O’zbekistonda tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash

Aim.uz

O’zbekistonda tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash

Iqtisodiyotda tadbirkorlikning naqadar muhim o’rin tutishini hayot tasdiqladi. Chunki,

bozorning mo’l-ko’lligi ko’p jihatdan tadbirkorlikka bog’liq. Ayniqsa, xalq iste’mollari tovarlari

ishlab chiqarish, turli-tuman xizmatlar ko’rsatish borasida tadbirkorlikning ahamiyati beqiyos.

Bunda kichik biznes alohida o’rin egallaydi. U o’zining yuqorida ko’rsatib o’tgan qator

afzalliklari tufayli zarur bo’lgan mahsulot bozorni to’ldirishga, kutilganidek xizmat ko’rsatishga

qodir. Shuning uchun ham respublikamizda tadbirkorlikni, ayniqsa kichik va xususiy

tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlashga doimiy ahamiyat berilib, diqqat-e’tibor qaratilmoqda. Eng

avvalo, Respublikamizda tadbirkorlikni rivojlantirish uchun huquqiy baza yaratishga ahamiyat

berilib, tadbirkorlik to’g’risida qonun qabul qilindi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 21 yanvardagi «Iqtisodiy islohotlarni

yanada chuqurlashtirish, xususiy mulk muhofazasini ta’minlash va tadbirkorlikni

rivojlantirish tadbirlari to’g’risida»gi farmoni bilan xususiy mulkchilik asosidagi

tadbirkorlikning yuzaga kelishi iqtisodiy islohotlarning shu bosqichdagi eng asosiy vazifalaridan

biri sifatida qayd etildi. Tadbirkorlarni qo’llab-quvvatlash maqsadida har bir viloyat, mintaqada

dasturlar ishlab chiqildi va uni amalga oshira boshlandi. Tadbirkorlikni rivojlantirishning eng

kuchli iqtisodiy omillaridan biri imtiyozli soliq solishdir.

Qishloq xo’jalik, savdo, umumiy ovqatlanish va aholiga maishiy xizmat ko’rsatish

korxonalari qo’shilgan qiymat uchun soliq to’lashdan ozod qilinganlar. Xalq iste’mol buyumlari,

qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi xususiy korxonalar ikki yil mobaynida daromad

solig’idan ozod qilinadilar, keyingi ikki yil ichida esa kamaytirilgan stavkalarda soliq to’lashadi.

Bulardan tashqari, xususiy korxonalar ishlab chiqarishni rivojlantirish, ijtimoiy ehtiyojlar uchun

yo’naltirilgan mablag’lardan olinadigan soliqlarda ham imtiyoz berilgan.

Ish boshlagan dastlabki ikki yil ichida xususiy korxonalar mulkka solinadigan soliqdan,

1995 yildan boshlab esa barcha korxonalar 20% lik amortizatsiya ajratmalari to’lashdan ozod

qilinadi. Respublikamizda tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlashda «Xususiy tadbirkorlikni

tashabbuslantirish va rag’batlantirish to’g’risida»gi qonun katta ahamiyatga ega.

Mamlakatimizda xorijiy investitsiya-larni jalb etish asosida iqtisodiyotni rivojlantirishga ham

katta ahamiyat berilyapti. Qabul qilingan qonunlarda xorijiy investorlar uchun ko’pgina

kafolatlar, jumladan, siyosiy xatardan sug’urtalash kafolati ham ta’minlangan. «Chet el

investitsiyalari va xorijiy investorlar faoliyatining kafolatlari to’g’risida»gi qonun

O’zbekistonda ish olib borishni istovchi barcha ishbilarmonlar uchun qulay shart-sharoitlar

yaratadi.

Tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlashda moliyaviy ko’mak alohida o’rin tutadi. Shu

maqsadda tashkil etilgan kichik va o’rta biznesni rivojlantirishga ko’maklashish jamg’armasi

«BIZNES FOND» eng muhim moliyaviy vosita hisoblanadi. Bu fond mablag’lari byudjetdan

ajratilgan, davlat va munitsipal mol-mulklarni xususiylashtirishdan topilgan daromadlar va

huquqiy, jismoniy shaxslarning ixtiyoriy bergan mablag’laridan va boshqalardan tashkil topgan.

Fond ana shu mablag’lardan kichik tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish uchun

qaratilgan dasturlar, loyihalarni va tadbirlarni moliyalashtiradi, imtiyozli kredit olishga

yordamlashadi.

«BIZNES FOND» i bilan «MADAD» sug’urta agentligi bevosita hamkorlikda ish olib

boradi. Davlat bu sug’urta tashkilotining hammuassisi bo’lib, kichik va o’rta korxonalar

faoliyatini kreditlash bilan bog’liq kattagina xatarning moliyaviy ta’minotini o’z zimmasiga

oladi.

Vazirlar Mahkamasi tomonidan «O’zbekiston Respublikasida kichik biznes va xususiy

tadbirkorlikni rivojlantirishni qo’llab-quvvatlashning davlat dasturi» (28 avgust 1995 yil)

qabul qilinishi O’zbekistonda tadbirkorlikni rivojlantirishga alohida diqqat-e’tibor

qaratilayotganining ifodasidir. Bu dasturda ko’zlangan maqsadlarni amalga oshirilishi

respublikamizda kichik biznesni va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish asosida bozor

munosabatlarini shakllantirish, ish bilan bandlik, xalq iste’moli mollari ishlab chiqarish va

xizmat ko’rsatish borasidagi qator muammolarni bartaraf etishga yordam beradi. Kichik va

xususiy tadbirkorlikni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash tadbirlari quyidagi shakllarda amalga

oshiriladi: qonuniy-huquqiy hujjatlar ishlab chiqish, qabul qilish, ya’ni huquqiy ta’minot,

moddiy-texnikaviy sharoit yaratish, moliyaviy-kredit, sug’urta ta’minoti, kadrlar tayyorlash,

malaka oshirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlash, axborot-maslahat ta’minoti va

boshqalar.

«Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to’g’risida»gi qonun, Prezident

farmonlari va hukumat qarorlarining qabul qilinishi kichik va o’rta biznes, fermer va dehqon

xo’jaliklari faoliyatining huquqiy asosini mustahkamladi. Tadbirkorlikni rag’batlantiradigan va

uni kafolatlaydigan kuchli tizim yaratildi. Hisobot berish tartibi soddalashtirildi. Kichik, o’rta

biznes, tadbirkorlik bilan shug’ullanuvchi shaxslar uchun soliq tizimiga sezilarli darajada

engillik kiritildi. Kredit berish tizimi yaxshilandi. Tadbirkorlar ehtiyoji uchun zarur bo’lgan o’z

pul mablag’larini tijorat banklaridan naqd pul holida olish imkoniyati yaratildi. Buning natijasi

o’laroq mamlakatimizda kichik va o’rta biznesning barqaror rivojlanayotganini quyidagi

ma’lumotlar ham tasdiqlaydi.

Kichik va o’rta biznes rivojlanishining asosiy ko’rsatkichlari

Ko’rsatkichlar O’lchov

birligi 2000 2001 2002 2003

YaIM dagi

KO’B ulushi % 31,0 33,8 34,6 35,5

Kichik va o’rta

korxonalar % 13,1 14,8 15,7 16,4

KO’Bda band

bo’lganlar soni*

Ming

kishi 800,0 900,3 1045,1

Manba: O’zR Davlat statistika qo’mitasi.

*) Yakka tartibdagi tadbirkorlik sub’ektlaridan tashqari

YaIMda KO’Blarning ulushini to’rt yil davomida 31,0 %dan 35,5% ga ko’tarilishi , unda

band bo’lganlarning sonini ortishi albatta ijobiy hol.

Iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha mahsulot ishlab chiqarishda KO’B sub’ektlarining

salmog’i (%da)

Iqtisodiyot tarmoqlari 2000 2001 2002 2003

Sanoat 11,3 14,1 14,1 16,6

Qishloq xo’jaligi 72,4 75,6 76,4 76,8

Chakana tovar ayirboshlash 45,0 45,8 43,8 45,5

Pullik xizmatlar 37,9 39,9 41,3 45,7

Manba: O’zR Davlat statistika qo’mitasi

Sanoat, chakana tovar ayirboshlash, pullik xizmatlar ko’rsatishda KO’Blarning ulushini

barqaror o’sib borishi respublikamizda davlatning tadbirkorlik faoliyatini qo’llab-quvvatlashi

natijasidir.

Mamlakat iqtisodiyotida xususiy sektor salmog’ini oshirish, aholini ishlab chiqarish

sohsida bandligini ta’minlash va kichik tadbirkorlikni intensiv rivojlantirib borish maqsadidagi

2003 yil 30 avgustda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasi

Prezidentining 9 aprel 1998 yil qabul qilgan «Kichik va o’rta biznes, xususiy tadbirkorlikni

rivojlantirishni yanada kuchaytirish bo’yicha chora-tadbirlar haqidagi» qaroriga o’zgarishlar va

qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi» Farmoni qabul qilinishi KO’Bni rivojlanishiga yana bir

ijobiy turtki bo’ldi. Mamlakatimizda jamiyat tayanadigan o’rta mulkdorlar sinfi vakillarini

yanada ko’payishiga olib keldi. Yuqorida jadval ma’lumotlari ham bu fikrni tasdiqlaydi. «Kichik

biznesni rivojlantirish, rag’batlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar, ularni ro’yxatga olish

tartibini sezilarli darajada soddalashtirish, eng muhimi tadbirkorlarning huquq va manfaatlarini

himoya qilish bo’yicha samarali mexanizmning amalda joriy etilgani iqtisodiyotimizda katta

ahamiyatga ega bo’lgan xususiy tarmoqni yanada rivojlantirish va mustahkamlash imkonini

berdi»1

Albatta tadbirkorlikni rivojlantirishda respublikamizda muammolar, kamchiliklar

mavjud. Lekin eng asosiysi, diqqat ularni bartaraf qilish yo’llarini topish, tadbirkorlikni

rivojlantirishga qaratilganidir.

Aim.uz