O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALAI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKЕNT AXBOROT TЕXNOLOGIYALARI UNIVЕRSITЕTI
“Algoritmlarni loyihalash” FANI
Mustaqil ish
Mavzu: Algoritm tushunchasi
Variant-1
Guruh: 005
Bajardi: Abdijabbarov Khumoyunbek
Reja:
1. Algoritm tushunchasi.
2. Algoritm xossalari.
3. Algoritm turlari.
Algoritmlashtirish tushunchasi.
Algoritm so`zi IX asrda yashab (783-850) o`z ilmiy ishlari xazinasi
bilan dunyoga tanilgan vatandoshimiz buyuk astronom, matematik va geograf Abu Abdulla Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy nomidan kelib chiqqan. Al-Xorazmiyning arifmetikaga bag`ishlangan risolasi XII asrda Ispaniyada lotin tiliga taijima qilingan. Bu tarjimaning XIV asrda ko`chirilgan yagona qo‘lyozma nusxasi Kembrij universitetining kutubxonasida saqlanmoqda. Risolada lotin tilida «Dixit Algorithmic,ya’ni «Dediki al-Xorazmiy» iborasi bilan boshlanadi.
Algoritmdagi har bir ko`rsatma yoki buyruq biror amalni bajarishni ko‘zda tutadi. Algoritmdagi amallarni bajaradigan obyektni ijrochitushunchasi bilan boglanadi. Har qanday algoritm - bu amallarni belgilovchi qoida bo`lib, ularning zanjiri natijasida berilgan qiymatlardan izlangan natijaga kelinadi. Bunday amallar zanjiri algoritmik jarayon, har bir amal algoritmning qadami deb ataladi.Algoritm deganda biror maqsadga erishishga yo`naltirilgan, ijrochi bajarishi uchun moljallangan buyruqlarning ketma-ketligi tushuniladi. Demak, yuqorida keltirilgan misollardagi buyruq (yoki ko`rsatma)lar ketma-ketligi algoritm va bu algoritmlarni bajarayotgan inson - ijrochi bo‘lar ekan. Birinchi misoldagi ko`rsatmalar «Choy damlash algoritmi» deb ataladi. Bundan shunday xulosaga kelamiz: inson hayotida ko`zlagan maqsadiga erishishi uchun ijrochi sifatida ko`plab algoritmlarni bajaradi. KO`PGina algoritmlar inson uchun odat bo`lib qolgan. Masalan, taom tayyorlash, ovqatlanish, tartibli kiyinish, xonadan chiqish, yozish, bir joydan ikkinchi joyga borish va hokazo.
Ko`rsatmalarning tartibi buzilishi qanday oqibatga olib kelishi mumkinligini o`zingiz tasavvur qilishingiz qiyin emas. Misol sifatida «Choy damlash algoritmi»da birinchi va uchinchi ko`rsatmalarning o`rnini almashtirib bajarish kifoya.
Odatda, algoritmlardagi ko`rsatmalar ijrochiga tushunarli bo`lishi uchun soddaamallardan iborat bo`lishi kerak. lkkinchi misoldagi algoritmning birinchi ko`rsatmasini quyidagi uch ko`rsatmaga ajratish mumkin:
1a) joy eni N metrni santimetr o`lchov birligiga o`tkazilsin;
lb) joy bo`yi M metrni santimetr o`lchov birligiga o`tkazilsin;
1d) joyning yuzi Sjoy topilsin.
Algoritm ijrochisi faqat insonmi, degan savol berishingiz tabiiy. Bu savolga javob quyidagicha:
Algoritm ijrochisi - algoritmda ko`rsatilgan buyruq yoki ko`rsatmalarni bajara oladigan abstrakt yoki real (texnik yoki biologik) sistema
1- misol. Choy damlash maqsad qilib qo`yilgan bo`lsin. U holda choy damlayotgan kishi biz uchun odatiy hol bo`lib qolgan quyidagi ishlarni bajarishi lozim bo`ladi:
1) choynak qopqog`i ochilsin;
2) choynak qaynoq suv bilan chayilsin;
3) choynakka bir choy qoshiq miqdorida quruq choy solinsin;
4) choynak to`lguncha qaynagan suv quyilsin;
5) choynak qopqog`i yopilsin;
6) choynak sochiq bilan yopilib besh daqiqa dam yedirilsin
2- misol. Amal bajarilsin: 19632107 + 19702202. Bu amalni qanday bajargan bo`lar edingiz? Ha, to`gri, bu sonlarni ustun ko`rinishida deyarli quyidagicha qo`shasiz:
1) sonlar xonalari mos keladigan tartibda tagma-tag yozib olinsin;
2) sonlarning birlik xonasidagi raqamlarini qo`shib, natijaning birlik raqami birliklar tagiga yozilib, o`nlik raqami dilda saqlansin;
3) sonlarning o`nlikdagi raqamlarini va dildagi raqam qo`shilib, natijaning birlik raqami o`nliklar tagiga yozilib, o`nlik raqami dilda saqlansin; va 3-banddagi qoida yuzliklar, mingliklar va hokazo uchun takrorlanadi. Bu amallar quyidagi ko`rinishda sizga juda tanish:
19632107
+19702202
39334309
Yuqoridagi misollarda keltirilgan amallar ketma-ketligi, boshqacha aytganida, ko`rsatmalar yoki buyruqlar ketma-ketligi biror kishi tomonidan bajarilgach, ko`zlangan maqsadga erishiladi. Hayotimizda har kuni va har soatda uchrab turadigan turli qoidalar ichida biror zaruriy natijaga erishishga olib keladigan amallarni ketma-ket bajarishni talab etadigan qoidalar informatikaning asosiy tushunchalaridan biri algoritm so`zi bilan ifodalanadi.
Masalaning algoritmi deganda nimani tushunasiz va uni tuzish bizga nima
beradi? Algoritm va algoritmlashtirish tushunchalari orasida qanday farq va oxshashliklar mavjud? Algoritmlarning qanday turlari bolishi mumkin va ular bir-biridan nimasi bilan faro qiladi?
Algoritm - boshlangich ma’lumotlarni natija olgonga qadam-ba qadam elementar opelar majmuidir. Masalani EHM-da yechish algoritmini ishlab chiqish juda ham mas’uliyatli bosqich his ka ketligini faqatgina tegishli algoritm belgilaiy bolib, Xorazmdan chiooan buyoq ozbek matematigi Abu Abdullo Muhammad Ibn Muso Al-lgoritm deganda biror bir maqsadga erishishga yoki qandaydir masalani echishga oaratilgan buyruqlarning aniq, tushunarli, chekli hamda tolio tizimiga aytiladi. Algoritm masalan kimdir biror bir masalani echishni oylab topib, uni boshqalarga etkazmoqchi bolsa, u holda u oylab topgan echimini shunday usulda tasvirlashi kerakki, natijada boshqalar ham uni tushunsin hamda shu qoidalarga kora boshqalar ham oz masalalarini togri echishsin. Algoritmlarga oddiy misol sifatida ovqat tayyorlash retseptlarini, formulalarni, turli xil qurilmalarni ishlatish yollarini, ishlarni bajarish usullarini keltirish mumkin. Algoritmni bajarishda tegishli korsatmalarni berilgan ketma-ketlikda bajarish juda muhim ahamiyatga ega. Agar shunday oilinmasa algoritm notogri natijalarga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari ob’ekt uchun aniq va ravshan bolishi kerak.
Algoritm ishlab chiqish uchun avvalo masalaning echilish yolini yaxshi bilib olish kerak, keyin esa uni aniq qoidalar ketma-ketligi korinishida yozib chiqish kerak. Algoritm tuzishda masalaning echilish jarayonini shu darajada formallashtirish kerakki, bu jarayon etarli darajadagi oddiy qoidalarning chekli ketma-ketligi korinishiga keltirilsin.
Algoritmning beshta asosiy xossasi bor, ya’ni: aniqlik, ommaviylik,
Do'stlaringiz bilan baham: |