1
О‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA О‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI
TOSHKЕNT DAVLAT PЕDAGOGIKA UNIVЕRSITЕTI
«TABIYOT FANLARI» FAKULTЕTI
«GЕOGRAFIYA VA UNI O’QITISH MЕTODIKASI» KAFЕDRASI
“Himoyaga ruxsat etilsin”
Fakultеt dеkani
____________E.Yuzlekayeva
«____» ____________2014 yil
5140500-«Gеografiya va iqtisodiy bilim asoslari» ta'lim yo’nalishi talabasi
Madjitova Jadra Abdumalikovnaning
“O’zbekiston tabiiy geografiyasi darslarida ekologik ta’lim-tarbiya berish
masalalari” mavzusidagi
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Ilmiy rahbar: “Geografiya va uni о‘qitish
metodikasi” kafedrasi о‘qituvchisi
___________M.K.Qalandarova
Ilmiy maslaxatchi: “Geografiya va uni
о‘qitish metodikasi”kafedrasi mudiri
g.f.n ___________ N.R.Alimqulov
«Himoyaga tavsiya etilsin»
«Gеografiya va uni o’qitish
mеtodikasi» kafеdrasi mudiri
_______g.f.n. dots. N.R.Alimqulov
«____»____________2014 yil
TOSHKENT – 2014 yil
2
Mundarija.
Kirish…………………………………………………………………………..3
I bob. O’quvchilarga ekologik ta’lim tarbiya berishning didaktik asoslari..
1.1 Ekologik ta’lim-tarbiyaning maqsadi va vazifalari………………………5
1.2 Geografiya darslarida ekologik ta’lim-tarbiya berish imkoniyatlari…….19
II bob. O’zbekiston tabiiy geografiyasi darslarida ekologik ta’lim-tarbiya
berish texnologiyalari…………………………………………………………27
2.1 Didaktik o’yinli darslarda o’quvchilarga ekologik ta’lim tarbiya berish.....27
2.2Hamkorlikda o’qitish darslarida ekologik ta’lim tarbiya berish usullari…..39
III-bob. Pedagogik tajriba-sinov natijalarining tahlili…………………….51
3.1. Pedagogik tajriba-sinov natijalari…………………………………………51
3.2. Pedagogik tajriba-sinov natijalarining amaliyotga tatdbiq etish bo’yicha
tavsif……………………………………………………………………………64
Xulosa………………………………………………………………………….66
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………………………….67
Glossariy………………………………………………………………………69
3
Tabiat va inson o‘zaro muayyan qonuniyatlar asosida
munosabatda bo‘ladi. Bu qonuniyatlarni buzish anglab
bo‘lmas ekologik falokatlarga olib keladi.
Islom Karimov.
KIRISH
О‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan dastlabki yillardan boshlab
chuqur bilim va kо‘nikmalarga ega bо‘lgan yuqori intellektual salohiyatli
kadrlar tayyorlash maqsadida ta’lim tizimida tub islohotlar о‘tkazila boshlandi.
Ushbu islohotlar zamirida ta’lim mazmuni va uni о‘qitish jarayonini sifat
jihatdan yangi bosqichga kо‘tarish alohida ahamiyat kasb etdi. Bu borada
ekologik ta’lim-tarbiya masalalarini turli fanlar tarkibiga singdirish, uning bir
butunligi hamda uzluksiz va uzviyligini ta’minlash asosiy masalalardan biri
sifatida e’tirof etildi. Ta’lim-tarbiyaning barcha bosqichlarida ekologik
ma’naviyatni uzluksiz ravishda shakllantirish hozirgi davrdagi eng muhim va
dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. Prezidentimiz I.A.Karimov o’zining barcha
asarlarida tabiatdan foydalanish va ekologik xavfsizlik masalalari
Respublikamizdagi eng dolzarb muammolardan biri ekanligi, uni hal
qilishning samarali yo’llarini, jumladan, ekologik ta’lim va tarbiyaning
ustivorligini alohida ko’rsatib o’tganlar. Hozirgi kunda insoniyatni
umuminsoniy qadriyatlar asosida birlashtiruvchi yangi mafkura- ekologik
mafkura shakllanmoqda. Ekologik mafkura nafaqat umuminsoniy, balki
tabiat va inson hayoti uchun yagona bo’lgan umumhayotiy qadriyatlarga
tayanadi. Buning uchun o’quvchida ekologik ta’lim-tarbiya, ekologik ong va
dunyoqarash hamda ekologik tafakkur va madaniyatni shakllantirish lozim.
Ekologik madaniyat tabiatni muhofaza qilish madaniyati bo’lib, tabiiy
boyliklardan oqilona foydalanish va ekologik tizimni ongli o’zgartirish
madaniyatidir. О‘quvchilarni Vatanga, millatga va milliy qadriyatlarga hurmat,
ularga sodiqlik ruhida tarbiyalashda geografiya fani о‘qituvchisining hissasi
katta. Chunki geografiya о‘z о‘lkasi, о‘z viloyati va Respublikasini о‘rganishdan
boshlanar ekan, о‘quvchi har bir geografik hududdagi tabiiy, ijtimoiy hamda
4
ekologik sharoit bilan tanishib boradi, ustozlarimiz aytganidek, “vatanparvarlik-
Vatanni о‘rganishdan boshlanadi” [2]. Atrof-muhitni ifloslanishdan saqlash,
tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish ko’p jihatdan barkamol yoshlarning
ekologik savodxonlik darajasi, ekologik madaniyatiga bog’liq. O’quvchilarda
ekologik savodxonlik darajasini oshirish shu kunning eng ustivor vazifalaridan
iboratdir. Ekologik savodxonlikka erishish faqatgina uzluksiz ekologik ta’lim va
tarbiya tizimini vujudga keltirish va uni rivojlantirish orqaligina muvafaqqiyatli
amalga oshirilishi mumkin. Shundan kelib chiqib, bitiruv malakaviy ish
dolzarbligi: ekologik madaniyatli, о‘z burchini tо‘liq tushunishga qodir, ishning
kо‘zini biladigan, tabiatga, atrof-muxitga g‘amxо‘rlik qiladigan, unga zarar
yetkazmaydigan, tabiat boyliklarini avaylab-asraydigan, boyitadigan, eng
asosiysi tabiatga nisbatan ongli munosabatda bo’ladigan barkamol shaxsni
shakllantirishdan iborat.
Maqsadi:
O’zbekiston
tabiiy
geografiyasini
o’qitish
jarayonida
o’quvchilarda keng ekologik dunyoqarashni shakllantirish hamda ekologik fikr
yuritishni rivojlantirishdir.
Vazifalari esa:
- O’quvchilarga ekologik ta’lim tarbiya berishning didaktik asoslarini;
- Ekologik ta’lim-tarbiyaning maqsadi va vazifalarini;
- Geografiya darslarida ekologik ta’lim-tarbiya berish imkoniyatlarini;
- O’zbekiston tabiiy geografiyasi darslarida ekologik ta’lim-tarbiya berish
texnologiyalarini;
- O’tkazilgan pedagogik tajriba-sinov natijalarini tahlil qilishdan iborat.
Bitiruv malakaviy ish ob’ekti: O’zbekiston tabiiy geografiyasi kursi
Predmeti: O’zbekiston tabiiy geografiyasini o’qitishda ekologik tarbiya berish
mazmuni, metodi, usul, shakl va texnologiyasi.
Bitiruv malakaviy ishning tuzilishi va hajmi: Kirish, oltita paragrafni o’z
ichiga olgan uch bob, “Xulosa” va “Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati”dan
iborat. Shu bilan birga mavzuga oid o’zbekcha-inglizcha lug’at, hamda o’zbek-
rus-ingliz annotatsiyadan iborat.
5
I BOB. O’QUVCHILARGA EKOLOGIK TA’LIM TARBIYA
BERISHNING DIDAKTIK ASOSLARI
1.1 . Ekologik ta’lim-tarbiyaning maqsadi va vazifalari.
Ekologiya tushunchasi bir butun hamda jamiyat bilan tabiatning о‘zaro
aloqadorligida turli darajada-falsafiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy
bilimlarning yaxlit tizimini tashkil etadi. Uning asosiy vazifasi tabiatdagi о‘zaro
aloqadorlik qonuniyatlarini ochib berishdan iboratdir. Ekologiyaning bosh
masalasi esa tabiat voqea-hodisalariga inson faoliyatining xilma-xil ta’siri
oqibatlarini oldindan kо‘ra bilish va tabiatni muhofaza qilish bilan bog‘liq
bо‘lgan muammolarni hal etishdan iboratdir. Tabiat bilan jamiyatning о‘zaro
aloqasini izchil tadqiq etish о‘quvchilarning atrof-olamning yaxlitligi, harakat-
dinamikasi bо‘yicha dunyo qarashi va
ishonchini boyitadi
hamda
mustahkamlaydi. О‘quvchilarning fuqarolik hamda vatanparvarlik tuyg‘ulari va
e’tiqodlarini tarbiyalashda ekologik yondashuvning hissasi о‘ta muhim
ahamiyatni kasb etadi[4]. Atrof-muhit bilan jamiyat o‘rtasidagi aloqalar
muvozanatining buzilishi tabiiy holatga putur yеtkazmoqda. Yer yuzi tabiatining
barqarorligi, turg‘unligi va uning o‘ziga xos qonuniyatlari insoniyat tomonidan
buzilishining asosiy sabablaridan biridir. Bunga sabab kishilarda atrof-muhit
muhofazasi haqidagi bilimlarining yеtishmasligi hamda tabiatning kеlajakdagi
ekologik holatini ko‘ra bilmasliklaridir. O‘quvchilarda ekologik madaniyatni
shakillantirish, tabiatni sеvish, undan to‘g‘ri va ongli ravishda foydalana
bilishga o‘rgatish ekologik tarbiya va madaniyatning asosi bo‘lib, kishilarda
tabiat oldida mas’uliyatni anglash malakasini hosil qiladi. Vatanni sеvish va
vatanparvarlik tabiatni sеvishdan boshlanadi[3]. Binobarin, o‘quvchilarda
tabiatga nisbatan haqiqiy muhabbat tuyg‘usini hosil qilmay turib ularni
vatanparvarlik ruhida tarbiyalash mumkin emas. Insonni tabiat quchog‘ida
bo‘lishi uni ruhan tеtiklashtirib, mеhnat qobiliyatini oshiradi. Insonning tabiy
boyliklardan haddan tashqari ortiqcha foydalanishi oqibatida tabiat qiyofasi
o’zgarib, foydali qazilmalar tugab bormoqda, suv havzalari va atmosfera
6
havosining ifloslanishi, uning tarkibida chiqindi moddalarning ortib borishi
natijasida aholi salomatligi yomonlashmoqda, ularni oziq-ovqat bilan
ta’minlash, energiya va chuchuk suv muammolari tobora murakkablashmoqda.
Ular bugungi kunda xalqaro ekologik muammoga aylanib, butun jahon
jamoatchiligining muloxazaga chaqirmoqda. Bu albatda, yosh avlod, aholi
ongiga ekologik holatining xavf ostida ekanligini tezroq singdirish va uni
yaxshilash chora-tadbirlarini ishlab chiqarish kabi muammolarni hal etishni
taqazo etmoqda. Ushbu muammolarni hal etishda umumiy o’rta ta’lim
maktablarida o’qitiladigan fanlar ma’zmuniga, hususan, O’zbekiston tabiiy
geografiyasi ma’zmuniga qo’shib olib boorish orqali yoshlarni ekologik
madaniyatli qilib tarbiyalamog’imiz darkor.
Еkologik ta'lim va tarbiya, BMT, YUNЕSKO va YUNЕPning diqqat
markazidagi masaladir. Ekologik ta'lim va tarbiyani rivojlantirish uchun jahon,
alohida davlatlar miqyosida turli tadbirlar o’tkazilmoqda. har bir soha
mutaxassisi ekologik savodxon bo’lishi va o’z faoliyatida tabiatga zarar
еtkazmasligi, ekologik ta'lim-tarbiyani rivojlantirishga qissasini qo’shishi
lozimdir[15].
Ekologik bilimga ega bo’lmagan kishilar, tabiatning bag’ri keng u insonning
shunch yetgazgan zulimlariga shu vaqtgacha chidab keldi, endi bunisiga ham
chidasa kerak, degan mantiqsiz fikrlarga chulg’anib yuradilar. Aql-zakovatli va
muxandislik ilmining sohibkorlari tabiatga ko’proq befarq bo’lishliklari sababli
tabiiy muhit aziyat chekib kelmoqda. Binobarin, osha joylarida istiqomat
qiluvchi aholi ham jiddiy zarar ko’rmoqda, chunki havo va suvning ifloslanishi,
tuproqning
zaxarlanishi
hayot
tarzini
murakkablashtirmoqda,
tabiat
qulayliklardan bebahra qilmoqda. Binobarin, aholining ekologik ongi tabiat
muhofazasini muntazam amalga oshirishda asosiy ijrochi omil hisoblanadi,
uning har doim ham yuqori bo’lishiga, vaqti-vaqti bilan takomillashtirib
turishiga erishish zarur. Aholining barcha tabaqalari, bog’cha yoshidagi yosh
bolalarda tortib mo’ysafid otaxon va onaxonlargacha atrof-muhitga nisbatan
yakdil ijobiy fikrda bo’lishlari unga zahmat keltirmaslik ruhida tarbiyanishlari
7
kerak. Hozirgi kunda insoniyat oldida turgan dolzarb muammolardan biri
sayyoramiz tabiati va uning boyliklarini muhofaza qilish hisoblanadi. Shu bois
tabiatdan tо‘g‘ri foydalanish va uni muhofaza qilishga oid ta’lim-tarbiya
masalalari muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Ekologik siyosat, davlat hokimiyati va huquqiy vositalarga asoslanib,
“jamiyat-tabiat” munosabatida yuzaga keladigan murakkab munosabatlarni
tartibga solishga qodir. Ushbu murakkab munosabatlar uch yо‘nalishda amalga
oshiriladi: atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona
foydalanish va aholining ekologik xavfsizligini ta’minlash[12]. Shunga
muvofiq, ushbu uchchala yо‘nalish davlat ekologik siyosatining asosini tashkil
etadi. Demak, ekologik siyosat uch yо‘nalishda olib boriladi: 1) atrof tabiiy
muhitni muhofaza qilish; 2) tabiiy resurslardan oqilona foydalanish; 3) ekologik
xavfsizlikni ta’minlash. Bu uch yо‘nalish о‘zaro chambarchas bog‘liq, bir-birini
taqozo etadi. Ulardan birini ta’minlash uchun amalga oshiriladigan chora-
tadbirlar о‘z navbatida boshqalariga ham ijobiy ta’sir etadi. Zero, tabiiy
resurslardan oqilona foydalanmay turib, uni muhofaza qilib bо‘lmaydi. Atrof
tabiiy muhit muhofaza qilinmas ekan, ekologik xavfsizlik ta’minlanmaydi.
Tabiatni muhofaza qilish tabiat boyliklaridan oqilona foydalanish demakdir.
Mamlakatimizning ekologik xavfsizligiga tahdid solayotgan muammolarning
oldini olishda ekologik-huquqiy ta’lim-tarbiya muhim ahamiyatga ega. Atrof
tabiiy muhitni muhofaza qilish, undan oqilona foydalanish va asrab-avaylash
hamda ehtiyotkorona munosabatda bо‘lishni ta’minlashga erishish kо‘p jihatdan
fuqarolarning ekologik-huquqiy ongining qay darajada shakllanganligiga
bog‘liqdir[12]. Ekologik ta’limning ahamiyati va zaruriyatini quyidagicha
izohlashimiz mumkin:
-fuqarolar, xususan yoshlarning ekologik-huquqiy ongini, ekologik madaniyatini
shakllantirishga xizmat qiladi;
-yoshlarni ona tabiatga mehrli bо‘lishga, uni e’zozlashga о‘rgatadi;
-tabiatni asrab-avaylash, tabiiy resurslaridan oqilona va samarali foydalanish
zarur degan fikrni singdiradi;
8
-fuqarolarda ekologiyaga oid asosiy muammolar tо‘g‘risida tasavvurlarni
shakllantiradi hamda ularning oldini olish borasida nimalar qilish zarurligini
о‘rgatadi;
-fuqarolarda tabiatni muhofaza qilish uchun qanday chora-tadbirlar amalga
oshirish mumkinligi tо‘g‘risida tushuncha beradi;
-umuman olganda ekologiya sohasidagi barcha chora-tadbirlarning zamirida
avvalambor ekologik ta’lim-tarbiya yotishi lozim.
Tabiatni e’zozlash, ona-zaminimizning har bir hovuch tuprog’ini muqaddas
bilib, ko’zga surtish zarur va muhimligi haqida sharqona, o’zbekona ta’lim-
tarbiya xozrgi davrda ayniqsa, dolzarb, o’ta axamyatlidir. Demak, o’quvchilar
ongiga ekologik madaniyat, tabiatga muhabbatni uyg’otishda, avvalo
tarbiyachilarning o’zi shunday bilimga ega bo’lishi kerak, shu nuqtai hazardan
bo’lajak pedagoglar ongiga tabiatni muhofaza qilishning iqtisodiy, ijtimoiy va
ma’naviy axloqiy asoslarini singdirish maqsadga muofiq. Tabiatni muhofaza
qilishda ishtirok etishni quyidagicha ifodalash mumkin[11].
Tabiatdan foydalanish va uni muhofaza qilish juda qadim zamonlarga borib
taqaladi. Inson Yer yuzida paydo bо‘libdiki, u tabiatdan, uning unsur va
boyliklaridan foydalana boshlagan. Buyuk allomalarimiz tо‘rt unsur: suv,
tuproq, olov, havodan foydalanish, uning musaffoligini saqlash, inson
organizmiga ularning ta’siri kabi masalalarni qator ilmiy asarlarida ta’kidlab
о‘tganlar. Vujudga kelgan vaziyat о‘quvchilarda ekologiyaga oid tushunchalarni
shakllantirish zaruriyatini keltirib chiqardi. Ekologik ta’lim-tarbiya yoshlarning
ongi va faoliyatiga о‘z ta’sirini о‘tkazuvchi jarayondir. Ekologik ta’lim-tarbiya
jarayoni uzluksiz va uzviy aloqadorlikda bо‘lib, uzoq davom etuvchi ijtimoiy
jarayondir. Uning uzluksizligi oila, maktabgacha tarbiya muassasalari, umumiy
о‘rta ta’lim maktablari, maktabdan tashqari ta’lim, akademik litsey va kasb-
hunar kollejlari, oliy о‘quv yurtlari, kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish
institutlari, keng jamoatchilik tashkilotlari ishtirokida amalga oshirilsa, samarali
natijaga erishiladi.
9
O’rta asrlarda Markaziy Osiyoda yashab ijod etgan allomalardan Muhammad
Muso al-Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Rayxon Beruniy, Abu Ali ibn Sino,
Zahriddin Muhammad Bobur va boshqalar tabiat fanlarining rivojlanishiga katta
hissa qo’shganlar[10]. Ular hali ekologiya fani atamasi dunyoga kelmagan
davrda tabiat va undagi muvozanat, o’simlik va hayvonot dunyosi, tabiatni
ezozlash haqida qimmatli fikrlar aytganlar. Ekologik madaniyat, Markaziy
Osiyo hududiy tub xalqlari ongida to’la mujassam bo’lgan, to’g’ri u vaqtlarda
aholi soni ancha oz, urbanizasiya darajasi past, tabiiy boyliklardan foydalanish
darajasi ham nihoyatda kam bo’lgan. Lekin xalqlar yuksak ekologik
madaniyatga ega bo’lgan. Odamlar orasida “savob”, “uvol”, “qarg’ish”,
“harom”, “birovning haqi”, “tarozidan urma”, “o’g’irlik qilma”, “sutga suv
qo’shma”, “hayvonlarga ozor berma”, “suvga supirindi tashlama”, “nonning
uvog’i ham non, uni yerga tashlama” va shu kabi qator ibora va tushunchalar
mavjud ediki, ayrim yoshlarimiz bular to’g’risida unchalik tasavvurga ega
emaslar. Shuning uchun ham o’sha vaqtlarda tabiat haqiqiy ardoqlanar edi. Har
bir tabiat ne’mati bu Allohning bizga bergan naziri, marhamati, biz uni yuksak
darajada hurmat bilan avaylab-asrashimiz lozim, deyiladi. Xalq tabiat noz-
nematlariga, daraxt, buta, o’t o’simliklari, hayvonot olami, suv, havo,tuproq,
zamin, non, oziq-ovqat va boshqa shu kabilarni zo’r ehtirom bilan hurmat
qilgan[13]. Ozodalikka katta ahamiyat berilgan, axir Vatan ostonadan
boshlanadi, deyilganidek har kuni hovli, ko’cha, eshik oldi supurilar va suv
sepib nuragan joylar muntazam tamirlanib turilgan. Darhaqiqat, xalqimizning
qadimgi urf-odatlari, an’analari, tabiat to’g’risidagi katta ma’noga ega bo’lgan
dono hikmatlariga ming yillar davomida quloq solib, undagi tavsiyalarga itoat
qilib kelingan, bundan buyon ham ayniqsa, hozirgi mustaqillik sharofati katta
erkinliklar bergan bir paytda ularga kattada hurmat bilan qarashimiz va hayotda
juda sinalgan odatlarimizga, qadriyatlarimizga sodiq qolishimiz, yoshlarga bular
to’g’risida tez-tez gapirib turishimiz, undashimiz ham qarz ham farzdir.
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, ekologik madaniyatni tarkib toptirishning
ildizlari qadim-qadimlarga borib taqaladi. Ulardan geografiya darslarida
10
ekologik ta’lim-tarbiya berish jarayonida foydalanish geografiya fani
o’qituvchisidan yuksak pedogogik maxorat, kuch, bilim, ijodiy izlanish talab
etadi. Milliy qadiriyatlarimiz orqali, o’quvchilarga ekologik ta’lim-tarbiya
berish nafaqat o’quvchilarni ekologik madaniyatli qilib tarbiyalaydi, balki ularda
milliy-g’urur,
milliy-iftixor
tuyg’ularna
ham
shakillantiriladi,
ota-
bobolarimizdan qolgan qadiriyatlarimizga xurmat ruxida tarbiyalanadi.
O’zbekiston respublikasida istiqlolga erishganidan so’ng tabiat va uning
boyliklarini muhofaza qilish ishiga ayniqsa, juda katta e’tibor berildi. Tabiatni
muhofaza qilish xozirgi kundagi zamondagi eng dolzarb muammolardan biri,
inson bilan tabiat o’rtasidagi va tabiat bilan inson o’rtasidagi, jamiyat bilan
tevarak
atrofdagi
muxit
o’rtasidagi
muammoning
tarkibiy
qismidir.
Muammoning mohiyati shundaki, tabiat eng avvalo, inson uchun qo’riqlanishi
kerak. Inson tabiat bilan har doim bir butunni tashkil qilgan, chunki inson
tabiatning tarkibiy qismidir. Inson o’zining tabiat bilan bo’lgan bevosita aloqasi
tabiiy muhitga juda katta ta’sir qilib kelgan. Kishining tabiatga ta’siri, uning
mexnat faoliyati bilan bog’liq, yani kishilar tabiatga o’z mehnatlari orqali ta’sir
ko’rsatadilar, o’z mexnatlari bilan tabiatni o’zgartiradilar. Yurtboshimiz Islom
Karimovning “Ona zaminimiz–boyligimizning mustaqilligimizningva go’zal
kelajakka ishonchimizning asosiy manbaidir” degan so’zlariga asoslanib, inson
tabiat bilan tirik deyish mumkin[2]. Tabiatni e’zozlash, ona-zaminimizning har
bir hovuch tuprog’ini muqaddas bilib, ko’zga surtish zarur va muhimligi haqida
sharqona, o’zbekona ta’lim-tarbiya hozirgi davrda ayniqsa, dolzarb, o’ta
axamyatlidir. Demak, o’quvchilar ongiga ekologik madaniyat, tabiatga
muhabbatni uyg’otishda, avvalo tarbiyachilarning o’zi shunday bilimga ega
bo’lishi kerak, shu nuqtai hazardan bo’lajak pedagoglar ongiga tabiatni
muhofaza qilishning iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy axloqiy asoslarini singdirish
maqsadga muofiq. Tabiatni muhofaza qilishda ishtirok etishni quyidagicha
ifodalash
mumkin.
Biz
pedagoglar
tabiatga
bo’lgan
munosabatni
o’zgartirmasdan boshqalardan buni talab qila olmaymiz, tabiat bizdan faqat
yordam kutadi va biz buni bajarishga majburmiz. Chunki tabiat insonsiz
11
yashashi mumkin, ammo inson tabiatsiz yashay olmaydi. Agar inson tabiatni
halok qilsa, o’zi ham halok bo’ladi. Bu asar davomida sinalgan va tajribalardan
o’tgan haqiqatdir. Tabiat o’ziga qilingan har qanday mexribonlikni ham,
shavqatsizlikni ham unutmaydi. Zero, tabiat shoir aytganidek, necha yillardan
buyon insonga xizmat qiladi. 1992 yil 9 dekabrda “Tabiatni muhofaza qilish
to’g’risida” qonun qabul qilindi. Ana shu qonunda tabiatni tabiatni muhofaza
qilishda xalqaro aloqalar va birgalikda faoliyat yuritish masalalari ham
kiritilgan, jumladan qonunning 53-moddasiga asosan, O’zbekiston Respublikasi
tuzgan Xalqaro shartnomada ushbu qonundagidek yoki O’zbekiston
Respublikasiningtabiatni muhofaza qilishga doir boshqa qonun xujjatidagidan
o’zga qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi[1].
O’zbekiston Respublikasining qonunlarida bir muncha qattiqroq talablar
belgilangan hollar bundan mustasno-chizma-
Ifloslangan atmosfera havosi, suv xavzalari, uchib yuruvchi mikroblar va
xayvonlar davlat chegarasini bilmaydi. Bu hol birgina davlatni emas, balki
Akademik
litseylar
Maktablar
Davlat
Oliy o’quv
yurtlari
Hukumat
o’rganlari
Kasb-hunar
kollejlari
Do'stlaringiz bilan baham: |