Proceedings of Global Technovation

---

Proceedings of Global Technovation 
5
th 
International Multidisciplinary Scientific Conference 
Hosted from Berlin, Germany
https://conferencepublication.com 
 
March 30
th
 2021 
230 
KOMPOZITSIYON PORTLANDSEMENT
Yaqubjonov Baxodir Erali o`g`li 
Toshkent arhitektura qurilish instituti. Muhandislik qurilish infrastrukturasi 
fakulteti.
4-kurs 48b-17 guruh talabasi 
[e-mail]
 
Annotatsiya:
Respublikamiz xalq xo‘jaligining asosiy tarmoqlari orasida qurilish materiallari 
salmoqli o‘rin egallaydi.Shu jumladan qurilish materiallarini umumiy ishlab chiqarish 
hajmiga nisbatan sement – 70 % ni, shifer – 15 % ni, maxsus qurilish materiallari – 10 %ni va 
boshqalar - 5 % ni tashkil qiladi. Ushbu keltirilgan ma‘lumotlardan ko‘rinib turibdiki qurilish 
materiallari ichida sement ishlab chiqarilishi katta ahamiyatga ega va tez sur’atlarda 
rivojlanib bormoqda. Bu yerda asosan portland sement haqida ma`lumot beramiz. 
Kalit so`zlar:
sement, zavod, klinker, gips, kul, kimyoviy tarkib, xom ashyo, ohak,qorishma.
Kompozitsiyon portlandsement deb tarkibida kalsiy silikatlari (70 — 80%) ustunlik 
qiladigan klinker (80%), glej 10%, ko’mir kuli 5% va gips 5% birgalikda mayda tuyib hosil 
qilinadigan, suvda ham, havoda ham qotadigan gidravlik boglovchi moddaga aytiladi. 
Klinkеrni ishlаb chiqаrish uchun xоm —аshyoviy mоddаlаr bo‘lib yuqоri
kаrbоnаtli bo‘lgаn оxаktоshlаr (bo‘r,оxаk,оxаk) xаmdа tаrkibidа SiО
2
, AL
2
0
3
, FeО3
bo‘lgаn mоddаlаr (gil, оxаkgil) xizmаt qilаdi. Оxаktоsh vа gil tаxminаn 75 — 25, ya`ni 
3:1 nisbаtdа bo‘lаdi, vа 1 t sеmеntgа o‘rtаchа 1,6 t minеrаl xоm —аshyo sаrflаnаdi. Xоm —
аshyoviy аrаlаshmаgа miqdоri u yoki bu, yo‘qsа bir yo‘lа ikkаlа kislоtаviy оksidning 
miqdоrini tаlаb etilаdigаn nоrmаgаchа kеltirish uchun еtаrli bo‘lаdigаn sоzlоvchi 
(kоrrеktirlоvchi) qo‘shimchаlаr qo‘shilаdi. Mаsаlаn SiO2 ning miqdоrini xоm —аshyoviy 
аrаlаshmаgа mа`lum miqdоrdа kul, tаrkibidа Fe
2
0
3
bo‘lgаn kоlchеdаn kuyindisi qo‘shib 
оshirilаdi.
Ohaktosh 
va 
gildan 
iborat 
bo’lgan 
xom-ashyoviy 
qorishmani 
kuydirib,klinker ishlab chiqarishadi. Gipsni qotish muddatini va tezligini nazorat 
qilish uchun qo’shiladi. Kulni esa klinkerni tejash va tsementning tsnnarxini orzonlashtirish 
maxsadida 
foydalaniladi. 
Tarkibi 
bo’yicha 
Kompozitsiyon 
portlandsement 
qo’shimchasiz,mineral 
qo’shimchali 
va 
shlakokompozitsiyon 
portlandsementga 
bo’linadi.Kompozitsiyon portlandsement olishdagi eng 
muhim 
texnologik 
jarayonlar 
quyidagilardir:
A) xom ashyoviy aralashmani tayyorlash;
B) bu qorishmani o’tda toblab klinker hosil qilish;
V) klinker, gips o’ta maydalab tuyib, qo’shimchalari bilan birgalikda kukunga aylantirish. 
Xom ashyoviy aralashma asosan 75 — 80% kalsiy karbonati CaCO3; hamda 25 — 20% 
gildan tashkil topadi.Sun‘iy qorishmada gilni butunlay yoki qisman boshqa moddalar: kul, 
domna shlakli, nefelin shlami, diatomit, trepel bilan aralashtirish mumkin. Sement kimyosi 
bo‘yicha yettinchi xalqaro kongressda(Parij, 1980 y.) ko’p mamlakatlarning olimlari sanoat 
chiqindilaridan keng foydalanish maqsadga muvofiq ekanligini ta‘kidladilar. Bu o’rinda 
tarkibi klinker olish uchun zarur bo’lgan moddalar (silikatlar)ga boy bo’lmish domna 
shlakinixoyatda qimmatli xom —ashyo hisoblanadi. Masalan: glinozem ishlab 
chiqarishda hosil bo’luvchi nefelin shlamining tarkibida 25— 30% Si O2. 50 — 

---