|
ÕZBEKISTON HUDUDIDA ÕRTA ASRLARDA TIBBITYOTNING RIVOJLANISHI. XORAZMSHOHLAR DAVRIDAGI TIBBIYOT TAYYORLADI : XIMMATOV SHERZOD Reja - Xorazmshoxlar davrida tibbiyotning rivojlanishi. Ma’mun akademiyasi
- Tibbiyot rivojida xissa qo’shgan olimlar:
2.2 Abu Saxil Masixiy 2.3 Abul Xayir ibn Hammor 2.4 Umar Chag’miniy 2.5 Abu Mansur Qamariy 3. Bugungi kunda Ma’mun akademiyasi Xorazmshoxlar davrida tibbiyotning rivojlanishi. Ma’mun akademiyasi - Xorazm Ma'mun ibn Ma'mun shohlik qilgan davrda (XI asr boshi) ayniqsa ravnaq topdi. Bu shohning o'zi bilimdon va o'qimishli kishi edi.
Shuning uchun u ilm-fanning qadriga yetar va fan ahllarini har tomonlama qo'llab-quvvatlardi. Uning saroyida o'nlab olimlar, faylasuflar, san'at namoyandalari, shoirlar va hakimlar yashardi. Xorazmdagi olimlar shoh saroyida tashkil etilgan «Olimlar jamiyati»ga uyushgan edilar. Bu jamiyat tarixda «Ma’mun Akademiyasi» nomi bilan mashhur bo‘lgan. «Akademiya»ga buyuk o‘zbek ensiklopedist olimi Abu Rahon Beruniy rahbarlik qilardi. Tibbiyot rivojida xissa qo’shgan olimlar - «Akademiya»ga o‘sha zamonda ma’lum bo‘lgan fanlarning hamma sohalari bo‘yicha yirik mutaxassislar, shu jumladan taniqli tib olimlari ham a’zo edilar. Ulardan bizga mashhur Abu Ali ibn Sino, Abu Saxl Masihiy, Abu Abdulloh Iloqiy, Abu Mansur Qamariy, Abul Xayr al-Hammarlar ma’lum.
Abu Abdulloh Iloqiy - Abu Abdulloh Iloqiy (Sharafuddin Abu Abdulloh Muhammad ibn Yusuf Iloqiy) asli Toshkent vohasidan bo‘lgan. U vaqtda bu voha «Iloq» vohasi deb atalgan. Iloqiyning tug‘ilgan yili ma’lum emas. U 1068-yilda vafot etgan. Iloqiy tibbiyotga juda qiziqar edi. Buxoro va Urganchda Ibn Sino, Abu Sahl Masihiy, Abu mansur Qamariy kabi buyuk tabiblardan ta’lim oldi va yirik tabib bo‘lib yetishdi. Urganchda Iloqiy «Ma’mun Akademiyasi» ga qabul qilindi. Bu yerda u o‘z bilim va tajribasini yanada boyitdi. Iloqiy tibga oid «Kasalliklarning sabablari va belgilari». «Davolash usullari», «Tibbiyotdan to‘plam», «Qisqartiligan qonun» kabi asarlar yozgan.
Abu Saxil Masixiy - Abu Saxl Masihiy (Abu Saxl Iso ibn Yaxiya al-Masihiy) ko‘p tajribali tabib bo‘lgan. O‘zi Jurjon shahrida tug‘ilgan. Tug‘ilgan yili ma’lum emas, 1017-yilda vafot etgan. Bizga Masixiyning quyidagi asarlari ma’lum: «Tibbiyotning yuzta masalasi», «Umumiy tibbiyot haqida kitob», «Chechak haqida kitob», «Vabo haqida kitob», «Tibbiyot asoslari».
Abul Xayir ibn Hammor - Abul Xayr ibn Hammor (Abul Xayr ibn Sivor ibn Bexnom alXammor) o‘sha zamon sharqining ko‘zga ko‘ringan tabiblaridan bir bo‘lgan. U 942-yilda Bag‘dodda tug‘ilgan. Abul Xayr Hammor tibga oid «Tabiblarning bilimini sinash», «Odam a’zolarining tuzilishi», «Tutqanoq kasalligi haqida», keksa odamlarning ovqati haqida» kabi asarlar yozgan. Bu asrlarning nomidan ma’lum bo‘ladiki, Abul Hayr Xammor tibbiyotning muhim sohalari ustida ish olib borgan.
Ismoil Jurjoniy - Ismoil Jurjoniy (Zayniddin Abu Ibroxim ibn Xasan ibn Maxmud ibn Axmad al-Xusayn – Jurjoniy) 1080-yilda Jurjon shahrida tug‘ilgan. O‘rta asr tibbiyot tarixchilari Ibn Abu Usaybia, Abul Xasan al-Boyxakiy va boshqalarning ko‘rsatishicha, Jurjoniy tibbiyotga oid ko‘p asar yozgan. Shulardan eng mashhurlari «Xorazmshoh xazinasi», «Xastaliklarini aniqlash usullari», «Ibn Sino haqida so‘z», «Tibbiyotning mohiyati», «Dorilar xazinasi» dir. «Xorazmshoh xazinasi»da tibbiyot ilmining barcha sohalari qamrab olingan. Bu kitobni hozirgi tilda «Ichki kasalliklar propedevtikasi», deb atasa bo‘ladi. Bu kitob ham Ibn Sinoning «Tib qonunlari» singari o‘rta asr Sharq tabobatida katta shuhrat qozongan edi. Undan juda ko‘p tabiblar qo‘llanma sifatida foydalanganlar.
Umar Chag’miniy - Umar Chag‘miniy (Maxmud ibn Muhammad ibn Umar Chag‘miniy) har taraflama chuqur ma’lumotga ega bo‘lgan. Olim Buxoro viloyatidagi Chag‘min qishlog‘ida tug‘ilgan. Chag‘miniyning tug‘ilgan yili ma’lum emas. U Urganchda yashab ijod etgan va 1221-yilda shu yerda vafot etgan. Uning asosiy kitobi «Qonuncha» deb ataladi. Bu kitobda o‘sha davrdagi amaliy tibbiyotning asosiy masalalari qisqa va aniq bayon etilgan. Bu kitob tabiblar o‘rtasida keng tarqaldi va undan qo‘llanma sifatida foydalandilar.
Abu Mansur Qamariy Abu Mansur Qamariy (Abu Mansur Xasan ibn Nux al-Qamariy) tajribali tabib va olim bo‘lgan. Bu olim Abu Mansur Buxoriy degan nom bilan ham atalardi. Qamariy qadimgi Yunon, Rim, Vizantiya olimlarining asarlari bilan yaxshi tanish bo‘lgan va o‘zi ham asarlar yozgan. Shulardan bizga «Kasallar va kasalliklar», «Ko‘krak qafasida joylashgan a’zolar kasalliklarini davolash», «Qorin istisqosi», «Oddiy dorilar haqida katta to‘plam», «Boylik va salomatlik», «Mansur tibbiyoti» nomli asarlari ma’lum. Bugungi kunda Ma’mun akademiyasi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xorazm Ma'mun akademiyasini qaytadan tashkil etish to`g`risida”gi Farmoni (1997) O`zbekistonning ilmiy salohiyatini yuksaltirish, uning jahon ilmiy hamjamiyatidagi o`rnini mustahkamlash, mintaqalarda fanni yanada rivojlantirish hamda iste'dodli va fidoyi olimlarni qo`llab-quvvatlash, yuqori intellektual muhit yaratishdagi milliy an'analarni rivojlantirishda qo`yilgan muhim qadam bo`ldi. E’tiboringiz uchun rahmat
Do'stlaringiz bilan baham: |
