Navoiy davlat pedagogika instituti tabiatshunoslik fakulteti geografiya o`qitish metodikasi kafedrasi

---

NAVOIY DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI 

TABIATSHUNOSLIK FAKULTETI 

 

GEOGRAFIYA O`QITISH METODIKASI KAFEDRASI 

 

 

 

MAVZU: ANTARKTIDA MATERIGI 

 

 

                                                                         

                                                     Bajardi: Abdurahmonova Gulbahor 

                                                                

                                        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Navoiy - 2016 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

REJA: 

KIRISH 

1.1 UMUMIY MA’LUMOTLAR VA CHEGARALARI. 

1.2  ANTARKTIKA SUVLARI 

ASOSIY QISM: 

2.1. ANTARKTIDA MATERIGINING GEOGRAFIK 

O’RNI, CHEGARALARI, REL’YEFI VA GEOLOGIK 

TUZILISHI. 

2.2.ANTARKTIDA MATERIGINING TEKSHIRISH 

TARIXI. 

2.3. ANTARKTIDA MATERIGINING IQLIMI. 

2.4 ANTARKTIDA MATERIGI O’SIMLIK VA 

HAYVONOT DUNYOSI 

XULOSA 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

 

 

 

UMUMIY MA’LUMOTLAR VA CHEGARALARI 

 

Antarktika-Yerning janubiy qutbiy o’lkasi.  Uning nomi yunoncha “anti”-

qarshi  va  “arktikos”-shimoliy  so’zlardan  yasalgan.  Antarktika  tarkibiga  muz 

bilan  qoplangan  juda  katta  Antarktida  materigi  va  uni  o’rab  turgan  janubiy 

qutbiy  suvlar  hamda  unda  sochilib  yotgan  orollar  kiradi.  Antarktika  yer 

sharining  tabiati  eng  qattiq  qismidir.  Ba’zi  orollarni  hisobga  olmaganda  unda 

doimiy aholi yo’q.  

Antarktika  nihoyatda  o’ziga  xos  va  qattiq  tabiiy  sharoitga  egaki,  bunga 

uning  Janubiy  qutb  yaqinida  joylashganligi,  shuningdek  janubiy  yuqori 

kengliklardagi  quruqlikbilan  dengizning  nisbati  sabab  bo’lgan.  Hatto  Arktika 

tabiati  ham  Antarktika  o’lkasi  tabiatiga  bir  oz  o’xshasa  ham,  lekin  har  holda 

undan keskin farq qiladi.  

Antarktikaning  o’ziga  xos  sharoiti  juda  katta  quruqlik  va  suv  havzasida 

hukmron.  Antarktikadagi  quruqlikda  Antarktida  quruqligidan  tashqari  orollar 

arxipelaglari  va  alohida  orollarni:  Aleksandr  I  Yeri,  Janubiy  Shotlandiya, 

Janubiy  Orkney,  Janubiy Sandvich,  Janubiy Georgiya, Ballen va boshqa ko’p 

orollarni  o’z  ichiga  oladi.  Bu  orollarning  ba’zilari  materikning  shunday 

yonginasida  joylashgan  va  tabiiy  sharoiriga  ko’ra  undan  deyarli  farq  qilmaydi, 

boshqalari keng dengizda materikdan hamda bir-birlarida  uzoqda joylashgan.  

Antarktida qirg’oqlarini Janubiy Muz okeani suvlari ytuvib turadi. Okean 

materik  qirg’oqlarini  o’yib  kirib,  Ueddell,  Bellinsgauzen,  Amundsen,  Ross, 

jamiyat,  Kosmonavtlar  dengizlarini  hosil  qiladi.  Antarktika  suv  havzalari 

suvining  rejimi,  florasi,  faunasi  boshqa  kengliklardagi  suv  havazalaridan  farq 

---

qiluvchi  ko’p  xususiyatlarga  ega.  Ular  yerning  bu  qismi  tabiatiga  juda  katta 

ta’sir ko’rsatadi.  

Qutb atrofida joylashgan Antarktika faqat bitta shimoliy chegaraga ega va 

bu  chegara  okeanlardan  o’tganligidan  uni  belgilash  qiyin.  Antarktikaning 

chegarasi  haqidagi  masala  uzoq  vaqt  munozarali  bo’ldi  va  turli  tadqiqotchilar 

turlicha  hal  qildilar,  bu  chegarani  Antarktika  atmosfera  sirkulyatsiyasi  sharoiti 

mo’tadil mintaqa atmosfera sirkulyetsiyasi sharoiti bilan almashinadigan joydan, 

ya’ni  mo’tadil  kengliklar  havo  massalarini  Antarktika  havo  massalaridan 

ajratadigan  frontning  shimoliy  o’rtach  ao’rni  orqali  o’tkazish  eng  to’g’ridir. 

Front  zonasida  atmosferdadagina  o’zgarish  bo’lib  qolmasdan  okean  havzalari 

rejimida  ham  o’zgarish  ro’y  beradi.  Antarktika  konvergensiyasi  zonasi  deb 

ataladigan  zona  ham  front  zonasiga  taxminan  to’g’ri  keladi.  Antarktika 

konvergensiyasi zonasida Antarktikaning sovuq suvlari  mo’tadil kengliklarning 

iliq suvlari bilan qo’shilishadi.  

Okean suv rejimining  Antarktikaning shimoliy chegarasi  yaqinida keskin 

o’zgarishini  hamma  tadqiqotchilar  qayd  qilishadi.  Bu  o’zgarish  shunchalik 

kattaki, bu hol Duno okeanida Antarktika o’lkasining tabiiy zonal chegarasining 

mavjudligiga  shubha  tug’dirmaydi.  Antarktika  o’lkasi  Yerning  janubiy 

Antarktika mintaqasiga to’g’ri keladi.  

Antarktika  konvergensiyasi  zonasi  Antarktikaning  turli  sektorida  turli 

geografik  kengliklarda    joylashgan,  lekin  yil  davomida  uning  o’rni  juda  ham 

o’zgaradi.  Atlantika  sektorida  va  hind  okeani  sektorining  g’arbiy  qismida  bu 

zona  48-50

0

  janubiy  kengliklar  orasida  joylashgan,  Avstraliyadan  janubi-

g’arbroqda  u  janubga  buriladi  va  Tinch  okean  sektorida  60

0

  janubiy  kenglikka 

yaqinlashadi.  Bu  zona  aysberglar  uchraydigan  yerlarning  shimoliy  chegarasi 

bilan  dengiz    muzlarieng  ko’paygan  vaqtdagi  ularning  chekkasi  orasida  bo’lib, 

o’rta  hisobda  olganda  53

0

05

1

  janubiy  kenglikka  yaqin  joylashgan. 

Antarktikaning  shu  chegaralar  ichidagi  umumiy  maydoni,  Antarktidani  qo’shib 

hisoblaganda,  52  mln.  Km

2

  ga  yaqin.  Antarktika  o’lkasining  shimoliy  qismi 

tabiati  uning  boshqa    qismlari  tabiatiga  qaraganda  bir  oz  yumshoqroq.  Ana 

---

shunga  ko’ra  Antarktika  o’lkasida  shimoliy  yarimshardagiga  o’xshatib 

subantarktika  mintaqasi  –Subantarktika  ajratiladi.  Aunga  Janubiy  okeanlarning 

yozda  mo’tadil  kengliklarning  g’arbiy  shamollari  ta’siri    kuzatiladigan 

anchagina qismi va undagi orollar kiritiladi.