Oraliq nazorat savollariga javoblar; 1 Tijorat banklarining xususiyatlari

Oraliq nazorat savollariga javoblar;

1) Tijorat banklarining xususiyatlari:

Tijorat banki - bu quyidagi bank operatsiyalarini amalga oshirishning mutlaq huquqiga ega bo'lgan kredit muassasasi: omonatlarga pul mablag'larini jalb qilish, ko'rsatilgan mablag'larni o'z nomidan va o'z hisobidan, qaytarish, to'lash va muddatlilik shartlari bo'yicha joylashtirish, shuningdek jismoniy va yuridik shaxslarning bank hisobvaraqlarini ochish va yuritish. shaxslar.

Tijorat banklari faoliyatining asosiy maqsadi daromadlarni ko'paytirishdir.

Tijorat bankining funktsiyalari quyidagilardan iborat:

1. Kreditda vositachilik. Bu banklarning vaqtincha bo'sh pul mablag'lariga ega bo'lgan xo'jalik yurituvchi subyektlar va aholiga va ularga muhtoj bo'lganlar o'rtasida vositachilik qilish qobiliyatida namoyon bo'ladi. Aholining aylanishi, jamg'arilishi va to'planishi jarayonida kompaniya tomonidan chiqarilgan mablag'lar banklar tomonidan to'planadi, kredit kapitali tarkibiga o'tkaziladi va kreditlashning asosiy printsiplariga muvofiq qarz oluvchilarga o'tkaziladi.

2. Mustaqil shaxslar o'rtasidagi to'lovlar va qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshirishda vositachilik. Tijorat banki   o'z mijozlari nomidan naqd pulsiz shaklda hisob-kitoblar va to'lovlar bilan bog'liq operatsiyalarni amalga oshiradi.

3. Kredit pullarini berish. Tijorat banklari kredit mablag'larini depozit chekini berish orqali beradi, kredit berish paytida esa uni xo'jalik yurituvchi subyektning hisobvarag'iga o'tkazish kerak.

Barcha funktsiyalar bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, tijorat bankiga ishlab chiqarish va aylanish jarayonida kapitalning butun aylanishiga xizmat ko'rsatuvchi to'lov vositasi vazifasini bajaruvchi organ vazifasini bajaradi. Ammo tijorat banklari naqd pullarni mustaqil ravishda chiqarish huquqiga ega emas.

Tijorat bankining asosiy printsiplari quyidagilardan iborat:

1. Tijorat banki real resurslar, bozor sharoitlari doirasida mijozlar bilan ishlaydi;

2. Bank yuqori iqtisodiy mustaqillikka ega, uning faoliyati bilvosita iqtisodiy usullar bilan tartibga solingan taqdirda operatsiyalar natijalari uchun to'liq iqtisodiy javobgarlik;

3. Bank o'z majburiyatlari bo'yicha amaldagi qonunchilikka muvofiq undirilishi mumkin bo'lgan pul mablag'lari va mol-mulk bilan javobgar bo'ladi. Bank ushbu operatsiyalardan barcha xavflarni o'z zimmasiga oladi.

Hozirgi vaqtda tijorat banklarini turli mezonlar bo'yicha tasniflash mumkin:

1. Egalik huquqi bo'yicha:

1.1 Shtat

1.2 Xususiy (aktsiyadorlik)

1.3 Aralash

2. Faoliyatning tabiati bo'yicha:

2.1 Umumjahon

2.2 ixtisoslashgan

2.3 Sanoat

3. Faoliyat ko'lamida:

3.1 Katta

3.2 O'rta

3.3 kichik

4. Mustaqillik darajasi bo'yicha:

4.1 Mustaqil

4.2 Filiallar

Tijorat banklari faoliyatining natijasi har xil turdagi xizmatlarni ko'rsatishdir. Ularni xaridorlarga turli xil operatsiyalar orqali taqdim etish mumkin, ularni birlashtirish mumkin, ularni quyidagicha guruhlash mumkin:

Tijorat banklarining operatsiyalarini guruhlash

Passiv operatsiyalar - bu bank resurslarini shakllantirish bilan bog'liq operatsiyalar. Tijorat banklarining manbalari o'z mablag'lari, jalb qilingan va berilgan mablag'lar hisobiga shakllantirilishi mumkin.

Tijorat banklarining manbalari:

Tijorat banklarining resurslarini shakllantirish

Tijorat bankining o'z mablag'lari ustav kapitali, zaxira va maxsus fondlar, sug'urta zaxiralari va taqsimlanmagan daromadlarni o'z ichiga oladi.

Ustav kapitali ishtirokchilarning o'z mablag'lari hisobidan shakllantiriladi va uning likvidligini ta'minlashga xizmat qiladi.
Zaxira jamg'armasi foydani ajratish hisobiga shakllantiriladi va aktiv operatsiyalar natijasida etkazilgan zararni qoplash va obligatsiyalar, dividendlar bo'yicha foizlarni to'lash uchun xizmat qiladi.

Tijorat banklari alohida maxsus jamg'armalarni (iqtisodiy rag'batlantirish, ishlab chiqarish maqsadlari) tashkil qilishi mumkin. Ularni shakllantirish va undan foydalanish tartibi Bank Ustavida belgilanadi.

Sug'urta zaxiralari - shakllantirish majburiy bo'lgan zaxira. Ular bank tomonidan ko'rsatiladigan xizmatlarning narxiga kiritilgan.

Taqsimlanmagan foyda - bu soliq solishdan keyin qolgan foyda, zaxira, maxsus fondlar va dividendlarni to'lash fondlariga ajratmalar.

Jalb qilingan mablag'lar - xo'jalik yurituvchi subyektlar va aholi tomonidan banklarga vaqtincha foydalanish uchun berilgan mablag'lar. Ular tijorat banklari resurslarining katta qismini tashkil etadi. Jalb qilingan mablag'larning asosini depozitlar tashkil etadi. Bu tadbirkorlik subyektlari va aholining vaqtincha bo'sh pul mablag'larini omonatlarga jalb qilish bilan bog'liq bank xizmati. Resurslarni jalb qilishning depozitsiz manbalariga quyidagilar kiradi: banklararo kreditlar va Rossiya Markaziy bankidan olingan kreditlar.

Banklarning chiqarilgan mablag'lari qo'shimcha ravishda mijozlarning jalb qilingan mablag'lari hisoblanadi. Bularga, masalan, zayomli qarzlar, bank veksellari kiradi.

Foyda olish uchun bank resurslarini joylashtirish bilan bog'liq operatsiyalar faoldir. Bularga quyidagilar kiradi:

buxgalteriya hisobi va kredit operatsiyalari, buning natijasida bankning kredit portfeli shakllantiriladi;

Investitsiya portfelini shakllantirish uchun asos yaratadigan investitsiya operatsiyalari;

komissiya (vositachilik) operatsiyalari.

Kredit berish - bu aktiv operatsiyalarning eng muhim turi. Bank kreditlarini quyidagi mezonlar bo'yicha tasniflash mumkin

Bank kreditlashi kredit berish tamoyillariga qat'iy rioya qilgan holda amalga oshiriladi (qaytarilishning tezligi, garov ta'minoti, to'lovlar, tabaqalashtirilgan yondashuv).

Faol bank operatsiyalariga veksellarni hisobga olish (diskontlash) kiradi. Bu bank tomonidan veksellarni muddat tugashidan oldin sotib olishni anglatadi. Ushbu operatsiyani bajarish uchun bank mijozdan ma'lum foizni oladi, bu chegirma foizi yoki chegirma deb ataladi.

Chegirma bu vekselda ko'rsatilgan miqdor va veksel egasiga to'langan summa o'rtasidagi farqdir.

Investitsiya operatsiyalari - bu banklarning o'zlarining qimmatli qog'ozlaridagi nazorat ulushiga egalik qilish orqali mijozlarga ta'sirini kuchaytirish natijasida hosil bo'lgan to'g'ridan-to'g'ri (dividendlar, foizlar, qayta sotishdan olingan foyda) va bilvosita daromadlarni olish maqsadida qimmatli qog'ozlarga mablag'larni investitsiyalash bo'yicha faoliyati.

Komissiya operatsiyalari - bu bank o'z mijozlari nomidan amalga oshiradigan va ularga haq undiradigan operatsiyalar. Ushbu operatsiyalar soni doimiy ravishda o'sib bormoqda. Bular mijozlarga kassa bo'yicha hisob-kitob xizmatlari, ishonch operatsiyalari, chet el valyutasi bilan operatsiyalar, axborot va maslahat xizmatlari, kafillik va kafilliklar berish, seyflarni ijaraga berish va boshqalar.

2) Markaziy bankning funksiyalari, pul kredit siyosati:

Kredit  moliya-tizimining  barqarorligini  t a ’minlash,  uning  alohida 
b o ‘g ‘i n la r in in g   b irin c h i  n a v b a t d a   tijo ra t  b a n k la r i  f a o l iy a tin in g  
barqarorligini  t a ’minlash  m am lakat  markaziy b ankning  asosiy vazifasi 
hisoblanadi.
M arkaziy bankning yana  bir asosiy vazifalaridan  kredit  organlari 
(tizim i)n ing   faoliyatini  tartibga  solish  va  u m u m la s h tir is h d a n   ibo- 
ratdir.
U zoq  yillar  m obaynida  tijorat  banklari  va  emission  b anklarining 
bajaradigan  funksiyalari  q o ‘shilib  ketdi.  Bular  qatoriga  b ank no tlarn i 
e m is s iy a   q ilis h n in g   m a r k a z l a s h u v i   b ir   q o ' l d a   y o k i  b i r   n e c h a  
banklarning q o ‘lida, ya’ni  davlatning  maxsus  qonuniy dalolatnom alari 
b ila n   q o 'l l a b - q u v v a t l a n a d i g a n   b a n k l a r   q o ' l i d a   u s h la b   t u r i s h i , 
keyinchalik esa ular orasidan yiriklarini  ajratib so‘ng emissiya chiqarish 
huquqini  berilishini,  yoki  a lo h id a   m arkaziy  emission  b a n k la r  deb 
n o m la n u v c h i  banklarning  p a y d o   b o 'lis h   ja ra y o n la rin i  misol  qilib 
keltirish  mumkin.
Zamonaviy  ikki  pog'onali  b an k  tizimi  ko‘p  sonli  tijorat  banklari 
va  yagona  Markaziy  bankga  asoslangan  bank  tizimi  shu  y o ‘l  bilan 
vujudga  keldi.  Odatda  Markaziy  b a n k   —  bu  davlat  banki,  masalan, 
Angliya banki,  Fransiya banki,  Buides bank, Yaponiya banki,  Shvetsa- 
riya  milliy  banki,  Finlandiya  banki  va  h.k.  yagona  b anklardan  tashkil 
topadi.  Biroq  AQ SH  Markaziy  b a n k   12  hududiy  Federal  banklardan, 
y a ’ni  federal  rezerf  tizimi  ( F R T )   b o sh q a ru v   kengash  t o m o n i d a n  
boshqariladigan  b o ‘limlardan  iboratdir.
Markaziy  bank  kapitaliga  b o ‘lgan  m ulk  shakliga  k o ‘ra u la r  Davlat 
(kapital  davlatga  tegishli)  a k s iy a d o r  va  aralash  kapitalli  turlariga 
b o ‘linadi.
B a’zi  Markaziy  banklar  D avlat  banklari  k o ‘rinishlarida  shaklla- 
nadi.  Ularga  Nemis  Federal  Banki  ( G e rm a n iy a   Buides  banki).  1957- 
yilda  Rexs  bankning  davomchisi  (1975-yilda  paydo  b o ‘lgan  )  sifatida 
shakllandi.  Ba’zi  Markaziy  b an klar  —  oldin  xususiy  b a n k   m asalan,

Angliya  banki  (1694),  Fransiya  banklari  (1800)  sifatida  keyinchalik 

esa  milliylashtirilib  davlat  bankiga  aylantirilgan.
Aksioner  turidagi  Markaziy  bank  qatoriga  AQSH  F R T   (Federal 
Rezerv  tizimi)  kiritish  m umkin.  F R T   1913-yildagi  Federal  Rezerv 
tizimi  asosida paydo bo'lgan aralash turdagi Markaziy banklar jumlasiga 
kapitalida  davlat,  aksioner va xususiy va  kapital  ishtirok  etgan  banklar 
kiradi.  Bu guruhlar qatoriga kiaivchi Yaponiya banklar (1882-y.)  misol 
qilinib  keltirilishi  mumkin.  Q o n u n   b o ‘yicha  1942-yilda  55%  ustav 
kapitali  davlatga  tegishlidir.  Deyarli  barcha  mamlakatlarda  Markaziy 
bank  huquqiy  m e ’yorlarini  tartibga  soluvchi,  aniqlovchi  (belgilovchi) 
qonunlar  mavjuddir.

Turli  mamlakatlarda Markaziy banklarga turli  funksiyalarni  belgilab 
berilishi  m u m k in .  Lekin  M arkaziy  bank  doim o  Davlat  va  bank 
belgilarini  o ‘zida  mujassamlashtirgan  Davlatning  tartibga  soluvchi 
organi  b o l i b   qoladi.
M am lakatning  Markaziy  Banki  —  shu  davlat  bank  tizimining 
asosiy  qismi  b o ‘lib  hisoblanadi.  Markaziy  bank  —  birinchi  o ‘rinda 
davlat  va  iqtisodiyot  o'rtasida  vositachi  bo'lib  xizmat  qiladi.  Ammo 
Markaziy  bank  o ‘z  oldiga  foyda  olishni  rnaqsad  qilib  qo'ymaydi.
Markaziy bank funksiyalari  uzoq yillar mobaynida deyarli  o ‘zgarmay 
aniq  modifikatsiyalangan  ko'rinishga  egadir.
Turli  iqtisodiy  adabiyotlarda va  o'quv  darsliklarida  Markaziy bank 
funksiyalari  turlicha  talqin  qilinadi.

Masalan  V.M.  Usoskinning  fikriga  k o ‘ra  Markaziy bank  funksiya- 

lariga:
—  kredit  pullari  (banknotlar)  emissiyasi;
—  b a n k la r   u c h u n   va  b o sh q a   kredit  tashkilotlari  u c h u n   turli 
xizmatlarni  amalga  oshirish;
—  huk u m atn ing   moliyaviy  agenti  funksiyasi;
—  markazlashgan  oltin-valuta  zaxiralarini  saqlash;
—  pul-kredit  siyosati  tadbirlarini  o ‘tkazish  kabilar  kiradi.
«Pul  kredit  va  banklar»  kitobining  mualliflari  fikricha  Markaziy 
bankning asosiy funksiyasi:  — «muomalaga kredit pullari- banknotalarni 
chiqarish  va  pul  m uomalasini  tartibga  solishdan  iboratdir».
Sh u nday   qilib,  Markaziy  banklar  —  «banklar  banki»ga  aylantirib 
yuborildi,  y a ’ni  ularning  mijozlari  bo'lib  tijorat  banklari  hisoblanadi. 
M a rk a z iy   b a n k la r   o ‘zla rin in g   jo riy   (depozit)  raq a m la rid a   tijorat 
banklarining  pul  mablagMarini  aks  ettiradi,  ularning  naqd  pullarini 
t o id iris h g a   bog'liq  operatsiyalarni  amalga  oshiradi,  tijorat  banklariga

kreditlar  b e ra d ila r.  M a rk a z iy   b a n k la r   k o ‘p  h o lla rd a   D a v l a tn i n g  

bankirlari  hisoblanadi.
Shu bilan barcha emission banklaming yana bir asosiy funksiyalariga 
ochiq  bozordagi  operatsiyalar  va  deviz  operatsiyalari  kiradi.  U la r  
davlatning  qimmatli  qog‘ozlarini  sotish  va  olish,  xorijiy  valutalarni 
ham da  milliy valuta  kurslarini  ushlab  turish  maqsadida  sotadi  va  sotib 
Lekin, u m u m a n  olganda Markaziy banklar tomonidan  bajariladigan 
operatsiyalar  quyidagi  t o ‘rt  guruhga  (turga)  bo‘linadi:
1.  Banknotlarning  m onopol  emissiyasini  amalga  oshirish;
2.  Markaziy  bank-  banklar  banki  hisoblanadi;
3.  Markaziy  bank-  h ukum at  bankiri  hisoblanadi;
4.  Markaziy  bank  pul-  kreditni  tartibga  soladi  va  bank  nazoratini 
amalga  oshiradi.

Markaziy  banklarga  davlat  vakili  sifatida  qonuniy  tarzda  ban k- 
notlarni  m onopol  ravishda  emissiya  qilish  biriktirilgan,  y a ’ni  u m u m -  
milliy  kredit  pullarini  bosib  chiqarish  yuklatilgan.  T a ’kidlash  kerakki, 
sanoati  rivojlangan  m a m la k a tla r d a   b a n k n o ta l a r   pul  m a s s a s in in g  
sezilarsiz  qismini  tashkil  etadi,  shuning  u ch u n   M arkaziy  bank n ing 
monopol  emissiya  funksiyasi  birm uncha  pasaytirilgan.
Biroq banknotalarni chiqarish  funksiyasi  mamlakatdagi  pul  zaxira- 
larini  tashkil  qiluvchi,  ch akana  pul  m uomalasini  naqd  b a n k n o ta la r 
bilan  ta ’minlash  va  kredit  tizimining  likvidliligini  t a ’minlash  vositasi 
hisoblanadi.  Bu funksiyalar naqd pul  muomalasi ulushi  sezilarli  b o ‘lgan 
mamlakatlarda  katta  ahamiyatga  egadir.
Markaziy  bank  bevosita  tadbirkorlar  va  aholi  bilan  hech  q a n day  
faoliyat  olib  bormaydi.  U ning  asosiy  mijozlari  b o ‘lib  tijorat  banklari 
hisoblanadi.
Tijorat  banklari  Iqtisodiyot  va  Markaziy  bank  orasida  (o ‘rtasida) 
vositachi  sifatida  faoliyat  ko‘rsatadi.  Markaziy  banklar  banki  sifatida 
tijorat  banklarining  zaxiralarini  saqlaydi,  jum ladan,  majburiy  zaxira 
talablari  shaklidagi  pul  mablagMarini  saqlaydi,  ularning  kreditorlari 
sifatida  ishtirok  etadi,  tijorat  banklarining  Markaziy  bankda  ochadigan 
hisob  varaqlari  orqali  ( 0 ‘zbekiston  Respublikasi-  hisob-kassa  markazi) 
m amlakat  miqyosida  naqd  pulsiz  hisob-kitoblarni  am alga  oshiradi; 
banklar va  boshqa  kredit  institutlari  ustidan  nazoratni  olib  boradi.
Kapitalidagi  m ulk  shaklidan  q a t’i  nazar  M arkaziy  b ank  davlat 
bilan  uzviy  b o g ‘liqdir.  H u k u m a t  bankiri  sifatida-  M a rk a z iy   b a n k  
h u kum at  g 'a zn achisi  o ‘rnida  va  kreditori  sifatida,  vakili  (agenti)

H ukum atning  kreditori  sifatida,  Markaziy bank  davlat  zayomlarini 
yangilarini  m uom alaga  chiqarish,  joylashtirish,  o ‘zining  portfelini 
t o ‘ldirish  uchun  davlat  qog‘ozlarini  sotib  olish,  davlatga  (hukumatga) 
t o ‘g ‘ri  g ‘azna  kreditlarini  berish  bilan  shug'ullanadi.
Davlat  budjetining  taqchilligi  sharoitida  ko'pgina  mamlakatlarda 
Markaziy  bankning  hukumatni  kreditlash  va  davlat  qarzini  boshqarish 
funksiyalari  kuchayadi.  Markaziy bank davlat qarzini boshqarish  uchun 
usullardan  foydalanadi.  Masalan,  davlat  majburiyatlarining  kurslariga 
t a ’sir ko‘rsatish  maqsadida ularni sotadi va sotib oladi, sotish shartlarini 
o'zgartiradi,  turli  y o ‘llar bilan  xususiy  investorlar uchun  ularni joziba- 
dorligini  oshiradi.
Davlatning vakili  (agenti)  funksiyasida,  Markaziy bank  m am lakat- 
ning  oltin-valuta  zaxiralaridan  foydalanadi,  milliy  pul  birligi  kursini 
ushlab  turish  u c h u n   valuta  bozorlarida  valuta  intervensiyasi  kabi 
vositalardan  foydalanadi.
Markaziy  bank  xalqaro  valuta-kredit  tashkilotlarda  o ‘z  mamlakati 
n om idan  qatnashadi.

Shunday  qilib-  pul-kredit  siyosati  m uom aladagi  pul  m ablag‘lari 

miqdorini,  bank  kreditlari  hajmini,  foiz  stavkalarini,  valuta  kurslarini, 
t o ‘lov balansini va o ‘z  navbatida bevosita  m am lakat iqtisodiyoti  holatini 
0
‘zgartirish  u c h u n   yo'naltirilgan  tadbirlar  majmuasidir.
P u l - k r e d it   siyosati  usullari  u m u m i y   b o ‘lishi  m u m k i n ,  y a ’ni 
mamlakatdan  kredit  munosabatlar holatiga u m u m iy  t a ’sir k o ‘rsatuvchi, 
yoki  selektiv,  y a ’ni  alohida  olingan  kredit  turlariga  t a ’sir  k o ‘rsatish 
uchun   yo ‘naltirilgan  hamda  alohida  korxona,  ju m la d a n   tarm oqlarni 
kreditlash  u ch u n   yo'naltirilgan  b o ‘lishi  m um kin.
Pul-kredit  siyosatining  um um iy  usullariga:
—  Markaziy  bankning  hisobga  olish  siyosati  yoki  foiz  stavkalarini 
tartibga  solish  siyosati;
—  ochiq bozordagi  operatsiyalar,  yoki  davlat  q im m atli-qog‘ozlarini 
sotib  olish  va  sotish;
—  majburiy  zaxira  m e’yorlarini  o ‘zgartirish  kiradi.
Hisobga  olish  siyosati  Markaziy  bankning  tijorat  banklari  uchun 
oxirgi  navbatdagi  zaxirasi  sifatida  kreditoriga  aylanishi  bilan  bog'liq.
Majburiy  zaxira  m e ’yorlarini  tartibga  solish  bu  h u k u m at  talabi 
asosida  tijorat  banklarining belgilangan  miqdoridagi  pul  mablag'larini 
Markaziy  bankdagi  foizsiz  hisob  varagiga  o ‘tkazilishidir.
Ochiq  bozordagi  operatsiyalar-bu  m arkaziy  b ankning  tijorat  va 
g ‘azna  obligatsiyalari  va  boshqa  q im m a t l i- q o g ‘ozlarni  b o z o r  kursi 
yoki  oldindan  e ’lon  qilingan  kurs  b o ‘yicha sotib  olish  va sotish  ham d a 
qayta  kelishuvlaridir.
Markaziy  bankning  pul-kredit  siyosati  selektiv  usullariga:
—  limitlar,  kvotalar  o'rnatish  orqali  kredit  miqdorini  yoki  veksel- 
larini  hisobga  olishni  t o ‘g‘rid a n -to 'g ‘ri  qisqartirishdir;
—  kredit  operatsiyalarini  o'sish  darajasini  pasaytirish;
—  alohida  olingan  turdagi  kreditlar  ustidan  nazoratni  o ‘rnatish, 
iste’mol  krediti  ustidan;
—  alohida  olingan jam g‘armalarga  yuqori  foizlarni  o ‘rnatish  yoki 
u m u m a n   foiz  stavkalarini  tartibga  solish  va  boshqalardir.
K o‘rib o'tilgan funksiyalar Markaziy bankni iqtisodiyotdagi, xususan 
bank tizimini boshqarishdagi o ‘rnini ko'rsatib beradi.  U shbu funksiyalar 
orqali  Markaziy  banklar  bank  tizim ini  boshqaradi,  islohotlarini  olib 
boradi  va  ularni  tartibga  soladi.
2011-yilda ha m   Markaziy bank  m u om aladagi pul  massasini tartibga 
solishda  m onetär siyosatning bozor instrum entlaridan foydalanish bilan 
bir  qatorda  ularning  samaradorligini  oshirib  boradi.

A Q S H   dollar  ekvivalenti  m iqdoridagi  mablag‘ga  ega  b o ‘lishi  kerak, 

qolgan  tijorat banklari  u ch u n   10,0  m ln .s o 'm  A Q S H   dollari ekvivalenti 
bo'lishi  lozim.
0 ‘zbekiston  Respublikasining  «Banklar  va  bank  faoliyati  to ‘g‘risi- 
da»gi  qonunda tijorat banklarining quyidagi operatsiyalari qayd qilingan:
1.  Mijozlarning  hisob  varaqalarini  olib  borish;
2.  Mijozlarga  kassa  xizmati  k o ‘rsatish;
3.  Mijozning  topshirig‘iga  b i n o a n   naqd  pulsiz  hisob-kitoblarni 
bajarish;
4.  Qisqa  yoki  uzoq  m uddatli  kreditlar  berish;
5.  Shartnom a  yoki  pullik  asosida  buyurtm achining  topshirig‘iga 
b inoan  kapital  qo'yilmalarni  m ablag'  bilan  t a ’minlash;
6.  Bo'sh  pul  mablag‘lari-depozitlarini  m uom ilaga  jalb  qilish;
7.  Aholidan  omonatlarni  qabul  qilish;
8.  Faktoring  operatsiyalarini  amalga  oshirish;
9.  Lizing  operatsiyalarini  amalga  oshirish;
10. Tijorat banki davlatning h a m d a  boshqalarning qimmatli  qog‘oz- 
larini  xarid  qilish  va  sotish;
11.  Xorijiy  valuta  va  qim m atli  metallarni  xarid  qilish  va  sotish;
12.  0 ‘z  mijozlari  uchun   kafolat  va  majburiyatlar  berish;
13.  Budjetning  kassa  ijrosini  bajarish;
14.  Bank  operatsiyalari  b o ‘y icha  m aslahatlar  berish  va  boshqa 
operatsiyalar.
Banklarning  operatsiyalari  ularning  bevosita  faoliyati  orqali  (va- 
zifasi)  amalga  oshiriladi.  B unday  vazifalar  y u q o rid a   k o ‘rib  o ‘tga- 
nimizdek  o ‘zaro  bog'liq  ikki  turga  b o iin a d i.
Passiv  (bank  resurslarini  shakllantirish  b o ‘yicha  operatsiyalar).
Aktiv  (bunday  resurslarni  joylashtirish  h a m d a   foydalanish  bilan 
bog‘liq  operatsiyalar).
Bank resurslari o ‘ziga tegishli va jalb etilgan m ablag‘lardan vujudga 
keladi.  0 ‘ziga tegishli  mablag‘lar,  o d atd a,  banklar tasarrufidagi  barcha 
resurslarning  faqat  unga  k a tta   b o ‘lm agan  qism larini  tashkil  etadi. 
Ularning  asosiy qismi  depozitlar yoki banklarning  mijozlariga  qarashli 
om onatlardan  iborat.  Bankning  aktiv  operatsiyalariga  a w a l o   berila- 
digan,  foizii,  ssudalar  yoki  (kreditlar)  kiradi.
IJlar  orasida eng  ko‘p  tarqalgani veksellarni  hisobga olish  usulidir. 
Bank  veksel  saqlovchidan  n a q d   hisob-kitob  qilish  yo ‘li  bilan  veksel 
sotib  oladi.
U n da   qayd  etilgan  s u m m ad an  hisobga  olish  foizini  —  k o ‘rsatilgan

xizmat  u c h u n   haq  ushlab  qoladi.  Veksel  b o'yicha  t o ‘lov  m uddati 

kelganida  bank  uni  vekselni  sotgan  veksel  saqlovchiga  emas,  balki 
vekselni  bergan  shaxsga  taqdim   etadi.
Qimmatli  qog‘oz garovga  olinib,  beriladigan ssudalar,  shuningdek, 
m ana  shunday  qog‘ozlarni  xarid  qilish  bo'yicha  operatsiyalar  fond 
operatsiyalari  deb  yuritiladi.