O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti raqamli texnologiyalar fakulteti informatika o’qitish metodikasi yo’nalishi 306-guruh talabasi qurbonov ko’paysinning dasturlash asoslari fanidan tayyorlagan

2-Labaratoriya ishi
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI INFORMATIKA O’QITISH METODIKASI YO’NALISHI 306-GURUH TALABASI QURBONOV KO’PAYSINNING DASTURLASH ASOSLARI FANIDAN TAYYORLAGAN
MAVZU: Borland С++ Builder dasturlash muhitining asosiy komponentlarining xossalari. Sodda dasturlarni tuzish(Standart va Additional bo’limi komponentlari yordamida)

Bajardi:Qurbonov K
Tekshirdi:Inatov A

Samarqand 2021

Ishning maqsadi: Borland С++ Builder Standart va Additional bo’limi komponentlarini o’rganish va ulardan foydalanib dastur tuzish.
Kerakli asboblar: kompyuter, Borland С++ Builder dasturi
Nazariy qism
Komponentlar palitrasi---bu dasturni boshqarish uchun maxsus tugmachalar bo’lib uni formaga joylashtirishdan oldin bosh oynadan kerakli komponentalar palitrasi tanlanadi. C++ Builder dasturlash muhitida Standart, Additional, DataAccess, DataControls, Diologs, System kabi komponentlar palitrasi bo‟limlari mavjud. Masalan, Standart (Standart) komponentalar palitrasida quyidagi piktogrammalar (tugmachalar) majmuasi mavjud:

MainMenu - dastur bosh menyusi. Komponenta murakkab ierarxik strukturali menyu yaratish uchun xizmat qiladi.
PopupMenu - yordamchi yoki lokal menyusi. Bu menyu oynada sichqoncha o’ng tugmasini bosish bilan chiqadi.
Label - metka (belgi). Bu komponenta forma oynasiga uncha uzun bo’lmagan bir qatorli yozuvni chiqarishda ishlatiladi va uning piktogrammasi panelda “A” ko’rinishda berilgan.
Edit - kiritish qatori. Forma oynasida matnli qator kiritish va taxrirlashda ishlatiladi.
Memo - ko’pqatorli matn muxarriri. Kupqatorli matnlarni kiritish yoki chiqarishda ishlatiladi.
Button - buyruq tugmasi (Obrabotchik sobitiya OnClick). Bu komponenta dasturchi tamonidan berilgan bir necha buyruqlarni bajarishda ishlatiladi.
CheckBox - bog’liq bo’lmagan tanlash tugmasi pereklyuchatel). Dasturda bu komponenta asosiy mantiqiy xossasi (Checked) o’zgartiriladi.
RadioButton - bog’liq bo’lgan tanlash tugmasi (pereklyuchatel). YAngi tutanlash tugmasi bosilganda, oldin tanlangan tugma avtomatik ravishda ozod etadi.
ListBox - ro’yxatdan tanlash. Ro’yxat variantlarini taqdim etadi va tanlash imkonini yaratadi.
ComboBox – kiritish qatoriga ega (kombinirovannыy) ro’yxatdan tanlash. Ro’yxatdan kombinatsiya qilib tanlash
ScrollBar - yo’lchali boshqarish. Windows oynasi chetlarida gorizontal yoki vertikal yo’lcha tashkil etadi.
GroupBox - elementlar guruhi. Ma‟no bo’yicha bir necha bog’lik komponentalarni gruhlashda ishlatiladi.
RadioGroup - bog’liq guruhlangan tanlash tugmalari (o’chirib yoquvchi tugmalar). Bir necha bog’liq tanlash tugmalari xossalarini saqlaydi.
Panel - panel. Bu komponenta, xuddi GroupBoxga o’xshab bir necha komponentalarni birlashtirish uchun xizmat qiladi.
Actionlist - ta‟sir qilish ro’yxatlari. Foydalanuvchi dasturga markazlashgan holda ta‟sir qilishi uchun ishlatiladi.
Label belgisi. Belgi tushuntirishlar, nomlar, mavzular va boshqa har xil turdagi matnli ma‟lumotlarni ekranga joylashtirish uchun ishlatiladi. Belgi uchun Caption asosiy xossalardan biri bo’lib, unda ekranga chiqariladigan matn joylashadi.
Matnni ekranga joylash uchun C++ Builderning Standart palitrasidan (uskunalar panelidan) “A” piktogrammasi belgilanib forma ustiga kelinadi va sichqoncha tugmachasini bosgan holda matn joylashtirilishi lozim bo’lgan joy ajratiladi. Natijada Label1 matn maydoni hosil qilinadi va Caption xossasiga kirilib kerakli matn teriladi. Matnga ishlov berish uchun (masalan, kattalashtirish yoki kichiklaytirish; kursiv yoki qalin qilish va boshqa) ya‟ni unga o’zgartirish kiritish uchun kerakli xossa tanlanib ular o’zgartiriladi. Maslan, kiritilgan matnni kattalashtirish yoki kichirtish uchun oldin matn maydoni ajratilib, keyin Font xossasiga kiriladi va muloqot darchasidan shrift, uning o’lchami va rangi tanlanib Ok tugmasi bosiladi.

Amaliy qism
Paralelepepidning tomonlari a, b, c berilgan. Uning hajmi V=a·b·c va to'la sirti S=2·(a·b+b·c+a·c) aniqlansin.
Biz mana shu masalani yechadigan dasturni tuzishga harakat qilamiz. Buning uchun bizga 3ta edit, 1 ta button va 7ta label kerak bo’ladi.

Endi biz Label1ning Caption xossasiga “a=”, Label2ning Caption xossasiga “a=” Label3ning Caption xossasiga “c=” deb yozamiz. Edit1ning xossasiga o’tib textdan “Edit1” ni o’chiramiz. Button1 ning xossasiga o’tib “Hisoblash” deb, yozamiz va quyidagini hosil qilamiz:



Endi Hisoblash deb nomlangan buttonni ikki marta chertamiz va kod oynasiga quyidagicha yozamiz.
void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender)
{ int a,b,c,v,s;
a=StrToInt(Edit1->Text) ;
b=StrToInt(Edit2->Text) ;
c=StrToInt(Edit3->Text) ;
v=a*b*c;
s=2*(a*b+a*c+b*c);
Label4->Caption=IntToStr(v);
Label7->Caption=IntToStr(s);
Label3->Visible=true;
Label6->Visible=true;
Label7->Visible=true;
Label4->Visible=true;
}
Bunda bo’layotgan jarayon haqida gapiradigan bo’lsak,
Label5->Visible=true;
Label4->Visible=true;
Label3->Visible=true;
Label2->Visible=true;
Bunda biz formada label2,3,4,5 larni visible xossasini false qilgan edim

yani dastur ishlayotganda bu labellar ko’rinmay turadi va Hisoblash tugmasi bosilganda true holatga o’tadi yani ko’rinadi.