоат вакиллари ўртасидаги ҳамкорликни сифат жиҳатдан янги даражага кўтариш, психология мактабини ривожлантириш ҳамда олий таълимда тор ихтисосликлар бўйича кадрлар тайёрлаш тизимини жорий этиш, психологик марказлар ташкил этишни йўлга қўйиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 7 июндаги “Психология соҳасида кадрларни тайёрлаш тизимини янада такомиллаштириш ва жамиятда ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 472-сонли қарорининг 9-бандида “- хорижий тажрибадан келиб чиқиб, олий таълим йўналишлари ва мутахассисликлари классификаторига ижтимоий психология, ёшлар психологияси, психологик хизмат фаолиятини бошқариш, оилавий консультация ва коучинг каби бакалавриат йўналишлари ва магистратура мутахассисликларини киритиш”² вазифаси белгиланиб олинган.Ушбу қарорда белгилангандек, мутахассис психологлар ўзларининг амалий билимлари захирасини коучинг билан бойитишлари юзасидан маълумотлар бериб ўтамиз.