O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O„RTA MAXSUS TA‟LIM
VAZIRLIGI
Amirov S.F., Yoqubov M.S., Jabborov N.G‘.
NAZARIY ELEKTROTEXNIKA
O„zbekiston Respublikasi Oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligining 2016
yil 22 yanvardagi 26- son buyrug„iga asosan 5310200, 5310600, 5310700,
5310800, 5311000, 5311100, 5430200 ta‟lim yo„nalishlari talabalari
uchun darslik sifatida tavsiya etilgan
Toshkent 2016
Kitobxon.Com
2
УДК: 53(072)
ББК:38.58. A - 98
КБК: 38.58.
Amirov
S.F.,
Yoqubov
M.S.,
Jabborov
N.G‘.
Nazariy
elektrotexnika: Oliy o„quv yurtlari talabalari uchun darslik. – Toshkent:
ToshTYMI, 2016. – 481 b.
Darslikda nazariy elektrotexnikaga tegishli bo„lgan tayanch
tushunchalar, atamalar, o„zgarmas va bir fazali sinusoidal tok chiziqli
elektr zanjirlari, induktiv bo„g„langan zanjirlar, to„rtqutbliklar, elektr
filtrlari, uch fazali zanjirlar, nosinusoidal tok chiziqli elektr zanjirlari,
chiziqli elektr zanjirlaridagi o„tkinchi jarayonlar, tarqoq parametri
zanjirlar, passiv ikki qutbliklar va to„rtqutbliklar sintezi, o„zgarmas tok
nochiziq elektr va magnit zanjirlari, o„zgaruvchan tok nochiziq elektr
zanjirlari, elektrostatik maydon, o„zgarmas tokning elektr va magnit
maydonlari va o„zgaruvchan elektromagnit maydonni hisoblash usullariga
oid tegishli bakalavriat yo„nalishlarida ta'lim olayotgan talabalar uchun
yetarli darajada bo„lgan ma'lumotlar keltirilgan bo„lib, har bir bob tegishli
masalalar va nazorat savollari bilan to„ldirilgan.
Darslik 5310200, 5310600, 5310700, 5310800, 5311000, 5311100,
5430200 ta'lim yo„nalishlari talabalari uchun mo„ljallangan bo„lib, undan
professor-o„qituvchilar, ishlab chiqarish sohalarining mutaxassislari,
muhandislar, magistrantlar va ilmiy-texnik xodimlar hamda malaka
oshirish kurslarining tinglovchilari ham foydalanishlari mumkin.
Mas‘ul muharrir: texnika fanlari doktori, professor Amirov S.F.
Taqrizchilar: Toshkent temir yo„l muhandislari instituti “Elektr aloqa
va radio” kafedrasi mudiri, texnika fanlari doktori, professor Holiqov A.A.
Toshkent Davlat texnika universiteti “Elektronika va avtomatika”
fakulteti dekani, texnika fanlari nomzodi, dotsent Abidov Q.G‘.
Toshkent Davlat texnika universiteti “Elektrotexnika va kasb ta‟limi
(energetika)” kafedrasi mudiri, texnika fanlari nomzodi, dotsent
Begmatov Sh.E.
ISBN 978 – 9943 – 975 – 04 - 01
© Toshkent temir yo„l muhandislari instituti, 2016 yil.
© Amirov Sulton Fayzullayevich, 2016 yil.
Kitobxon.Com
3
SO‘ZBOSHI
“Nazariy Elektrotexnika” fani elektrotexnika, elektr energetikasi,
radioelektronika, elektr aloqa va avtomatika sohalariga oid ta'lim
yo„nalishlari va magistratura mutaxassisliklari talabalari uchun tayanch
umumkasbiy fanlaridan biri hisoblanadi. Bu fanning asosiy masalasi turli
elektrotexnik qurilmalarda sodir bo„ladigan elektromagnit hodisalar va
jarayonlarni sifat va miqdor tomonidan o„rganishdir.
"Nazariy
Elektrotexnika"
fanidan
o„quv
qo„llanma
"Elektrotexnikaning nazariy asoslari" nomi bilan O„zbekiston Respublikasi
Oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi grifi asosida 2007- yilda chop etilgan
edi. O„tgan davr mobaynida kitob respublikamizdagi tegishli texnika oliy
o„quv yurtlari professor-o„qituvchilari va talabalari muhokamasidan
o„tkazildi hamda ularning o„quv qo„llanma sifatini yanada yaxshilashga
oid fikr-mulohazalari atroflicha o„rganildi va tegishli tuzatishlar hamda
qo„shimchalar kiritildi. Jumladan, kitob “Elektr filtrlari” va “Passiv
ikkiqutbliklar
va
to„rtqutbliklar
sintezi” boblari va nazariy
elektrotexnikaga oid asosiy atamalar va tushunchalar izohli lug„ati
(Glossariy) bilan to„ldirildi.
Oliy ta'limning fan dasturi asosida yozilgan ushbu darslikda
talabalarda nazariy elektrotexnika bo„yicha zarur va yetarli bo„lgan
tayanch tushunchalar, elektr va magnit zanjirlaridagi fizik qonunlar va
hodisalarning o„ziga xos xususiyatlari har tomonlama bayon etilgan.
Kitobdagi materiallar hozirgi zamon elektr energetikasi va
elektrotexnikasiga asoslangan bo„lib, ularning texnik yechimlari esa xalq
xo„jaligida tobora keng qo„llanilayotgan mashinalar, jihozlar, uskunalar,
ular asosida ishlayotgan avtomatlashgan texnologik majmualar elektr va
magnit zanjirlarining xossa va xususiyatlarini o„rganishga bag„ishlangan.
So„nggi yillarda elektrotexnikadagi tayanch tushunchalar va ta'riflarga
Davlat standartlari seriyasi chiqarildi, xorijda ushbu fan va unga yaqin
bo„lgan o„quv adabiyotlari mazmun va mohiyatini chuqur o„rganish
natijasida oliy o„quv yurtlari fan dasturlariga jiddiy o„zgartirishlar kiritildi.
Oliy va o„rta maxsus o„quv yurtlarida elektrotexnik fanlarning o„qitilish
jarayoniga yangi pedagogik va axborot texnologiyalari keng joriy
etilmoqda. Bu borada darslik mazmuni elektrotexnika, energetika va
avtomatika sohalariga oid ta'lim yo„nalishlarining O„zbekiston
Respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan
takomillashtirilgan Davlat ta'lim standartlarida "Nazariy Elektrotexnika"
faniga qo„yilgan talablarga moslashtirildi.
Darslikda keltirilgan nazorat savollari talabalarning mustaqil ta'lim
olish va fikrlash qobiliyatini o„stirish uchun xizmat qiladi. Keltirilgan
Kitobxon.Com
4
masalalar nazariy ma'lumotlarni mustahkamlashga hamda ularga amaliy va
mantiqiy yondashishga va texnik idrokning o„sishiga yordam beradi.
Hozirgi vaqtda inson faoliyati doirasiga kirgan har bir soha va
yo„nalishda elektrotexnika va elektronika qurilmalari mavjud. Shu
sababdan elektrotexnika asoslarini bilish, uni tushunish va amalda qo„llay
bilish nafaqat elektrotexnik xodimlar, balki turli soha mutaxassislari va
xodimlari uchun ham ertangi kunning ravnaqini ta'minlashda katta
ahamiyat kasb etadi.
Ushbu
darslikni
tayyorlashda
respublikamizda
chop
etilgan
adabiyotlardan tashqari, sobiq ittifoq markaziy texnika oliy o„quv
yurtlarining yetakchi olim-pedagoglari tomonidan tayyorlangan ko„pgina
darsliklar, hozirgi davrda Rossiya Federatsiyasi, Amerika Qo„shma
Shatlari, Germaniya, Fransiya, Hindiston va boshqa chet el mamlakatlarida
chop etilgan adabiyotlar, sohaga oid monografiyalar, dissertatsiyalar, joriy
qilingan Davlat standartlari hamda nazariy va ilmiy-amaliy anjumanlar
materiallaridan unumli foydalanildi.
Darslikning dastlabki nusxasini o„qib chiqib, uning sifatini yaxshilash
bo„yicha o„z fikr-mulohazalarini bildirgan Toshkent temir yo„l
muhandislari instituti “Elektr aloqa va radio” kafedrasi mudiri, texnika
fanlari doktori, professor A.A. Holiqovga, Toshkent Davlat texnika
universiteti “Elektronika va avtomatika” fakulteti dekani, texnika fanlari
nomzodi, dotsent Q.G„. Abidovga, shu universitet “Elektrotexnika va kasb
ta‟limi(energetika)” kafedrasi mudiri, texnika fanlari nomzodi, dotsent
Sh.E. Begmatovga hamda qo„lyozma materialni kompyuterda terishda
yaqindan yordam bergan “Temir yo„llar elektr ta‟minoti” kafedrasi
assistenti O.T. Boltayev va T.N. Badretdinovichlarga, shu kafedra
magistrantlari N.R. Yuldashev va U.Sh. Mamadaliyevlarga mualliflar
samimiy minnatdorchilik bildiradilar.
Darslik tasdiqlangan fan dasturi doirasida yozilganligi bois ko„p
mavzular hajmi chegaralangan va “Nazariy Elektrotexnika” fanidan davlat
tilida, lotin alifbosida yozilgan dastlabki asarlardan bo„lganligi sababli
kamchiliklardan holi emas, albatta. Tegishli sohalarning mutaxassislari,
talabalar va umuman o„quvchilar fikr-mulohazalari asosida darslikning
keyingi nashrlari mukammalroq bo„ladi, degan umiddamiz.
Ushbu kitob O„zbekistonda elektrotexnika va avtomatika sohalariga
oid yo„nalishlar bo„yicha ilmiy maktablar yaratgan va ko„pgina olimlarni
tarbiyalab voyaga yetkazgan hamda mualliflarni ushbu kitobni yozishga
undagan texnika fanlari doktorlari, professorlar Zaripov Madiyor
Faxriddinovich va Karimov Anvar Saidabdullayevichlarning yorqin
xotiralariga bag„ishlanadi.
Kitobxon.Com
5
MUNDARIJA
SO„ZBOSHI………………………………………………..
3
KIRISH………………………………………………….....
13
1- BO‟LIM. CHIZIQLI ZANJIRLAR……………………………….. 18
1- BOB.
O„ZGARMAS TOK CHIZIQLI ELEKTR ZANJIRLARI
VA ULARNI HISOBLASH USULLARI………………….
18
1.1.
Elektr zanjirlarini tavsiflovchi asosiy kattaliklar…………..
18
1.1.1.
Elektr maydonining kuchlanganligi………………………..
18
1.1.2.
Elektr potensial va kuchlanish……………………………..
19
1.1.3.
Elektr toki. Tok zichligi……………………………………
20
1.2.
Elektr zanjiri va uning elementlari…………………………
21
1.3.
Om qonuni…………………………………………………. 27
1.4.
Zanjirning EYK manbali qismi uchun Om qonuni………...
27
1.5.
Katta toklarda Om qonunining buzilishi…………………...
28
1.6.
Potensial diagramma……………………………………….
30
1.7.
Elektr energiyasi va elektr quvvati. Quvvatlar balansi…….
34
1.7.1.
Elektr energiyasi…………………………………………...
34
1.7.2.
Elektr quvvati………………………………………………
35
1.7.3.
Elektr energiyasi manbaining FIK…………………………
35
1.7.4.
Elektr zanjirlarida quvvatlar balansi……………………….
36
1.8.
Kirxgof qonunlari………………………………………….. 37
1.9.
Kirxgof qonunlari asosida murakkab elektr zanjirlarining
topologik tenglamalarini tuzish…………………………….
38
1.10.
Chiziqli elektr zanjiri sxemalarini ekvivalent o„zgartirish… 42
1.10.1.
Ketma-ket ulangan elementlardan iborat zanjirni ekvivalent
o„zgartirish……………………………………...
42
1.10.2.
Parallel ulangan elementlardan iborat zanjirlarni ekvivalent
o„zgartirish…………………………………………………
43
1.10.3.
Aralash ulangan elementlardan iborat zanjirlarni ekvivalent
o„zgartirish…………………………………………………
44
1.10.4.
Qarshiliklar uchburchagini qarshiliklar yulduziga va
aksincha ekvivalent o„zgartirishlar………………………..
47
1.10.5.
EYK va tok manbaiga ega bo„lgan parallel shoxobchalarni
ekvivalent o„zgartirish……………………………………...
49
1.11.
Proporsional kattaliklar usuli………………………………
52
1.12.
Kontur toklar usuli…………………………………………
53
1.13.
Tugun potensiallar usuli……………………………………
55
1.14.
Ikki tugun usuli…………………………………………….
58
1.15.
Ustma-ustlash prinsipi va uni elektr zanjirlarini
6
hisoblashda qo„llash……………………………………….. 59
1.16.
O„zarolik xususiyati va uni tarmoqlangan elektr zanjirlarini
hisoblashda qo„llash………………………………………..
63
1.17.
Aktiv ikki qutblik haqida teorema va uni murakkab elektr
zanjirlarini hisoblashda qo„llash. Ekvivalent generator
usuli………………………………………………………...
64
1.18.
Asosiy topologik tushunchalar va ularni elektr zanjirlarini
hisoblashda qo„llash………………………………………..
68
2- BOB.
BIR FAZALI SINUSOIDAL TOK CHIZIQLI ELEKTR
ZANJIRLARI………………………………………………
72
2.1.
Umumiy ma'lumotlar………………………………………. 72
2.2.
Sinusoidal tok va kuchlanishlarning amplitudasi, chastotasi
va fazasi…………………………………………………….
72
2.3.
Sinusoidal EYK ni hosil qilish……………………………..
73
2.4.
Sinusoidal tok, EYK va kuchlanish ta'sir etuvchi (effektiv)
va o„rtacha qiymatlari………………………………………
74
2.5.
Sinusoidal kattaliklarni vektorlar bilan tasvirlash…………. 77
2.6.
Sinusoidal tok zanjirlarida rezistor, induktiv g„altak va
kondensator………………………………………………...
78
2.6.1.
Rezistiv elementli sinusoidal tok zanjiri…………………...
79
2.6.2.
Induktiv elementli elektr zanjirida sinusoidal tok. Induktiv
qarshilik…………………………………………………….
81
2.6.3.
Rezistor va induktiv g„altakdan iborat zanjir……………… 82
2.6.4.
Sig„im elementli elektr zanjiridagi sinusoidal tok. Sig„im
qarshiligi……………………………………………………
84
2.6.5.
Rezistor va kondensatordan iborat zanjir…………………..
86
2.6.6.
Rezistor, induktiv g„altak va kondensator ketma - ket
ulangan sinusoidal tok zanjiri………………………………
87
2.6.7.
Rezistor, induktiv g„altak va kondensator parallel ulangan
sinusoidal tok zanjiri……………………………………….
88
2.7.
Sinusoidal tok zanjirida quvvat…………………………….
89
2.8.
Sinusoidal tok zanjirlarini kompleks usulda hisoblash…….
91
2.8.1.
Sinusoidal kattaliklarni kompleks tekislikda vektorlar bilan
tasvirlash…………………………………………………....
91
2.8.2.
Om va Kirxgof qonunlarining kompleks shakli…………… 93
2.8.3.
Kompleks quvvat…………………………………………... 94
2.8.4.
Sinusoidal tok zanjirlarida quvvatlar balansi………………
95
2.8.5.
Sinusoidal tok zanjirlarini kompleks usulida hisoblash……
97
2.9.
Elektr zanjirlarida rezonans………………………………... 99
2.9.1.
Kuchlanishlar rezonansi…………………………………… 100
7
2.9.2.
Toklar rezonansi…………………………………………… 103
2.10.
Elektrotexnik qurilmalar quvvat koeffitsiyenti va uning
mohiyati. Quvvat koeffitsiyentini oshirish usullari va
hisoblash asoslari…………………………………………...
107
3- BOB.
INDUKTIV BOG„LANGAN ZANJIRLAR………………. 110
3.1.
Umumiy ma'lumotlar……………………………………… 110
3.2.
O„zaro induksiya EYK…………………………………….. 111
3.3.
Ketma-ket va parallel ulangan o„zaro induktiv bog„langan
zanjirlar…………………………………………………….
112
3.4.
O„zaro induktiv bog„langan zanjirlarni hisoblash………… 116
3.5.
Ikki konturli induktiv bog„langan zanjirda bir xil
nomlangan qismalarni va o„zaro induktivlikni aniqlash
usullari……………………………………………………...
119
3.6.
Induktiv bog„langan zanjirlar ekvivalent sxemalari……….. 120
3.7.
Induktiv bog„langan zanjirlarda energiyani uzatish……….. 122
3.8.
Induktiv bog„langan konturlarda rezonans………………… 123
3.9.
O„zaksiz transformatorlar. Transformatorlar almashlash
sxemasi va vektor diagrammasi……………………………
125
4- BOB.
TO„RTQUTBLIKLAR…………………………………….. 132
4.1.
Umumiy ma'lumotlar………………………………………. 132
4.2.
To„rtqutblikning T-simon ekvivalent sxemasi…………….. 133
4.3.
To„rtqutblikning П-simon ekvivalent sxemasi…………….. 134
4.4.
To„rtqutblik koeffitsiyentlarini tajriba yordamida aniqlash.. 135
4.5.
To„rtqutblikning salt ishlash va qisqa tutashishi…………... 137
4.6.
Istalgan yuklama uchun to„rtqutblikning kirish qarshiligi… 138
5- BOB.
ELEKTR FILTRLAR……………………………………… 140
5.1.
Umumiy ma'lumotlar………………………………………. 140
5.2.
Reaktiv filtrlarning sinallarni o„tkazish sharti....................... 141
5.3.
k rusumli filtrlar..................................................................... 147
5.4.
m rusumli filtrlar.................................................................... 152
5.5.
Ko„priksimon filtrlar............................................................. 155
5.6.
Noinduksion filtrlar............................................................... 157
6- BOB.
UCH FAZALI ZANJIRLAR………………………………. 161
6.1.
Umumiy ma'lumotlar………………………………………. 161
6.1.1.
Uch fazali tizimlar. Uch fazali sinxron generator…………. 161
6.1.2.
Uch fazali zanjirlarning ulanish sxemalari………………… 163
6.2.
Uch fazali zanjirlarning simmetrik shakli…………………. 166
6.2.1.
Yuklama yulduz usulida ulangan zanjirda simmetrik rejim.. 166
6.2.2.
Yuklama uchburchak usulida ulangan zanjirda simmetrik
rejim………………………………………………………..
168
8
6.2.3.
Simmetrik uch fazali sistemaning quvvatlari……………… 169
6.2.4.
Murakkab uch fazali simmetrik zanjirlarni hisoblash……... 170
6.3.
Nosimmetrik uch fazali zanjirlar………………………….. 171
6.3.1.
Yulduz usulida ulangan neytral simli zanjir……………….. 171
6.3.2.
Yulduz usulida ulangan neytral simsiz zanjir……………… 173
6.3.3.
Yuklama uchburchak ulangan zanjir………………………. 178
6.3.4.
Nosimmetrik uch fazali zanjirning quvvati………………... 181
6.4.
Tarmoqlangan uch fazali zanjirlarni hisoblash……………. 181
6.4.1.
Yulduz sxemada ulangan bir nechta iste'molchili uch fazali
zanjirni hisoblash…………………………………………...
182
6.4.2.
Yulduz va uchburchak sxemalarda ulangan uch fazali
zanjirni hisoblash…………………………………………...
183
6.4.3.
Bir va uch fazali iste'molchili uch fazali zanjirni hisoblash. 185
6.5.
Uch fazali zanjirlarda quvvatni o„lchash…………………... 186
6.5.1.
Simmetrik uch fazali zanjirda aktiv quvvatni o„lchash……. 186
6.5.2.
Nosimmetrik uch fazali zanjirda aktiv quvvatni o„lchash…. 187
6.5.3.
Reaktiv quvvatni o„lchash…………………………………. 188
6.6.
Aylanuvchi magnit maydoni………………………………. 189
6.6.1.
Pulsatsiyalanuvchi magnit maydoni……………………….. 189
6.6.2.
Aylanuvchi magnit maydonini hosil qilish………………... 191
6.6.3.
Uch fazali asinxron motorning ishlash prinsipi……………. 193
6.6.4.
Bir fazali asinxron motorning ishlash prinsipi…………….. 194
6.7.
Simmetrik tashkil etuvchilar usuli…………………………. 195
6.7.1.
Uch fazali vektorlar sistemasining simmetrik tashkil
etuvchilari…………………………………………………..
195
6.7.2.
Simmetrik tashkil etuvchilarni o„lchash usullari…………... 199
6.8.
Uch fazali zanjirlarni simmetrik tashkil etuvchilar usuli
yordamida hisoblash………………………………………..
202
6.8.1.
Simmetrik uch fazali zanjirlarni har xil ketma-ketlikli
toklar uchun qarshiliklari……………………………….......
202
6.8.2.
Nosimmetrik manbadan ta'minlanayotgan simmetrik uch
fazali zanjirlardagi toklarni aniqlash……………………….
204
6.8.3.
Simmetrik kuchlanishlar sistemasidan ta'minlanayotgan
nosimmetrik uch fazali zanjirlarni hisoblash……………….
205
7- BOB.
CHIZIQLI ELEKTR ZANJIRLARIDA DAVRIY
NOSINUSOIDAL TOKLAR………………………………
213
7.1.
Umumiy ma'lumotlar……………………………………… 213
7.2.
Nosinusoidal tok va kuchlanishlarni Fure trigonometrik
qatoriga yoyish……………………………………………..
213
7.3.
Davriy egri chiziqlarning simmetriya xususiyatlari……….. 215
9
7.4.
Davriy funksiyalarni grafoanalitik usulda trigonometrik
qatorlarga yoyish…………………………………………...
217
7.5.
Nosinusoidal tok va kuchlanishlarning maksimal, effektiv
(ta'sir etuvchi) va o„rtacha qiymatlari………………………
220
7.6.
Nosinusoidal davriy funksiyalar shakllarini tavsiflovchi
koeffitsiyentlar……………………………………………..
222
7.7.
Davriy nosinusoidal tok zanjirlarida quvvatlar……………. 224
7.8.
Davriy nosinusoidal tok chiziqli elektr zanjirlarini
hisoblash……………………………………………………
225
7.9.
Nosinusoidal tok va kuchlanishlarni ekvivalent
sinusoidalar bilan almashtirish……………………………..
229
7.10.
Nosinusoidal tok zanjirlarida rezonans hodisalari…………. 230
7.11.
Uch fazali elektr zanjirlarida yuqori garmonikalar………... 232
8- BOB.
CHIZIQLI ELEKTR ZANJIRLARDA O„TKINCHI
JARAYONLAR……………………………………………
236
8.1.
Umumiy ma'lumotlar……………………………………… 236
8.2.
O„tkinchi jarayon masalasini o„zgarmas koeffitsiyentli
chiziqli differensial tenglamalar yechimiga keltirish………
238
8.3.
Tok va kuchlanishlarning turg„un va erkin tashkil
etuvchilari…………………………………………………..
238
8.4.
Kommutatsiya qonunlari va boshlang„ich shartlar………… 239
8.5.
O„tkinchi jarayonlarni hisoblash usullarining xususiyatlari.. 241
8.6.
O„tkinchi jarayonlarni hisoblashning klassik usuli………... 242
8.7.
R, L zanjirida o„tkinchi jarayonlar………………………… 243
8.8.
R, C zanjirida o„tkinchi jarayonlar………………………… 249
8.9.
R, L va C elementlar ketma-ket ulangan zanjirda o„tkinchi
jarayonlari………………………………………………….
254
8.10.
O„tkinchi jarayonlarni klassik usulda hisoblashning
umumiy tartibi……………………………………………..
257
8.11.
Ikki qutblikni uzluksiz o„zgaruvchan kuchlanish manbaiga
ulash (Dyuamel integrali)………………………………....
261
8.12.
O„tkinchi jarayonlarni hisoblashda Laplas o„zgartirishi
(formulasi)dan foydalanish…………………………………
263
9- BOB.
TARQOQ PARAMETRLI ELEKTR ZANJIRLAR………. 276
9.1.
Umumiy ma'lumotlar………………………………………. 276
9.2.
Bir jinsli liniyaning differensial tenglamalari……………... 276
9.3.
Bir jinsli liniyaning kompleks shakldagi tenglamalari…….. 278
9.4.
Bir jinsli liniyaning giperbolik shakldagi tenglamalari……. 280
9.5.
Bir jinsli liniyaning kuchlanish va tokning oniy
qiymatlardagi tenglamalari…………………………………
281
Bu tanishuv parchasidir. Asarning to‘liq versiyasi
https://kitobxon.com/oz/asar/3131
saytida.
Бу танишув парчасидир. Асарнинг тўлиқ версияси
https://kitobxon.com/uz/asar/3131
сайтида.
Это был ознакомительный отрывок. Полную версию можно найти на сайте
https://kitobxon.com/ru/asar/3131
Do'stlaringiz bilan baham: |