Nutqni tanish algoritmlari

NUTQNI TANISH ALGORITMLARI

2.1. NAZARIY MASHG’ULOTLAR MATERIALLARI

1-MA’RUZA. “Nutqni tanish algoritmlari” faniga kirish.
Asosiy tushuncha va ta’riflar. Signallarga raqamli ishlov berish.

REJA

1. 
   Asosiy tushuncha va ta’riflar.
   
2. 
   Signal turlari.
   
3. 
   Nutqni tanish algoritmlarini klassifikatsiya qilish.
   
4. 
   Signallarga raqamli ishlov berish algoritmlari.
   

1. Asosiy tushuncha va ta’riflar


Nutqni tanish - raqamli malumotlarni nutqli signal koırinishida qayta ishlash jarayoni.
Hozirgi zamon raqamli radioelektron qurilmalari va tizimlari xalq xo'jaligining turli sohalari (radioaloqa, televidenie, kosmik uchish apparatlari,radioboshqaruvli raketalar, radiolokasion tizimlar, medisina qurilmalari)da kengqo’llaniladi. Ushbu qurilmalami yaratish va ulardan unumli foydalanish injenertexnikxodimlardan chuqur bilim talab qiladi.
Signallarga raqamli ishlov berish (SRIB) fani Radiotexnika, Mobil aloqatizimlari, Televidenie, radioaloqa va teleradioeshittirish yo‘nalishlari bo‘yicha bakalavrlar tayyorlash o‘quv rejasidagi tanlov fanlari qatoriga kiradi.

1. 
   Signallarning asosiy turlari
   

Signallarning asosiy turlariga quyidagilar kiradi: analog, diskret va raqamli.

Analog signallar uzluksiz va bo'laklari uzluksiz x(t) fimksiya bilanifodalanadi, bunda fiinksiyaning o‘zi va argumenti har qanday qiymatlami qabulqilishi mumkin, ya’ni t < t < t , x < x < x (1 .la-rasm).

1.1-rasm. Uzluksiz signalni diskretlash

Diskret signal x (t) uzluksiz signal x(t) ni diskretizatsiyalash fiinksiyasiy(t) ga ko‘paytirish natijasida hosil qilinadi. Bunda y(t) diskretlash fiinksiyasi t oldin bilan davriy takrorlanuvchi kichik davomiyli impulslar ketma-ketligi (l.lurasm)

dan foydalaniladi. Ideal holatda diskretlash fiinksiyasi sifatida deltafunksiyalar
davriy ketma-ketligidan foydalaniladi (1.16-rasm).

T = kt ( oraliq diskretlash davri deb ataladi, unga teskari bo‘lgan kattalikdiskretlash chastotasi deb ataladi,

f =I/T.

Diskret signalning nT vaqtdagi qiymatlari uning oniy qiymatlari deb ataladi.Diskret signal haqiqiy voki kompleks boiishi mumkin. Kompleks signalninghaqiqiy va mavhum qismi haqiqiy ketma-ketliklar orqali ifodalanadi

x(nT)= x (nT)+ jx (nT).

Raqamli signal x(t) kvantlangan panjarasimon funksiya (1.2-rasm), ya’niqator diskret sathlami kvantlash sathi mq qiymatlarga nT vaqtlarda ega bo‘ luvchipanjarasimon fimksiyadir. Bunda q - sath b o ‘yicha kvantlash odimi, m -kvantlash o ralig‘ i tartib raqami. m- 0,1, 2 ,...,M - 1 , M =2 b o iib , n – butunmusbat son.

Raqamli signal cheklangan razryadli sonlar ketma-ketligi orqali ifodalanadi.B a ’zan diskret va raqamli signallami ifodalashda normallashtirilgan vaqt I tushunchasidan ham foydalaniladi, ya’ni


i =
deb qabul qilinadi va u t=nT bo'lsa, olingan oniy qiymat tartib raqami n niimkoniyatini beradi. Bunda diskret signalni ifodalash uchun bir-biriga aynan tengquyidagi ifodalardan foydalanish mumkin: