Oʻzbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xozazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti mustaqil ish

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XOZAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI


Mustaqil ish

Mavzu: Xorijiy mamlakatlarda xodimlarni samarali ish faoliyatini olib borishda motivatsiya va rag’batlantirish usullaridan foydalanish

Bajardi: Jasurbek Xasanboyev
Tekshirdi: Nazokat Khadjeva

TOSHKENT 2022

Reja:
1. Kirish
2. Latviya mehnat madaniyati 3. Latviya eng kam ish haqi
4. Dam olish kunlari
5. Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Korxona miqyosida boshqarishning asosiy maqsadi – korxonaning ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy va boshqa faoliyatlarini oqilona tashkil etish hamda xodimlar salohiyatidan unumli foydalanish orqali foydani maksimallashtirishga erishishdir. Foydaning turli zaxira jamg`armalari tarzida to`planib borishi korxonaning kelgusida faoliyat ko`rsatishi uchun zamin yaratadi, korxona faoliyatiga ta’sir etuvchi ichki va tashqi omillar natijasida yuzaga kelishi mumkin bo`lgan turli tavakkalchilik (risk) elementlarini oldini olish va pasaytirishga imkon beradi.Bozor sharoiti konyunkturasi, raqobatchilar salohiyati, moliyalashtirish manbalari va sharoitlari, tijorat muhiti, texnologik taraqqiyot tez o`zgarib turadigan sharoitda korxonalar doimiy ravishda tavakkalchilik elementlari bilan to`qnash keladilar. Boshqarishning asosiy maqsadlaridan biri mavjud iqtisodiy, tashkiliy- texnikaviy va huquqiy dastaklardan oqilona foydalangan holda tavakkalchilik (risk) darajasini chegaralab turish, raqobat muhitida samarali faoliyat ko`rsatishga imkon yaratish hamda bankrotlikka yo`l qo`ymaslikdir.

Latviya mehnat madaniyati

Latviyada biznesda muvaffaqiyatga erishish uchun mamlakatning biznes madaniyatini yaxshi bilish juda muhimdir. Latviya ishbilarmonlik madaniyati modernizatsiya qilinmoqda va G'arb jamiyatidagi davom etayotgan o'zgarishlarni aks ettirib, boshqaruv va xodimlarning ishiga ahamiyat beradi. Biroq, ayrim muassasalarda ierarxik biznes tuzilmalari hali ham amalda.
Global PEO (Professional Bandlik Tashkiloti) sifatida bizning maqsadimiz biz ishlayotgan va ishlayotgan mamlakatdagi biznes madaniyati bilan tanishish va yangilanishdir. Latviya mehnat madaniyati haqidagi bilimlarimizni baham ko'rish orqali biz sizning global kengaytirish rejalaringizni qo'llab-quvvatlamoqchimiz. Shuning uchun, biz Latviyadagi ish madaniyatining barcha jihatlarini ko'rib chiqamiz va sizning kengayishingizni yaxshi ma'lumotga ega bo'lasiz. Latviyada ishbilarmonlik aloqalarini rivojlantirish uchun tayyorlik, aniqlik, xushmuomalalik va sodiqlik juda muhimdir. Latviya ishbilarmonlari o'z munosabatlariga katta e'tibor berishadi va mahalliy biznes hamjamiyatiga "klan" kabi munosabatda bo'lishadi - ular bir-biriga juda yaqin, ammo begona odamlar uchun o'zini tutmaydilar. Shunday qilib, siz ham, mahalliy biznes hamkorlaringiz ham biznes munosabatlariga hurmat va ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lishlari muhim. Butun dunyo bo'ylab ish va hayot muvozanati va moslashuvchan ish vaqtlari muhimligi haqida xabardorlik ortib bormoqda, ammo Latviya biznesning uzluksiz ishlashi uchun biznes odob-axloq qoidalariga hali ham katta ahamiyat beradi. Birinchi oylarda foydalanish uchun ba'zi maslahatlar va fokuslar:
• Vaqtinchalik: Latviyada aniqlik muhim. Mahalliy ishbilarmonlar odatda o'z vaqtida ishlaydilar va o'zlarining biznes sheriklari yoki sheriklarining xushmuomalaligini qadrlashadi. Agar siz kechikayotgan bo'lsangiz, bu haqda hamkasblaringizga xabar berganingiz ma'qul.
• Tillar: Latviyaliklarning aksariyati ko‘p tilli. Ikkita asosiy til mavjud: latış va rus (bosqinchilik tufayli). 15 yoshdan oshganlarning aksariyati ingliz va latış tillaridan tashqari rus tilida ham gaplashishi mumkin, chunki u hali ham maktablarda o'qitiladi. Biznesda rus tili o'rta yoshli mutaxassislar uchun tanlanadi, agar potentsial sheriklar yoshroq yoki g'arbiy kompaniyalardan bo'lsa, ingliz tili afzalroqdir.
• Ishbilarmonlik aloqalari: Latviyaliklar o'zlari bilmagan odamlarga nisbatan juda shubhali. Ishbilarmon hamkor bilan munosabatlarni uchinchi tomon tomonidan tanishtirish orqali boshlash yaxshidir. Kirish o'rnatilgandan so'ng, tez-tez aloqada bo'lish, shuningdek, munosabatlarni davom ettirish uchun Latviyaga tashrif buyurish muhimdir. Muhim masalalar uchun ishonchni mustahkamlash va uzoq muddatli munosabatlarni yaratish uchun yuzma-yuz suhbatlar, tashriflar va qo'ng'iroqlar kerak.
• Kirish/salomlashish: Latviyada an'anaviy salomlashish - bu uchrashuvlarning boshida va oxirida to'g'ridan-to'g'ri ko'z bilan aloqada bo'lgan tez, qattiq qo'l siqish. Biror kishini tanishtirishda uning ismi va familiyasini erkak kishi uchun “kungs”, ayol uchun “kundze” nomlari bilan aytish odatiy holdir. Vizitkalar uchrashuvlar boshida almashtiriladi.
• Sovg'a berish: Latviyada biznes hamkorlar birinchi uchrashuvda sovg'a kutishmaydi. Biroq, biznes hamkorlariga kichik sovg'alar odatda qabul qilinadi. Kichkina narsani, mamlakatingiz yoki kompaniyangizni ifodalovchi noyob suvenirni olib kelish yaxshiroqdir.
• Kiyinish kodi: Latviyada uchrashuvlar uchun kiyinish kodi rasmiy kiyinish hisoblanadi – erkaklar kostyum va galstuk taqishadi, ayollar esa kurtka va yubka yoki shim kostyum kiyishadi. Latviyaliklar qimmatbaho kiyim, poyabzal va aksessuarlar kiyishni yaxshi ko'radilar.
Ofisda xodimlar kamroq rasmiy kiyinish qoidalariga rioya qilishadi. Kichik korxonalarda odatda rasmiy kiyinish qoidalari mavjud emas.
• Rasmiylik: Latviyada murojaat qilish usuli juda rasmiy. Mahalliy aholi o'z manzillarida kompaniya lavozimlaridan foydalanadilar (masalan, janob direktor), lekin siz biznes hamkoringizga familiyasi bilan birga kompaniya nomidan foydalanib, ularning tashrif qog'ozida yozilgan narsa bilan murojaat qilishingiz mumkin. Ilmiy unvonlar juda kam qo'llaniladi. Ishbilarmonlik munosabatlarining boshida unvonlar kutiladi - lekin bir-biringiz bilan ko'proq tanish bo'lganingizdan so'ng, sizdan ulardan foydalanishni to'xtatish so'raladi.
• Uchrashuvlar: Ofis uchrashuvlari rasmiy ishlar bo'lib, latviyaliklarning muloqot uslubi sodda va to'g'ridan-to'g'ri bo'lganligi sababli qisqa bo'ladi. Uchrashuvlarda tayyorgarlik yuqori baholanadi va latviyalik ishbilarmonlar ham o‘zlari kabi maqomga ega bo‘lgan hamkorlar bilan biznes yuritishni afzal ko‘rishadi.
• Shartnomalar: Og'zaki kelishuvlar qonuniy kuchga ega emas. Shartnomalar, muddatlar va tartiblar qog'ozda belgilanishi va ikkala tomon tomonidan imzolanishi kerak.
• Ijtimoiylashish: Latviyada tushlik va kechki ovqat uchrashuvlarini o'tkazish ham odatiy holdir, lekin bu biznesni muhokama qilishdan ko'ra ko'proq sotsializatsiya uchun - ammo bu sizning ular bilan bo'lgan munosabatingizga bog'liq. Latviya ishbilarmonlari, agar ular siz bilan munosabatlarni rivojlantirishdan manfaatdor bo'lsa, sizni o'z uyiga yoki yozgi uyiga taklif qilishlari mumkin.
• Ierarxiya: Latviya biznes tuzilmalari ierarxikdir - uchrashuvlar odatda sizga o'xshash stantsiyalarda bo'lgan hamkorlar bilan bo'lib o'tadi, keyin uchrashuv yaxshi o'tsa, yuqori darajalar bilan uchrashishga taklif qilinadi. Agar siz yuqori darajadagi bo'lsangiz, ular bilan uchrashishni so'rashingiz mumkin (masalan, bosh direktordan bosh direktorga).
• Muloqot: latviyaliklar yuz ifodalarini nazorat qilishadi va tabassum qilishga shoshilmaydilar. Ular dastlab zahirada bo'lishadi, lekin ular siz bilan tanishib, isinish. Ko'z bilan aloqa qilish ham qiziqishni anglatadi. Ularning og'zaki muloqot uslubi sodda va to'g'ridan-to'g'ri, ular yumshoq gapiradilar.
Latviya eng kam ish haqi
2021 yilda Uch tomonlama hamkorlik kengashi (hukumat, ish beruvchilar va kasaba uyushmalarini birlashtirgan) yangi milliy minimal ish haqi miqdorini 2021 yilda oyiga 500 evro miqdorida e'lon qildi , bu 2020 yildagi 430 evrodan oshdi.
Latviyada sinov muddati
Latviyada Mehnat kodeksiga ko'ra, sinov muddati mehnat shartnomasida belgilanishi mumkin. Sinov muddati 3 oydan oshmasligi kerak.
Agar sinov muddati har ikki tomonning mehnat munosabatlarini davom ettirishga tayyorligi bilan tugasa, shartnoma qo'shimcha harakatlarsiz o'z kuchini saqlab qoladi.
Biroq, agar sinov muddati qoniqarsiz deb topilsa, ish beruvchi yoki xodim 3 ish kunidan oldin yozma ravishda ogohlantirgan holda ishni tugatishi mumkin va xodim ishdan bo'shatish nafaqasini olish huquqiga ega emas.
Latviyada ish vaqti
Latviyada odatdagi ish kuni 8 soat, haftasiga 5 kun. Ish kuni ertalab soat 8 yoki 8:30 da boshlanadi va taxminan 16:30 da tugaydi. Ish vaqti har xil bo'lishi mumkin va juma ko'pincha qisqa kun bo'lib, odamlar soat 16:00 yoki undan oldinroq ketishadi. Ba'zi hollarda ish kuni 6 kungacha uzaytiriladi.
Xususiy sektor ishchilari odatda ishda kech qolishadi va dam olish kunlarida ham ishlashlari mumkin.
Kundalik tushlik tanaffuslari 30 daqiqadan kam bo'lmasligi kerak.
Latviyada qo'shimcha vaqt
Qo'shimcha ish 4 haftalik muddat ichida 144 soatdan va kalendar yilida 200 soatdan oshmasligi kerak . Agar xodim va ish beruvchi yozma ravishda kelishib olgan bo'lsa, ortiqcha ish vaqtidan tashqari ishlashga ruxsat beriladi.
Biroq, qo'shimcha ish vaqtidan tashqari ish, agar favqulodda vaziyatlarda, favqulodda vaziyatlarda va kutilmagan ishni bajarish uchun zarur bo'lsa, xodimdan ortiqcha ishlashni talab qilishi mumkin.
Latviyada ogohlantirish davri
Latviyada ogohlantirish muddati xodimni ishdan bo'shatish sabablariga qarab o'zgaradi - bu darhol, 10 kun yoki 1 oy (mehnat shartnomasi yoki jamoa shartnomasiga qarab) bo'lishi mumkin.
Barcha tugatish xabarnomalari yozilishi kerak.
Ish beruvchiga nisbatan bildirishnoma yuborishdan oldin ular Davlat mehnat inspektsiyasidan rozilik olishlari kerak. Standart bekor qilish haqida ogohlantirish muddati 1 oy.
Latviyada ishdan bo'shatish, tugatish / ishdan bo'shatish
Mehnat shartnomasini bekor qilganda, agar shartnomada nazarda tutilgan bo'lmasa , xodim bir oy oldin ogohlantirishi shart.
Ish beruvchini ishdan bo'shatish uchun ogohlantirish xodimni ishdan bo'shatish sabablariga bog'liq bo'ladi.
Ortiqchalik
Latviyada ishdan bo'shatish yoki jamoaviy ishdan bo'shatish 30 kun ichida ishdan bo'shatishning ko'proq soni sifatida belgilanadi:
• 20-49 kishidan iborat kompaniyada kamida 5 nafar xodim
• 50-99 kishidan iborat kompaniyada 10 nafar xodim
• 100-299 kishidan iborat kompaniyada kamida 10% xodimlar
• 300 yoki undan ortiq xodimdan iborat kompaniyada kamida 30 nafar xodim
Ishdan bo'shatish
Ishdan bo'shatish to'lovlari (xodimning xatti-harakatidan tashqari ishdan bo'shatish uchun) ish muddatiga qarab bir-to'rt oylik o'rtacha oylik ish haqi hisoblanadi.
Xodimlarning noto'g'ri xatti-harakatlari holatlarida ishdan bo'shatish to'lovlari qabul qilinmaydi.
Latviyada pensiya rejalari
Pensiya kamida 215 yil davomida ijtimoiy sug'urta badallarini to'lagan har bir kishi uchun mavjud, ammo pensiya boshqa vositalar orqali ham mavjud. Latviyada pensiya tizimi 3 bosqichdan iborat (trīs līmeņu pensiju sistēma):
Birinchi daraja - barcha to'lovchilar ishtirok etadigan majburiy ijtimoiy sug'urta badallarini o'z ichiga oladi.
Ikkinchi daraja - vositachi (bank) tomonidan moliya bozoriga kiritiladigan majburiy ijtimoiy sug'urta badallaridan iborat bo'lib, olingan foyda jamg'arilgan pensiyaning bir qismi sifatida qoladi. Ushbu daraja 1971 yil 1 iyuldan keyin tug'ilgan barcha ijtimoiy sug'urta badallari uchun majburiydir.
Uchinchi daraja - ish beruvchi va xodim tomonidan nodavlat pensiya jamg'armasiga to'langan ixtiyoriy badallardan iborat bo'lib, keyinchalik ular moliya bozoriga investitsiya qilinadi. Omonatchi ushbu pensiyani 55 yoshida olishi mumkin.
Latviyada davlat bayrami
Latviyadagi xodimlar ham 15 ta davlat bayramlari uchun haq to'lanadigan ta'til olish huquqiga ega . Bayramdan bir kun oldin ish bir soat oldin tugaydi, ammo xodimlarga to'liq kun uchun maosh to'lanadi. Dam olish kunida ishlaydigan xodimlar ikki baravar ish haqi olish huquqiga ega. Dam olish kunlari quyidagicha:
• 1 yanvar – Yangi yil kuni
• Muborak Juma
• Pasxa dushanbasi
• 1-may – Xalqaro mehnatkashlar kuni va Latviya Konstitutsiyaviy Assambleyasining yillik chaqiruvi
• 4-may: Latviya mustaqilligining tiklanishi
• May oyining ikkinchi yakshanbasi: onalar kuni
• Hosil bayrami
• 23-24 iyun - O'rta yoz kuni
• Latviya qo‘shiq va raqs festivalining yopilish kuni
• 18 noyabr – Latviya Mustaqillik kuni
• 24 dekabr – Rojdestvo kechasi
• 25 dekabr – Rojdestvo kuni
• 26 dekabr – Boks kuni
• 31 dekabr – Yangi yil bayrami
Latviyada kasallik ta'tillari
Xodimlar kasallik ta'tilini olish huquqiga ega, bu ish beruvchi va ijtimoiy sug'urta organlari tomonidan qoplanadi. Ishga qaytganida, xodimlar tibbiy amaliyot shifokoridan kasallik guvohnomasini olishlari shart.
Ish beruvchilar birinchi va ikkinchi kunlarda xodimlarga ish haqining kamida 75 foizini va 4-10 kunlarda 80 foizini to'lashlari kerak.
11-kundan boshlab Davlat ijtimoiy sug‘urta agentligi ta’til ketma-ket bo‘lsa, ko‘pi bilan 52 hafta, agar ta’til tartibsiz bo‘lsa, 3 yil ichida 52 hafta davomida xodimga ish haqining 80 foizi miqdorida kasallik ta’tillari nafaqasini to‘lashi shart.
Latviyada dam olish
Latviyadagi xodimlar to'rt haftadan kam bo'lmagan yillik to'lanadigan ta'til olish huquqiga ega , davlat bayramlari hisobga olinmaydi. Ish beruvchi va xodim o'rtasidagi kelishuvga binoan yillik ta'til qisman olinishi mumkin. Biroq, bir qism kamida ikki kalendar hafta bo'lishi kerak, uzluksiz.
Ta'til jadvali har yili tuziladi va uni belgilashda ish beruvchi o'z xodimlarining xohish-istaklarini hisobga olishi kerak. Alohida holatlar mavjud bo'lsa-da, joriy davrda ta'til berish biznesga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lsa, ish beruvchi xodimning ta'tilini (ularning yozma roziligi bilan) keyingi yilga o'tkazishi shart, agar kamida ikki kalendar hafta ketma-ket qabul qilingan bo'lsa. joriy yil. Bu homilador ayollar yoki oxirgi yilda tug'ilgan ayollarga taalluqli emas.
Yillik ta'til sifatida olingan vaqt xodimning odatdagi kunlik stavkasi bo'yicha qoplanishi kerak.
Xodimlar ta'til ta'tiliga muqobil ravishda qo'shimcha kompensatsiyani qabul qila olmaydi, ishdan bo'shatish hollari bundan mustasno.
Yillik/ta'til ta'tillari ish staji, shu jumladan xodim uzrli sabablarga ko'ra (homiladorlik va tug'ish ta'tillari, otalik ta'tillari, qisqa muddatli ishlamay qolish, vaqtincha mehnatga layoqatsizlik va boshqalar) ishni bajarmagan vaqtga asoslanadi.
Latviyada onalik, otalik va ota-onalik ta'tillari
Homiladorlik va tug'ish ta'tillari - homilador xodimlar 112 kalendar kunini olish huquqiga ega , bu tug'ruqdan oldingi va tug'ruqdan keyingi ta'til o'rtasida imkon qadar teng taqsimlanadi. Ushbu tajribalarni boshidan kechirgan ayol qo'shimcha 14 kunlik tug'ruq ta'tilini olish huquqiga ega:
• homiladorlik bilan bog'liq tibbiy yordamni homiladorlikning 12-haftasigacha boshlagan va homiladorlik davrida parvarish qilishni davom ettiradi
• tibbiy asoratlarni boshdan kechiradi
• ikki yoki undan ortiq bola tug‘sa
Onalik ta'tilidan qaytgandan so'ng, xodim avvalgi lavozimiga qaytishga haqli.
Otalik ta'tili - yangi tug'ilgan bolaning otasi tug'ilgandan keyingi dastlabki ikki oy ichida 10 kalendar kunlik ta'til olish huquqiga ega.
Ota- onalik ta'tili - har bir xodim bolaning tug'ilishi yoki asrab olinishi bilan bog'liq ota-onalik ta'tiliga ega. Bir yarim yillik ta'til bolaning sakkizinchi tug'ilgan kunigacha olinishi mumkin. Ota-onalik ta'tili bir muddat yoki qisman berilishi mumkin.
Xodim ish beruvchini ota-ona ta'tilining boshlanishi va davomiyligi yoki uning bir qismi haqida bir oy oldin yozma ravishda xabardor qilishi shart.
Ota-onalik ta'tilida bo'lgan vaqt umumiy ish stajiga kiritiladi va xodimning ishi saqlanib qolishi kerak. Biroq, agar buning iloji bo'lmasa, ish beruvchi teng mehnat sharoitlari va qoidalari bilan o'xshash yoki unga tenglashtirilgan ishni ta'minlashi shart.
Latviyada bonus
Latviyada bonuslar keng tarqalgan va odatda yiliga bir marta 13-oylik ish haqi sifatida to'lanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Bronson, Po The Nudist on the Lateshift: and Other Tales of Valley Random House, 2013
   
2. 
   Cringely, Robert X. Accidental Empires: How the boys of Valley make their millions, battle foreign competition, and still can't get a date. HarperCollins, 1996
   
3. 
   English-Lueck, June Anne Cultures Valley Stanford University Press, 2002
   
4. 
   Hayes, Dennis Behind the Curtain: The Seductions of Work in a Lonely Era Black Rose Books, 1990
   
5. 
   Kaplan, David A. The Silicon Boys: And Their Valleys Of Dreams HarperCollins, 2000
   
6. 
   Koepp, Rob Clusters of Creativity: Enduring Lessons on Innovation and Entrepreneurship from Silicon Valley and Europe's Silicon Fen John Wiley & Sons, 11-aprel 2003-yil
   
7. 
   Saxenian, AnnaLee Regional Advantage: Culture and Competition in Valley and Route 128 Harvard University Press, 1996
   
8. 
   Technology, Entrepreneurs and Valley Historical Association