O'zbetinshe jumis: 1-a. Tj kurs studenti Orinladi: Qadirbergenov. Z

Navoiy mamleketlik kanshilik instituti
Nukus filiali



Pan: Joqari matematika

Tema: koordinatalardi almastiriw. Cilindrik ha’m sferik koordinatalar.

O'zbetinshe jumis:

1-a.TJ_kurs studenti

Orinladi: _____________________________Qadirbergenov.Z

Qabul qildi: ______________________________ Ibraimov.I

Nukus-2021

Joba:

1.kirisiw

2.Koordinatalar almasiwi haqqinda tusinik

3. Paydalang’an adebiyatlar

Bizge jaqsı ekenin aytıw kerek, eki márteli integrallardı jaqınlasıwǵa tekseriwde kóbinese polyus penenkoordinatalar sistemasına ótiw zárúrli rol oynaydı. Zamanagóy matematikada kóbinese úsh márteli integrallardı jaqınlashuvchanlikka tekseriw menen baylanıslı máseleler ushırasıp turadı. Atap aytqanda, Fridrixs penenmodeli yamasa ulıwmalasqan Fridrixs penenmodeliniń ádetdegi hám bosaǵalıq tán bahaların hám de virtual ústin analiz qılıwda úsh márteli integrallardı tekseriwge tuwrı keledi. Bunı bolsa kóbinese sferik koordinatalar sistemasına ótiw arqalı ámelge asırıw múmkin. Sol noqatı názerden bunday koordinatalar sisteması haqqındaǵı maǵlıwmatlar zárúrli esaplanadi. Sferik koordinatalar sisteması -úsh ólshemli koordinatalar sisteması bolıp, keńislikgi hár qanday noqat ush koordinata (r, €, £) arqalı anıqlanadı, bunda r - noqattan koordinata basınasha bolǵan aralıq (radial aralıq ), € hám £ lar bolsa uyqas túrde zenit hám azimut múyeshler. Zenit hám azimut túsinikleri astronomiyada keń qollanıladı. Zenit-bul fundamental tegislikke tiyisli bolǵan saylanǵan noqattan (gúzetiw noqatınan ) vertikal kóteriliw baǵdarı bolıp tabıladı. Astronomiyada fundamental tegislik retinde ekvator yamasa jıyek yotuvchi tegislikti tańlaw múmkin. Azimut-bul orayı gúzetiw noqatında bolǵan fundamental tegisliktegi qálegen saylanǵan nur hám aldınǵısı menen ulıwma baslanǵısh noqatqa iye basqa nur arasındaǵı múyesh bolıp tabıladı. Eger sferik koordinatalar sisteması Oxyz dekart koordinatalar sistemasına salıstırǵanda qaralsa, ol halda xu tegisligi fundamental tegislik boladı, berilgen R radiusvektorning zenit múyeshi R hám z kósher arasındaǵı múyeshka teń boladı. R dıń xu tegisliktegi proyeksiyası hám x oǵı arasındaǵı múyesh bolsa azimut boladı. Sol arqalı múyeshlerdiń atalıwın tiykarlash múmkin hám sferik koordinatalar sistemasın keńislikdegi koordinatalar sisteması túrin ulıwmalastırıw retinde qaraw múmkin. R noqattıń jaylshuvi sferik koordinatalar sistemasında (r, £, €) úshlıq arqalı anıqlanadı, bul jerde 1) berilgen R noqattan koordinata basınasha bolǵan aralıq nomanfiy bolıp tabıladı, yaǵnıy r > 0; 2) R noqat hám koordinata basın tutastiruvchi kesma hám z oǵı arasındaǵı  múyesh ushın 0° ≥ 0 ≥180° munasábet orınlı ; 3) R noqat hám koordinata basın tutastiruvchi kesmaning xu tegislikke proyeksiyası hám x oǵı arasındaǵı α múyesh ushın 0° ≥ 0 ≥ 360° munasábet orınlı.  múyeshka zenit yamasa polyus penenmúyeshi dep ataladı. Onı kóbinese iyiw múyeshi yamasa kokenglik dep da júritiledi. β ga bolsa azimut múyeshi dep ataladı.  hám P múyeshler r = 0 bolǵanda anıqlanbaǵan. Bunnan tısqarı sinα = 0 yaǵnıy β = 0 yamasa β =180° bolǵanda α múyesh anıqlanbaǵan. Bunday shártlesiw ISO 31-11 standartda belgilengen. Bunnan tısqarı, zenit múyesh ornına R radius vektor hám xu tegislik arasındaǵı 90°−£ ga teń múyesh da isletiliwi múmkin. Oǵan keńlik dep ataladı hám ol da £ hárıbi menen belgilenedi. Keńlik −90° ≥ 0 ≥ 90° aralıqta ózgeriwi múmkin. Usı shártlesiwde α hám β múyeshler r = 0 bolǵanda mániske iye emes; cosβ = 0, yaǵnıy α = −90° yamasa α = 90° bolǵanda £ mániske iye emes.

A’debiyatlar:

1. 
   Library.ziyonet.uz
   
2. 
   ZiyoNet.Kutubxona.uz