O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI
VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
QARSHI FILIALI
«Kompyuter injiniring» fakulteti DI 12-17guruh talabasi Salohiddinov
Shoxruxning « Operatsion Tizimlar » fanidan bajargan
3 – Labaratoriya ishi
Bajardi:
_____
Salohiddinov.Sh
Qabul qildi: _____
Ibragimov.N
Qarshi-2020 y.
Mavzu : Klient-server texnologiyasi
REJA:
1) Server haqida tushuncha.
2) Klient-server haqida.
Server mijoz
kompyuterlari
soʻroviga javob berish uchun moʻljallangan, nisbatan
yuqori hisoblash imkoniga ega boʻlgan
kompyuter
. Server ma'lum bir sohaga xizmat
qilishi ham mumkin. Server tarmoqdagi ma`lumotlarni saqlaydi, tarmoqning boshqa
nuqtalariga uzatadi va asosiy xizmati – foydalanuvchilarni internetga ulaydi. Ayni
mana shu xizmatlarni bajaradigan tashkilotni – provayder deb atashadi. Ularning
serverlari internetga kirish darvozalari hisoblanadi.
Bundan tashqari server so`zi quyidagicha shakllarda ham ishlatiladi. Ajratilgan
server, Virtual server, Proksi-server,Ajratilgan server va Protokol. Yirik
kompaniyalar ko`pgina kompyuterlarga ega bo`lishadi. Tashkilotning barcha tarmoq
xizmatlarini boshqarish uchun alohida kompyuter ajratilib, unga maxsus dasturlar
o`rnatiladi, internetga doimiy holda ulanadi va uni ajratilgan server deb atashadi. Bu
server orqali barcha kompyuterlar internetga chiqa olishadi. Web server
tushunchasini ikki xil ma'noda ishlatish mumkin. Agarda gap
WWW
xizmatini
ko'rsatish haqida borsa, u holda Web server tarmoq mijozlariga Web sahifa va
saytlardan foydalanish imkoniyatini yaratib beruvchi dastur ma'nosini anglatadi.
Web serverni siz o‘z uyingizda yaratishingiz mumkin. Uning uchun bitta kompyuter
ajratib, unga biror veb dastur o‘rnatasiz va bu dasturni yaxshilab sozlashingiz kerak
bo‘ladi. So‘ng o‘z saytingizni shu serverga joylashtirasiz va biror domen sotib
olasiz. Bundan kelib chiqadiki, saytingiz ishlashi uchun siz ajratgan kompyuter
doim yoqilgan holatda bo‘lishi kerak. Web serverga o‘rnatiladigan web dastur
turlari ko‘pdir. Eng zamonaviy va eng ommabop dastur bu – albatta
Apachedir
.
Apache Software Foundation
korxonasi tomonidan chiqarilgan.
Hozirda Web-sahifaning rivojlanishi yanada interaktiv pog‘onasiga chiqqan. Web-
saytlar asta sekinlik bilan ilovalar interfeysiga o‘xshab bormoqda. Bularning
barchasi zamonaviy Web-dasturlash texnologiyasi yordamida amalga oshmoqda.
Web-dasturlash texnologiyalarini, dasturlarini asosan ikkita qismga ajratish
mumkin: klient tomonidagi dasturlarlash (client-side) va server tomonidagi (server-
side). Ushbu texnologiyalarni tushunish uchun avvalo bevosita "klient-server"
texnologiyasini tushunish kerak. Web-sahifaning interaktiv dasturi ssenariy deb
ataladi. Bunday atama dasturning natijasiga bog‘liq holda vujudga kelgan. Uning
asosiy vazifasi Web-sahifasida foydalanuvchi holatiga, harakatiga «reaksiya»
berishdir.
Shu tariqa ssenariylar klient tomonida bajariluvchi va server tomonida bajariluvchi
ssenariylarga bo‘linadi. Klient tomonida bajariluvchi ssenariylar brouzer yordamida
bajariladi. Server tomonida bajariluvchi ssenariylar esa Web-server yordamida
bajariladi.
Klient tomonidagi ssenariylar Klient tomonidagi ssenariylar foydalanuvchi
tomonidan
kiritilayotgan
ma’lumotlarni
to‘g‘riligini serverga murojaat qilmasdan tekshiradi. Ko‘p hollarda bu ssenariylar
JavaScript va VBScript tillarida yoziladi.
JavaScript bu til Netscape va Sun Microsystems tomonidan yaratilgan bo‘lib, Web-
sahifaning fo‘nksional imkoniyatlarini orttirish maqsadida qo‘llaniladi. JavaScript
yordamida odatda ma’lumotli va muloqot oynalarini chiqarish, animatsiyalarni
ko‘rsatish kabi vazifalarni bajarish mumkin. Bundan tashqari, JavaScript-ssenariy
ba’zan o‘zi ishlab turgan brauzer va platforma tipini aniqlash mumkin. JavaScript-
ssenariylar foydalanuvchi tomonidan kiritilayotgan ma’lumotlarni to‘g‘riligini
tekshirishda ham qulay hisoblanadi.
VBScript VBScript tili Microsoft korporatsiyasi tomonidan yaratilgan bo‘lib,
Visual Basic tilining bir qismi hisoblanadi. VBScript tili Internet Explorer va
Microsoft Internet Information Server (IIS) lar bilan ishlashga mo‘ljallangan tildir.
VBScript tilining JavaScript tili bilan umumiy qisimlari bir nechta, jumladan u
aynan Microsoft Internet Explorer bilan ishlash va uning qo‘llanish sohasini cheklay
olish imkoniyatiga ega. VBScript interpretatorli til hisoblanib, Microsoft ning Web-
texnologiyalari bilan hamkorlikda ishlay oladi, masalan ASP (Active Server Page)
bilan. SHunga qaramay VBScript klient tomonida ishlovchi ssenariy hisoblanadi,
ASP esa server tomonida ishlaydi.
