O‘zbekiston respublikasi oliy va

Mahsulot sifatining xususiy ko‘rsatkichlari.  
 
Xususiy  ko‘rsatkichlari  meva  va  sabzavotlar  biologiyasining  o‘ziga  xosligi 
bilan  asoslanadi.  Bularga  quyidagilar  kiradi:  meva  va  sabzavotlarning  pishib 
etilganlik  darajasi,  karam  boshlarining  zichligi  va  tozalanganlik  darajasi,  bosh 
piyozlarda po‘stining qalinligi, qayta ishlanadigan kartoshkalarda kraxmal miqdori va 
boshqalar. 
 
Pishganlik darajasi. Bu ko‘rsatkich olma, nok, pomidor kabi qishloq-xo‘jalik 
mahsulotlarining  iste’mol  qiymati  va  saqlanuvchanligi  tavsiflaydi.  Bunday  mevalar 
va sabzavotlar saqlaganda etiladigan qishloq xo‘jalik mahsulotlari qatoriga kiradi. 
 
Erta pishar va kech pishar olmalarni uzishda va saqlashda ularning pishganlik 
darajasi  muhim  hisoblanadi.  Kech pishar  olmalarning  a’lo, 1-chi va 2-chi  navlarida 
ularning  pishganlik  darajasi  bir  xil  bo‘lishi  standartlarda  belgilangan.  Bu  tur 
olmalarning  faqat  3-navlaridagina  pishganlik  darajasi  har  xil  bo‘lishiga  yo‘l 
qo‘yiladi.  Kech  pishar  olmalarning  hamma  tovar  navlarida  ham  pishmagan  ko‘m-
ko‘k olmalar hamda juda pishib ketgan olmalar bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. 

---

 
12 
 
Saqlanuvchanligi yaxshi bo‘lmagan va iste’mol qiymati past bo‘lgan olmalarni 
saqlashga  joylashtirish  va  sotish  jarayonlarida  ularning  pishib  etilganlik  darajasiga 
talab qo‘yilishi shart emasligi standartlarda ko‘rsatib o‘tilgan. 
 
Pomidorlarning  pishib  etilganlik  darajasi  ularning  rangiga  qarab  aniqlanadi 
(qizil,  binafsha,  sut  rangli,  sariq  va  hokazo).  Pomidorlar  qaysi  maqsadlarda 
ishlatilishiga qarab, ularni turli pishganlik darajasida terib olinadi. 
Ko‘pchilik meva va sabzavotlar uchun pishganlik darajasi alohida ko‘rsatkich 
sifatida  ajratilib  ko‘rsatilmasdan  ularning  kompleks  ko‘rsatkichi  bo‘lgan  «tashqi 
ko‘rinishi» ko‘rsatkichida qaraladi. 
Meva va sabzavotlarning ayrimlari uchun esa pishganlik darajasi ichki tuzilishi 
bilan  xarakterlanadi.  Bunday  meva    va  sabzavotlarga  qovun,  tarvuz,  bodring, 
baqlajon,  lavlagi,  sholg‘om  kabilarni  kiritish  mumkin.  Masalan,  lavlagilar  etining 
rangi, kesimining  holati,  ulardagi  xalqalarning  oq  yoki  binafsha  rangiga  qarab  sifati 
haqida  xulosa  chiqarish  mumkin  bo‘ladi.  Lavlagilar  kesimida  qancha  oq  xalqalar 
ko‘p  bo‘lsa,  ularda  rang  beruvchi  moddalar  yaxshi  sintez  bo‘lmagan  va    iste’mol 
xossalari ham shuncha past deb xulosa qilinadi. 
Meva  va  sabzavotlar  uchun  xususiy    ko‘rsatkichlardan  yana  biri  ularning 
kimyoviy tarkibi bo‘yicha ko‘rsatkichlarning o‘rnatilishi hisoblanadi. Masalan, qayta 
ishlash uchun mo‘ljallangan kartoshkalar tarkibida kraxmal miqdorining 12-15% dan 
kam  bo‘lmasligining,  yoinki  yong‘oqlarda  namlikning  6-10%  dan  ortiq  ortiq 
bo‘lmasligining  ko‘rsatilishi  buning  yaqqol  namunasidir.  Boshqa  ho‘l  mevalar  va 
sabzavotlar  uchun  esa  ularning  kimyoviy  tarkibi  bo‘yicha  talablar  stardartlarda  o‘z 
aksini  topmagan.  Lekin,  ba’zi  bir  sabzavotlar  uchun  esa  ularning  sifatiga  ta’sir 
ko‘rsatuvchi  ma’lum  bir  moddalarning  miqdori  keltiriladi.  Masalan,  kartoshkalarda 
solanin miqdorining chegaralanishi aynan shundan dalolat beradi.