|
O`ZBEK TILIGA DAVLAT TILI MAQOMINING BERILISHI
Abdullayeva Mohigul Baxtiyorovna
Toshkent viloyati Bo‘stonliq tumani
12-umumiy o‘rta ta‘lim maktabi
ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi
Annontatsiya: Hozirgi o`zbek adabiy tili ulkan ijtimoiy vazifani bajarmoqda. O`zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi Respublikamizda davlat ishlarining, o`qish-o`qitish, ta’lim-tarbiya, targ’ibot-tashviqot ishlarining shu tilda olib borilishi uchun juda katta imkoniyat yaratdi.
Kalit so’z: Demokrati jamiyat, tadbirkorlik
Tilga bo`lgan munosabat tubdan o`zgardi, uning barcha imkoniyatlarini ilmiy o`rganish ishlari keng ko`lamda olib borilmoqda. Nutq madaniyati sohasida olib borlayotgan ilmiy tadqiqotlar ham son va sifat jihatidan tobora ko`payib bormoqda. Ilmiy tadqiqot natijalarini amaliyotda qo`llashning muhim imkoniyatlaridan biri «O`qituvchining nutq madaniyati» fanining barcha mutaxas-sisliklar bo`yicha bilim olayotgan talabalarga o`qitilishi-dir.
Ushbu fan asoslarini o`qitish zamonaviy o`qi-tuvchining davlat tilining hozirgi ijtimoiy holatini kuzatib borish, ya’ni tildan foydalanishdagi yutuq va kamchiliklarni ma’lum ma’noda baholash, talabalar va o`quvchilar nutq madaniyatiga salbiy ta’sir etadigan omillarni bilish, dars jarayonida ularning nutq madaniyatiga e’tibor, tildan foydalanishdagi turli salbiy holatlarning oldini olishga doir tavsiyalar berish uchun ham foydali, deb hisoblaymiz.
“O`qituvchi va o`quvchi munosabatidagi majburiy itoatkorlik o`rnini ongli intizom egallashi juda qiyin kechyapti. O`qituvchining bosh vazifasi o`quvchilarda mustaqil fikr yuritish ko`nikmalarini hosil qilishdan iboratligini ko`pincha yaxshi tushunamiz, lekin, afsuski, amalda, tajribamizda unga rioya qilmaymiz.
Demokratik jamiyatda bolalar, umuman, har bir inson erkin fikrlaydigan etib tarbiyalanadi. Agar bolalar erkin fikrlashni o`rganmasa, berilgan ta’lim samarasi past bo`lishi muqarrar. Albatta bilim kerak. Ammo bilim o`z yo`liga. Mustaqil fikrlash ham katta boylikdir”12.
Maktabda nutq tadbirkorligini singdirish o`qituvchi-ning bosh vazifasidir. U birinchi soatdan boshlab to oxirgi mashg’ulotgacha o`quvchilarda nutq madaniyati (tadbirkorligi)ni tarbiyalashga xizmat qilishi kerak.
“Ayni paytda nutqiy madaniyat tarbiyasi bilan maktabdagi, hyech bir istisnosiz, barcha o`quv fanlari ham bilvosita shug’ullanish kerak. Matema-tika bo`ladimi, fizika yoki tarix bo`ladimi, o`qituvchi o`z nutqiy madaniyati bilan namuna ko`rsatishi, tegishli fan sohasining tugal tilini namoyish etishi va shu yo`l bilan o`quvchidagi so`z sezgisiga kuch berishi maqsadga muvofiq. Ta’lim amaliyotida ko`rgazmalilik azaldan eng zaruriy omil sifatida qarab kelinadi, shuning uchun o`qituvchi juda ko`p vaqtini turli ko`rgazmali qurollar tayyorlashga sarflaydi. Bu ma’qul, ammo, unutmaslik kerakki, nutqiy madaniyatni o`rgatish, chiroyli so`z zavqini o`stirish, umuman, til estetikasi tarbiyasida asosiy, jonli ko`rgazmali qurol o`qituvchining o`zidir”13, uning nutqi-dir, nutq ma’naviyatidir.
Demak, bo`lajak o`qituvchilar o`quvchi va talabalarga asosiy mutaxassislik fanlari sohasidagi bilimlarni yetkazishda nutq madaniyati va mahoratini egallash muhimligini mazkur kursni o`qitish jarayonida to`la his etishlari, e’tiborli bo`lishlari hamda yozma va og’zaki nutq mahoratini egallash ularning faoliyati uchun nihoyatda zarurligini tushunib olishlari lozim.
«O`qituvchining nutq madaniyati» sohasidagi bilimlar-ni talabalar ongiga singdirishda bir qator muammolar-ning borligi ham bu sohadagi ishlarni tashkil qilishda ma’lum qiyinchiliklarni yuzaga keltirmoqda. Oliy va o`rta maxsus ta’lim tizimida «O`qituvchining nutq madaniyati» kursini o`qitishda qanday yondashish va qaysi mavzularni qay tartibda talabalarga yetkazish bo`yicha yagona dastur hamda darslik, qo`llanmalar mavjud emas. Hozirgi paytda turli oliy ta’lim muassasalari professor-o`qituvchilari tomonidan yaratilgan aksariyat qo`llanmalar nutq madaniyatining nazariy masalalarini qamrab olgan bo`lib, asosan bo`lajak filologlarga moslab yozilgan. Boshqa mutaxassisliklarga mo`ljallab yozilgan qo`llanmalarda ham aynan shunday materiallardan foydalanilgan. Demak, «O`qituvchining nutq madaniyati» kursini o`qitishda samaradorlikka erishish uchun, avvalo, bu sohada ilmiy tadqiqot ishlarini olib borib, nazariy asos yaratish lozim. Keyin nazariy bilimlarga tayangan holda kurs dasturini yaratib, unga mos darslik va qo`llanmalar yozish zarur. O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi tasarrufidagi oliy o`quv yurtlari uchun yagona dastur yaratish bu ishlarning boshla-nishi uchun nihoyatda muhimdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
“nutqiy madaniyat tarbiyasi” 2001
“O`qituvchining nutq madaniyati” 2019
“Demokratik jamiyat ” 2013
Do'stlaringiz bilan baham: |
