O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI

O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI

SIRTQI TA’LIM

GEOGRAFIYA VA TABIIY RESURSLAR FAKULTETI

“Geodeziya, Kartografiya va Kadastr” (funksiyalari bo‘yicha) ta’lim yo‘nalishining 3-kurs talabasi

RO`ZIMATOV BOBURning

UMUMGEOGRAFIK KARTALARNI LOYIHALASH VA

TUZISH FANIDAN

2-AMALIY ISHI

MAVZU: AHOLI PUNKTI MISOLIDA YIRIK MASSHTABLI XARITANI TUZISH UCHUN TAXRIRIY KO`RSATMALARNI ISHLAB CHIQISH VA XARITA FRAGMENTINI TUZISH

TOSHKENT-2020

MAVZU: AHOLI PUNKTI MISOLIDA YIRIK MASSHTABLI

XARITANI TUZISH UCHUN TAXRIRIY KO`RSATMALARNI ISHLAB

CHIQISH VA XARITA FRAGMENTINI TUZISH

2-Amaliy ishni bajarishdan maqsad shuki, mavjud joriy meyoriy xujjatlar va taxririy koʻrsatmalar bilan tanishish, ularni taxtlash, aholi punktlarini tasvirlash maqsadida generalizatsiya usullarini oʻzlashtirish. Qabul qilingan koʻrsatmalar va topografik xaritalar shartli belgilarida ijtimoiy-iqtisodiy obyektlarni tasvirlash toʻliq koʻrib chiqilgan, ularni xaritalarda tasvirlash belgilari umumiy belgilar tizimining 70% dan koʻproq qismni tashkil etadishi kerak. Aholi punktlarini koʻplab belgilari hozirgacha bir xilda oʻzgarmas boʻlib kelishi kuzatilmoqda, lekin tabiiy–tarixiy shart sharoitning turli-tumanligi aholi punktlarining rivojlanishiga olib keldi, shu asosda har bir hudud xaritalarini tuzishda, hamma vaqt maʼlum darajada aniqlik kiritish va qoʻshimchalardan foydalanish talab etiladi. Masalan, respublikamiz xududlarining tabiiy sharoiti turlicha, shu sababli aholi punktlarini umumlashtirish tavsiflarini ishlab chiqish va tanlash meʼyorlari aniqligini taʼminlash maʼlum darajada qiyin masala hisoblanadi. Fotografik tasvirdan farq qilib, kartografik tasvirlarda joyda mavjud boʻlgan barcha hodisalarni shunchaki koʻrsatish emas, balki masshtabga mos holda ajratib koʻrsatish va alohida oʻziga xos xususiyatlarini qayd etish talab qilinadi. Bu topshiriqni bajarish aynan, kartograf–redaktor zimmasiga yuklatiladi.

Geografik landshaft va uning asosiy elementlari quyidagilardan iborat: relief; gidrografiya; oʻsimliklar qoplami; yoʻl tarmoqlari; aholining joylashish shakllari.

Barcha geografik landshaft elementlari bilan aholi joylashish shakllari uzviy bog’langan. Respublikamiz mintaqalarida vodiy va daryo oʻzani boʻylab joylashgan aholi punktlari koʻpchilikni tashkil qiladi. Shuningdek, togʻli xududlarda ham aholi istiqomat qilish joylari

(vodiylar, togʻ yonbagʻirlari) kuzatiladi; katta yoʻllar boʻylab choʻzilgan axoli punktlari joylashishini ham koʻrish mumkin; bundan tashqari qirgʻoq boʻyi tipidagi aholi istiqomat qilish hududlari ham bor. Biz fragmentini tuzadigan karta bu kartalardan ozgina farq qilib, atrofi daryo yoki ko’llar bilan o’ralmagan. Lekin aholi ichidan kichil kanal o’tgan.

Xaritada aholi punktlarini tasvirlash uchun qoʻyilgan talablar quyidagilardan iborat:

• 
  koʻrgazmalilik va oson oʻquvchanlik;
  
• 
  xaritani tuzishda obyektlarning joylashgan oʻrnini ishonchli qilib tasvirlash;
  
• 
  shaharga kirib kelishda muhim obyektlarni, oriyentirlarni, toʻsiqlarni tezda aniqlash;
  
• 
  aholi punktlarini toʻgʻri burchakli va geografik koordinatalarini hamda balandlik otmetkalarini aniqlash imkoniyati mavjudligi;
  
• 
  magistral va aylanma yoʻllar koʻrsatilgan boʻlishi va h.k.
  

Endi esa ishning maqsadidan uzoqlashmagan holda, aholi punkti misolida yirik masshtabli xaritani tuzish uchun taxririy koʻrsatmalarni ishlab chiqish va Xarita fragmentini tuzishni ko’rib chiqamiz.

Kartani tuzishda statistik ma’lumotlar va aholini ro’yxatga olish natijasida kelib chiqqan ma’lumotlarni jamlab bir butun aholi sonidan kelib chiqib aholi punktlarini tasvirlaymiz.