O’zbekiston Respublikasi Navoiy viloyati Navoiy davlat pedogogika insitituti Tarix fakulteti “Tarix o’qitishmetodikasi” yo’nalishi 1-bosqich “B” guruh talabasi Imonova Rushananinig O’zbekiston tarixi fanidan



Download 245,83 Kb.
Sana16.01.2020
Hajmi245,83 Kb.
#34799
Bog'liq
Rushana1





O’zbekiston Respublikasi

Navoiy viloyati Navoiy davlat pedogogika insitituti

Tarix fakulteti “Tarix o’qitishmetodikasi” yo’nalishi 1-bosqich “B” guruh talabasi Imonova Rushananinig O’zbekiston tarixi fanidan

Mavzu: Qang’ va Dovon davlatlari

Tekshiruvchi :Qo’ljonov Ilyos

Navoiy 2019



Reja :

1. Qang' davlatining tashkil topishi va hududlari.

2. Qang' davlatida siyosiy va ma'muriy boshqaruv .

3. Qang' davlatining siyosiy, iqtisodiy , madaniy va ijtimoiy hayoti.

4. Dovon davlatining tashkil topishi va hududlari.

2. Dovon davlatida siyosiy va ma'muriy boshqaruv .

3. Dovon davlatining siyosiy, iqtisodiy , madaniy va ijtimoiy hayoti.

Tadqiqotchilarning fikriga qaraganda, Salavkiylar sulolasi bilan doimiy ravishda olib borilgan kurashlar natijasida mil.avv. III asrning boshlarida Qang` davlati paydo bo`ldi. Keyinchalik Yunon-Baqtriya davlati hamda ko`chmanchi qabilalar bilan kurashlar natijasida Qang` davlati yanada mustahkamlandi va ayrim manbalarda O`rta Osiyodagi yirik davlatlardan biri sifatida eslatiladi. Bu davlatning asosiy negizini Sirdaryoning o`rta oqimida yashovchi qang`lar tashkil etganlar. Mil. avv. II asrning boshlariga kelib Qang` davlatining yerlari birmuncha kengayib sharqda Farg`ona vodiysi (Dovon), shimoli-sharqda usun, yuyechji qabilalari bilan shimoli-g`arbda Sarisu daryosi, g`arbda, Sirdaryogacha borgan. Bu katta hudud Toshkent vohasini, Talas vodiysini va qisman Chu vodiysining quyi oqimidagi yerlarni o`z ichiga olib Qang` davlatining asosiy yerlari hisoblangan, Mil.aw.II-I asrlarda qang`liklar Amudaryo va Sirdaryo oralig`idagi yerlarni va Xorazmni o`zlariga bo`ysundiradilar.

Qadiragi manbalarda Qang` davlat hokimati qay tarzda idora qilinganligi haqida aniq ma'lumotlar berilmagan. Katta Xan sulolasi tarixida (milavv. 202-mil. 25 yy.) faqat bir marta Qang`uy (Qang`) podshosi o`z oqsoqollari bilan maslahatlashib ish tutganligi eslatib o`tiladi. Tadqiqotlar natijalaridan xulosa chiqaradigan bo`lsak, Qang` davlati kengashida qabila boshliqlari, harbiy sarkardalar faol ishtirok etganlar. Podsho saroyi qoshidagi kengashda davlatning ichki hamda tashqi siyosati va boshqa barcha muhim masalalar maslahat bilan hal qilingan.

Qang` davlatiga qarashli yerlar bir necha viloyatlarga bo`linib ularning har birini alohida hokim boshqargan. Viloyat boshliqlari jobu yoki yobu (Xitoy manbalarida-chjavou) deb atalgan. Qang` hukmdorlari mamlakatni ana shu jobularga tayanib idora etgan. Bu viloyatlarning ko`pchiligi Qang` davlatining kuchaygan davrlarida, ya'ni, milavv. II-I asrlarda tobe etilgan. Xitoy manbalarida qang`arlarga qarashli beshta: Susye, Fumu, Yuni, Gu, Yuyechyan viloyatlari eslatib o`tiladi. Tadqiqotchilar ularni qadimgi Toshkent, Sug`diyona va Xorazm hududlarida joylashgan deb hisoblaydilar.

Manbalarda Qang` podsholarining ikkita: yozgi va qishg` qarorgohlari eslatiladi. Ular yozni o`trorda (hozirgi Qozog`istondagi Arj va Turkiston oralig`ida) qishni esa Qanqa (Qanxa, hozirgi Toshkem viloyati Oqqo`rg`on tumanida) o`tkazganlar. O`troq aholidan tashqari Qang` davlatining chegaralarida bir qancha qabilaiar mavjud bo`lib, uni dehqonchilik bilan bir qatorda chorvachilik bilan ham shug`ullaninib kelganlar. Ular bahor va yoz mavsumlarida o`z chorvalari bilan ko`chib yozgi yaylovlarda yashaganlar. Qishda esa chorvalari bilan o`z an'anaviy qishlov joylariga qaytib kelganlar. Qang`lar podsholari va beklari yirik chorvadorlar bo`lib, ular issiq kunlarni yaylov joylarida, yozgj qarorgohlarida o`tkazganlar.

Sirdaryoning O`rta oqimida yashovchi aholining ma'lum qistni mil.avv. III-milodiy V asrlarda o`troq hayot kechirganlar. Arxeologik tadqiqotlar natijalariga qaraganda, o`tror, Oqtepa, Qorovultepa, Qovunchi, Choshtepa, Mingo`rik xarobalari o`rnida qang`arlarning qo'rg`onlari va ko`xna shaharlari bо`lgan. Shahar va qishloqlarda yashovchi o`troq xalqlar ko`chmanchi va yarim ko`chmanchi aholiga nisbatan yuqori turganlar. Toshkent vohasida yashovchilar asosanj dehqonchilik va bog`dorchilik bitan shug`ullanganlar. Ular arpa, bug`doy, tariq, no`xat, sholi va boshqa donli ekinlar yetishtirganlar. Mevali daraxtzor va uzumzorlari ko`p bо`lgan. Sirdaryoning O`rta oqimidaj yashovchi qang`arlar asosan, dehqonchilik va chorvachilik bilan shug`ullanganlar.

Qoramozor, Qurama va Chotqol tog`larida temirchilik, misgarlik hunarining rivojlanishi uchun kerakli ma`danlar bо`lgan. Bu joylardan juda ko`plab mis, temir, kumush va boshqa metallar olingan. Ustalar turli metallarni bir-biriga qo`shib, mustahkam qurollar yasashni hamj o`zlashtirganlar. Shuningdek, kundalik ehtiyoj buyumlari ishlab chiqarilib ichki va tashqi savdo uchun turli mahsulotlar tayyorlangan.

Qang` shaharlari qalin va baland devorlar bilan o`ralgan. Devorlarning tashqarisida qal'a atrofi gir aylantirilib chuqur va keng.qilib handaq qazilgan. Shaharlar ichida mustahkam istehkom (ark) va shahristonlarning ham baland mudofaa devorlari, bir necha darvozalari bо`lgan. Yirik shaharlardan tashqari, Toshkent vohasida yuzga yaqin aholi yashaydigan katta va kichik qo`rg`onlar ham mavjud bо`lgan.

Qang`arlarga xos madaniyat Toshkent vohasidagi Qovunchitepadan topib o`rganilgan bo`lib, fanda Qovulichi madaniyati nomi bilan mashhurdir. Arxeologik topilmalar ma`lumotlariga qaraganda bu maniyat asosan Toshkent vohasi, Sirdaryo o`rta oqimi, Yettisuv va Shimoliy Farg`onada keng tarqalgan. Sirdaryoning o`rta oqimida yashovchi xalqlarning So`g`diyona, Farg`ona va Tyanshan tog`ining shimoli-sharqiy qismida yashovchi xalqlar bilan yaqin aloqada bо`lganligi tufayli Qovunchi madaniyati ancha taraqqiy etgan.

Milodiy V asr o`rtalariga kelib qang`arlar yeridagi o`troq va qisman o`troq aholi O`rta Osiyoda yangidan tashkil topgan Yeftalitlar davlatiga tobe bo`ldilar.

Mil. avv. 1 ming yillikning so`nggi choragida O`rta Osiyoning shimoliy va shimoli-sharqiy hududlarida ham qadimgi (antik) davlatlar rivojlanadi. Xususan, mil. avv. II-I asrlarga oid Xitoy manbalari dehqonchilik va chorvachilik, ayniqsa yilqichilik keng rivojlangan Dovon (Davun, Farg`ona) davlati haqida ma'lumotlar beradi. Tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda, Dovon davlati ma'lum siyosiy uyushmani tashkil etgan bo`lib, davlatni boshqaravchi hukmdor manbalarda "van" (podsho) unvoni bilan ish yuritgani ta'kidlanadi. Davlat hukmdori maralakatning siyosiy va diniy hayotida katta ahamiyatga ega bо`lgan oqsoqollar kengashiga tayanib ish ko`rgan. Oqsoqoliar urush va sulh tuzish masalalarini hal etishda ishtirok etganlar, ba'zan uiar hukmdorning taqdirini hal etganlar.

Manbalar Dovon davlatining poytaxtlari - bosh shahar Ershi va ikkinchi shahar Yuchen (davlatning sharqida) haqida ma'lumotlar beradi. Tadqiqotchilar bosh shaharni Marhamat (Atvdijon vil.) va ikkinchi shaharni Shurabashot (o`zgand vohasi Qirg`.) o`rnida bо`lgan deb hisoblaydilar. Farg`ona vohasi hududlarida ko`chib yurgan chorvador va ko`chmanchi qabilalar Dovon tarixida muhim ahamiyatga ega bо`lganlar. Bu qabilalar uchun Farg`ona madaniy va hunarmandchillk markazi hisoblangan.

Mil. avv. II asrdan boshlab Qashg`ardan Dovonga shimoliy yo`ldan karvon yo`li harakati boshlanadi. Bu yo`ldan ipak va boshqa mahsulotlarning xatqaro tranzit savdosi amalga osha boshlaydi. Bu paytga kelib Dovon aholisi ko`paya boshlaydi va ko`plab mustahkamlangan aholi manzilgohlari paydp bo`ladi. Savdo yo`lida Dovon muhim ahamiyatga ega bo`la boradi. Tadqiqotchilar fikricha, Yassa va Qoradaryo vohalarida ko`pgina qal'alar savdo yo`lini qo`riqlash maqsadidabarpo etiladi.

Mil. avv. 125-yilda Dovonga kelgan mashhur Xitoy sayohatchisi Chjan Syan Dovonning qishloq xo`jaligi haqida ma'-lumot berib, shunday . yozadi: "O`troq aholi yer haydaydi, g`alla va sholi ekadi, ularda musallas navli uzurn, juda ko`plab yaxshi otlar bor". Bu ma'lumot qadimgi Farg`onada dehqonchilik madaniyati yuqori darajada rivojlanganligini isbotlaydi. Xitoyliklarni ayniqsa, o`zlari uchun notanish bо`lgan beda va uzum hayratga solgan. Manbada yana shunday ma'lumot bor:"Xitoy elchisi urug` keltirdi, shunda osmon farzandi (Xitoy irnperatori) unumdor yerga beda va uzum ekdi".

Xitoy manbalari, shuningdek, qadimgi Farg`ona chorvachiligining o`ziga xos tomoni bо`lgan yilqichilikning yuqori darajada rivojlanganligi haqida ham ma'lumotlar beradi. Dovon o`lkasi qadimgi (antik) davrda mashhur zotdor otlari bilan shuhrat qozongan edi. Manbalardan ma'lum bo`lishicha, ularni yetishtirish bilan o`troq aholi shug`ullangan. " Dovonda yaxshi otlar bo`lib ular Ershi shaharidadir, otlarni yashiradilar va Xan elchisiga berishga rozi bo`lmaydilar". Dovonning mashhur "samoviy otlari" tasvirlari tushirilgan qoyatosh suratlari bizning kunlarimizgacha saqlanib qolgan.

Xususan, o`shdan 8 km uzoqlikdagi Ayrimchatovdagi qoya adirlarda 30 ta chiroyli zotdor otlarning tasvirlari bor. Xuddi shunga o`xshash tasvirlar Marhamat yaqinidagi Aravon qoyasidan, Navqat vohasi va Obishirsoydan ham topilgan. Bu tasvirlar Dovon o`zining samoviy otlari bilan qadimdan mashhur bо`lganligini tasdiqlabgina qoJmay, farg`onaliklarning yuksak tasviriy san'at sohiblari bо`lganligidan ham dalolat beradi.

Manbalarning guvohlik berishicha, qo`shni davlatlar, xususan Xitoy imperatorlari Dovon otlarini nihoyatda qadrlaganlar. Otlar va Dovonning serunum yerlari uchun mil. avv. II asrning oxirlarida Xitoy va Dovon O`rtasida harbiy to`qnashuvlar ham bo`lib o`tgan. Bu to`qnashuvlarda dovonliklar o`z mustaqilliklarini saqlab qolishga muvaffaq bо`lganlar.

Milodning I-II asrlarga kelib qadimgi Farg`ona aholisining o`troq dexqonchilik madaniyati yuqori darajaga ko`tariladi. Olib borilgan arxeologik tadqiqotlar natijasida Farg`ona vodiysida bu davrga oid ko`p sonli aholi manzilgohlari, qal'alar, qo`rg`onlar, ko`hna shaharlar xarobalari aniqlangan. Aholi manzilgohlarini vodiyning turli hududlarida keng yoyilishi sug`orma dehqonchilik va irrigatsiya ishlarining yuqori darajada rivojlanishi natijasi edi. Davlatning siyosiy va madaniy rivojlanishida hunarmandchilik markazlari bо`lgan qadimgi shaharlar ayniqsa katta ahamiyatga ega bo`ld

Bu davrga oid arxeologik topilmalar dehqonchilikdan ixtisoslashgan hunaimandchilikning ajralib chiqqanligidan dalolat beradi. Bu jarayon o`z navbatida hunarmandchilik va tog`-kon sanoatining (turli ma'danlar qazib olish) yanada rivojlanishi uehun keng imkoniyatlar yaratdi.

Hunarmandchilikning rivojlanishi va qadimgi yo`llarning mavjudligi tufayli Farg`ona vodiysida Sharqiy Turkiston bilan olib borilgan tashqi savdo bilan bir qatorda, atrofdagi tog` vodiylarida yashovchi chorvadorlar bilan ham o`zaro almashinuv rivojlanadi. Antik davr Farg`ona yodgorliklarining ayriralarida Xitoy tangalari (u-shi) uchrasa ham mahalliy tangalar uchramaydi. Bu hol natural xo`jalik (mahsulot ayirboshlash) ustunligidan dalolat beradi.

Xulosa

Xulosa qilib aytadigan bo’lsam , qadimgi Qang’ va Dovon davlatlari o’zlarinig siyosiy, madaniy iqtisodiy faoiyati bilan mintaqa svilizatsiyasiga munosib hissa qo’sha oldlar. Muafaqqiyatli tashqi siyosat yuritishlari natijasida o’z davlat mustaqilliklarini saqlab qolib , bir qator savdo-iqtisodiy va madaniy yutuqlarga erishdilar . Bunda ,albatta, “Buyuk ipak yo’li”inig o’rni beqiyos bo’ldi.



Ayniqsa bu davrda qang’arlar tomonidan yaratilgan “Qovunchi madaniyati” tahsinga sazovordir.

Foydalanilgan adabiyotlar :


G’ulomov YA.G’. Arxeologiya-tarix fani xizmatida. T., "Fan", 1976.

O’zbekiston tarixi. I-qism. II-nashri. (mas'ul muharrirlar A. Sagdullayev, B. Eshov) T, "Universitet", 1999.

Shoniyozov K.Sh. Qang’ davlati va qang’lilar. T., 1990.

O’zbekiston tarixi (qisqacha ma'lumotnoma). T., "Sharq", . 2000.




Download 245,83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish