O`lkalarning taqsimlanishi



Download 18,28 Kb.
Sana05.12.2019
Hajmi18,28 Kb.
#28555
Bog'liq
187-chig-atoy-ulusining-tashkil-topishi


Aim.uz

O`lkalarning taqsimlanishi


Zabt etilgan o`lka va viloyatlarni "Chingizxon hali hayotlik chog`idayoq o`g`illariga taqsimlab berdi. Janubiy Sibir, Dashti Qipchoq, Itil bo`yi, Xorazm va Darbandgacha to`ng`ich o`g`li Jo`ji va uning vafotidan keyin esa nabirasi Botuga topshirildi. Sharqiy Turkiston, Yettisuv va Movarounnahrga uning ikkinchi o`g`li Chig`atoy ega bo`ldi. Chingizxon g`arbiy Mo`g`ulistonni, shuningdek, Tarbag`atoyni uchinchi o`g`li va vorisi O`qtoyga berdi. Kenja o`g`li Tuluga esa Mo`g`uliston, Xitoy va Qirg 'izlar yeri tegdi. Shunday qilib, mo`g`ullar bosib olingan viloyatlarni uluslarga taqsimlash asosida boshqarishga kirishdi. Chingizxon vafotidan so`ng (1227) o`qtoy mo`g`ullar davlatining ulug` xoqoni qilib tayinlandi. Uluslarning hukmdorlari "xon" deb yuritilardi. Ulug` xoqonning qarorgohi Qoraqurum shahrida bo`lib, u yerdan turib xonlarning xatti-harakatini qattiq nazorat qilib borar edi. Chingizxon vafotidan keyin ham mo`g`ullarning g`arbga tomon yurishi davom etdi. 1236-1241-yillarda Rusiya zabt etilib, Oltin o`rda davlati tashkil topadi. 1256-yilda Eron batamom bosib olinib, Hulokuiylar davlati vujudga keladi. 1258-yilda Huloku abbosiylar sulolasiga xotima beradi. Mo`g`ullar Osiyo va Yevropaning katta qismida o`z hukmronligini o`rnata olgan bo`lsalar-da, yagona markazlashgan davlat tuza olmadilar. Ulus xonlari ulug` xoqonga nomigagina bo`ysunsalar-da, amalda o`z bilganlaricha ish yuritardilar. Ulus xonlari o`rtasida yo ulug` xoqon bo`lish uchun, yo boshqa ulus tasarrufidagi hududlarni egallab olish uchun o`zaro keskin ichki kurash, ziddiyatlar avj olib turardi.

Chig`atoy ulushi


XIII asrning 20-yillarida Chig`atoy tasarrufiga berilgan Movarounnahr, Yettisuv va Sharqiy Turkistonda Chig`atoy ulusi tashkil topdi. Chig`atoyxonning ulusni boshqaradigan o`rdasi Ili daryosi bo`yida edi. Viloyatlar va hunarmandchilik shaharlarini boshqarishda Chig`atoy o`ziga bo`ysundirilgan xalqlarning qori tabaqa vakillari xizmatidan foydalanadi.

Movarounnahrni bevosita idora etish ishlari hali Movarounnahr zabt etilmasdan ilgari Chingizxon huzurida xizmat qilgan xorazmlik savdogar Mahmud Yalavochga beriladi. U Xo`jand shahrini o`ziga qarorgoh qilib oladi va shu yerda turib, Movarounnahrni idora qila boshlaydi. Harbiy hokimiyat, aholini ro`yxatdan o`tkazish, soliq yig`ish ishlari dorug`achi va tamg`ach deb ataluvchi mo`g`ul amaldorlari qo`lida bo`lardi. Mo`g`ul bosqoqlari (mahalliy hokim) ixtiyoridagi ko`p sonli askarlar Mahmud izmiga bo`ysundirilgan edi. Mahmud Yalavoch shularga suyanib mo`g`ul xoqonlari talabini ijro qilar va o`zining cheksiz hukmronligini amalga oshirar edi.


Soliq turlari


Chig`atoy xonlari markaziy hokimiyat xazinasi uchun aholiga turli soliqlar solib, zo`ravonlik bilan undirib olishar edi. Ziroatchi dehqonlardan olinadigan yer solig`i bu davrda "kalon" deb yuritilgan.Chorvadorlarga esa "qopchur" solig`i solingan. Davlat xazinasi uchun "shulen" nomi bilan yuritilgan oziq-ovqat solig`i ham undirilgan. "Shulen" har bir podadan ikki yashar qo`y, qimiz uchun har ming otdan bir biya hisobida olingan. Hunarmandlar va savdogarlardan "targ`u"(1/30) solig`i undirilgan. Targ`u ishlab chiqarilgan mahsulot yokpsotilgan molning o`ttizdan bir qismi hajmida undirilgan. Bulardan tashqari aholiga tuz solig`i, jun va kumush solig`i solingan.

Soliqlar mahalliy amaldorlar tomonidan barot (ijara) tartibida avvaldan bir yo`la to`lab yuborilardi, so`ngra ular aholidan yig`ib olinardi. Aholidan yig`ib olish paytlarida soliqlar, shubhasiz, rasmiylashtirilgan miqdordan oshirib undirilardi.

Mo`g`ullar hukmronligining dastlabki yillaridayoq mo`g`ul xoqonlari o`zlariga xizmat ko`rsatgan kishilarga, ayrim katta yer egalari va savdogarlarga turli yorliq va payzalar berardilar. Payza oltin, kumush, jez va yog`ochdan yasalgan taxtachalardan iborat bo`lardi. Bunday payza yoki yorliqqa ega bo`lgan kishilar, shu jumladan elchi, soliq yig`uvchilar va boshqa ma'murlar aholidan turli xil yig`im va to`lovlarni talab qilib olish huquqiga ega edilar. Bunday payza va yorliqlar ko`plab berilardi.

Bundan tashqari, mamlakatning, savdo yo`llarida joylashgan bekat - yomlarning xizmati va xarajati ham aholining bo`yniga yuklangan edi. Davlat topshirig`i bilan qatnaydigan son-sanoqsiz elchilar, choparlar va xabarchilarga bekatlarda mahalliy aholi xizmat qilishga, ularga otulov, oziq-ovqat, yem-xashak va boshqa kerakli buyumlarni topib berishga majbur edi.

Zo`rlik, jabr-zulmning nihoyatda 'kuchayishi, xilma-xil majburiy to`lov va yig`imlaming haddan tashqari ko`pligi mehnatkash ommaning tinkasini quritgan edi. Bunday ahvol, shubhasiz, mo`g`ullarga nisbatan norozilikni oshirib, istilochilar istibdodiga qarshi xalqning bosh ko`tarishiga olib keldi. Shunday qo'zg'olonlardan biri Buxoro vohasidagi Torob qishlog`ida ko`tarilgan xalq qo`zg`oloni bo`ldi.

Mahmud Torobiy qo`zg`oloni


Buxoroning Torob qishlog`ida bosqinchilar va mahalliy mulkdor zulmiga qarshi qo`zg`olon boshlanadi. Unda Buxoro shahri va uning atrofidagi qishloqlarning hunarmandlari va dehqonlari qatnashadi. Qo`zg`olonga toroblik g`alvir yasovchi hunarmand Mahmud boshchilik qiladi. Tarixda u Mahmud Torobiy nomi bilan shuhrat topadi.

1238-yilda yuz bergan bu qo'zg'olon tarixga Mahmud Torobiy qo'zg'oloni nomi bilan kirgan.

Mahmud Torobiy atrofiga juda ko`p hunarmand va dehqonlardan iborat katta kuch to`planadi. Mahmud boshliq qo`zg`olonchilar Torobdan chiqib Buxoroga yo'1 oladilar. Bu yerda Torobiyning yaqin safdoshlaridan Shamsiddin Mahbubiy va shahar aholisi qo`zg`olonchilarga qo`shilib qo`liga qurol oladi. o`zlarining qadrdon shahar va qishloqlarini mo`g`ullardan va ularning hamtovoq xizmatchilari - mahalliy ma'murlardan ozod qilishga otlangan kishilardan kattagina lashkar to`planadi. Mahmud Torobiy o`z tarafdorlari bilan Buxoroga kirib olgach, shahar ichidagi Robiya saroyini qarorgoh qilib oladi. Bu yerda Buxoroning sadrlari, badavlat a'yonlari, yirik yer egalarini chaqirtiradi. U o`zini Buxoro va atrof viloyatlarining xalifasi, ya'ni hukmdori deb rasmiy ravishda e'lon qilishga ularni majbur etadi. Shundan so`ng Shamsiddin Mahbubiy sadr deb e'lon qilinadi. Mahmud Torobiy Buxoroda o`z hukmronligini o`rnatgach, mo`g`ul tarafdorlari bo`lgan mahalliy amaldorlar Buxorodan qochib ketadi.

Qochib ketgan amaldorlar va mo`g`ullar noib Mahmud Yalavoch yordamida Karmana yaqinida kuch to`plab, Buxoro ustiga yuradilar. Bundan xabar topgan Mahmud Torobiy o`z tarafdorlari bilan shahardan tashqariga dushman harbiy. kuchlariga qarshi chiqadi. o`rtada jang boshlanadi. Mo`g`ullar yengilib, Karmanaga tomon qocha boshlaydilar. Shiddatli janglar qilib, dushman Karmanagacha quvib boriladi. Mo`g`ullardan 10 mingga yaqin kishi halok bo`ladi. Bu jangda qo`zg`olon boshliqlari Mahmud Torobiy va Shamsiddin Mahbubiylar ham shahid bo`ladilar. Qo`zg`olonchilar ularning o`rniga Torobiyning ukalari Muhammad va Alini boshliq qilib saylaydilar. Oradan bir hafta o`tmay, ularga qarshi mo`g`ullarning yangi qo`shini hujum qiladi. Jangda qo`zg`olonchilar tor-mor qilinib, Torobiyning har ikkala ukalari ham halok bo`ladilar. Mo`g`ullar Buxoroni yana bosib olib, u yerda ilgarigi tartiblami yana qayta o`rnatadilar.

Qo`zg`olon bostirilsa-da, u mo`g`ullar zulmiga qarshi xalq ozodlik harakati tarixida alohida o`rin tutadi. Qo`zg`olon mo`g`ullar va mahalliy hukmron doiralari qarshisida jiddiy xalq kuchi, vatanparvar xalq yetakchilari borligini ko`rsatdi.



Chig`atoy soliqlarni tartibga solishga, 1238-yilda Mahmud Yalavochni noiblikdan chetlatishga majbur bo`ldi. Uning o`g`li Mas'udbek noib etib tayinlandi. Ulug` xoqon o`qtoy Mahmud Yalavochni Pekin shahriga hokim etib tayinlaydi.

Yosoq kitobi — mo`g`illarning huquqiy qoninlari to`plami.

Kalon — hosilning 1/10 qismi hajmida olingan soliq.

Chig'atoy ulusi — imperiya taqsimlanganda uning Chig'atoyga tekkan qismi. Keyinchalik u Chig'atoy davlatiga aylangan.

Qopchur — chorva mollari bosh sonining 1 % miqdorida olingan soliq
Download 18,28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish