Органик кимё – Органик моддаларнинг тарихи, манбаалари, олиниши, хоссалари ва улар орасида борадиган кимёвий жараёнларни ўрганадиган фан.
УНИ МУСТАҚИЛ ФАН СИФАТИДА АЖРАЛИБ ЧИҚИШ САБАБЛАРИ:
органик моддаларнинг сонининг кўплиги, ҳозирги вақтда уларнинг сони йигирма миллиондан ортиб кетган;
органик моддалаpнинг инсон ҳаёти фаолиятидаги аҳамиятининг катта эканлиги;
органик моддаларнинг ўзига хос ҳусусиятларга эга эканлиги, уларниг барчаси ёнувчан, аксарияти диссоциацияга учрамайди ва ташқи таъсирга чидамсиз;
Органик кимё тарихидан қисқача лавҳалар: Биринчи бўлиб Швед кимёгари Якоб Берцелиус ўзининг 1808 йилда ёзилган “Умумий кимё” китобининг охирги бобини “Органик кимё” деб номлаган эди.
Органик кимё бўйича биринчилардан бўлиб ёзган китобида 1853 йил Шарль Жерарбу фанни қуйидагича таърифлади: «Органик кимё ўсимлик ва ҳайвонлар организмини ташкил этувчи моддалар ўзгаришлари қонуниятларини ўрганиш билан шуғулланади. Унинг мақсади органик моддаларни тирик организмдан ташқарида олиш усулларини яратишдир».
Германиялик кимёгар Карл Шорлеммер(1834-1892) органик кимёни «углеводородлар ва уларнинг ҳосилалари» деб атаган.
Германиялик кимёгар Леопольд Гмелин (1788-1853) “Органик кимё – углерод бирикмалари кимёси” деб атаган.
1769-1785 йилларда Шееле олма, вино, лимон, сут ва шавел кислоталарни ўсимликлардан ажратиб олган эди.
1773 йилда Руэль инсон сийдигидан мочевинани ажратиб олган.
Кимёвий моддаларнинг биринчи синфланиши Лемернинг дарслигида 1675 йилда берилган эди. У, келиб чиқиши инсон, ҳайвон ва ўсимликлар билан боғлиқ моддаларни органик бирикмаларга, қолганларини эса ноорганик бирикмалар жумласига киритган. Камчилиги: Янтар кислота – минерал, Поташ – ўсимлик, Кальций фосфат – ҳайвон моддалар қаторига киритилган.
Аммо қадимдан кўпгина органик моддалар ўсимлик ва ҳайвон организмларидан ажратиб олинган, ҳамда бу моддалар кўпчиликка маълум бўлган, шу билан бирга улар ўсимликлардан ёғларни ажратиб олишни, бўёқлар, қанд, эфир мойлари, пиво, вино, сирка, совун тайёрлашни билганлар.
Я.Берцелиуснинг “Витализм” таълимоти Vitalis – ҳаётий (лотин тилидан олинган) ХIХ асрнинг бошларида швед кимёгари Якоб Берцелиус органик бирикмаларни сифат ва миқдор жиҳатидан таҳлил қилиш борасида иш олиб боради ва бунинг натижасида у шундай хулосага келади: органик моддалар инсон, ўсимлик ва ҳайвон организмларида илоҳий куч таъсирида ҳосил бўлади.
1824 йил немис врачи Вёллер дициандан оксалат (шавел) кислотасини лаборатория шароитида синтез қилди.
1828 йил немис врачи Вёллер мочевинани аммоний цианатдан лаборатория шароитида синтез қилди.
Рус олими Н.Н. Зинин 1842 йилда авваллари ўсимликлардан олинадиган анилинни синтез йўли билан олди.
1845 йилда немис олими Кольбе сирка кислотани синтез йўли билан олди.