|
Naqshbandiya
Naqshbandiya — tasavvuf tariqatlaridan
biri. Bahouddin Naqshband asos solgan.
N. xojagon tariqati negizida paydo boʻlib,
Yusuf Hamadoniy, Abduxoliq Gʻijduvoniy,
Ahmad Yassaviy qarashlarini omuxta
etdi, ularga yangi ruhberib rivojlantirdi. 15
—18-asrlarda savdo va hunarmandchilik
bilan shugʻullanadigan shahar aholisi
hamda koʻchmanchi chorvador aholi
orasiga keng yoyildi. N. taʼlimotining
asosida "koʻngil xudoda boʻlsin-u, qoʻl ish
bilan band boʻlsin" ("dil ba yoru, dast ba
kor") shiori yotadi. N. da piru muridlik
qoidalari xiyla osonlashtirilgan, sirtdan
turib eʼtiqod qoʻyish, imon
mustahkamligi, Haqtaologa sidqidildan
itoat etish, ixlos va maʼnaviy kamolot
asosiy oʻrin egallaydi. Rasmrusumlar,
odatlarni koʻr-koʻrona ado etish, riyo,
soxta dindorlik qoralanadi. Axloqiy poklik,
qanoatli, sabrli boʻlish, ixtiyoriy faqirlik
bilan Allohga intilish yuksak fazilat
hisoblanadi. N.da odamning qadri
mansabi, boyligi bilan emas, maʼnaviy
komilligi bilan oʻlchanadi. N.da hunar,
kasb egallab, oʻz mehnati bilan halol
luqma yeb yashash talab qilinadi,
tilanchilik, darbadarlik bilan kun kechirish
sufiy uchun isnod sanaladi. Qul,
xizmatkor saqlash, oʻzganing
mehnatidan foydalanish ham man etiladi.
N.ning yuqoridagi shiori
tarkidunyochilikka, tekinxoʻrlikka qarshi
qaratilgan. N.da man-manlik, sufiy,
shayxman deb kerilish, shovqin-suron
koʻtarib zikru samoʼ bilan odamlar
diqqatini oʻziga qaratish qoralanadi. N.da
asosiy talab — qalbni dunyo gʻuborlaridan
tozalash, oʻz nafsi bilan kurashib ruxda
cha-rogʻonlik topish, qalbda Alloh
nomlarini naqshlab borish usullari ishlab
chiqilgan. Zikri xufiya (yashirin zikr
tushish) shunga xizmat qilgan.
"Tashqaridan xalqb-n, ichkaridan Haqb-n
boʻlish", har bir nafasni Xudo yodi bilan
chiqarish, qadamni savob ishlar, ezgu
amallar sari qoʻyish, yurt kezib, aziz-
avliyolar qab-rini ziyorat qilish, gʻofillarni
hushyor etish, har qanday holatda qalb
ogoxligiga erishish — N.ning asosiy
maʼnaviy tarbiya usuli hisoblangan.
N.da pir va murid orasidagi maʼnaviy
orifona suhbatga katta eʼtibor qilingan.
N.ga koʻra, suhbat — anjuman ichra
boʻlish, bilmaganni bilib olish, yuksalish,
karomatlar siru asrori, ilohiyot olami
nurlaridan baxramandlik boʻlsa, buning
aksi — xilvat esa kishini bilimdan,
maʼrifatdan mahrum qiladi. N.da oʻzini
oʻzi nazorat qilib borish, olgan bilimlarini
dilda mus-tahkamlash, umrning har bir
damini savob ishga, har bir nafsni
maʼnaviy kamolot uchun sarflash lozim
deyiladi. "Vuqifi zamoniy" (muayyan
vaqtda toʻxtab oʻzini tekshirish), "vuqufi
adadiy" (ishlarini sarhisob qilib
tekshirish), "vuqufi qalbiy" (qalb amallari
qanday boʻlayotganligini toʻxtab, tekshirib
borish) kabi shiorlar ("qudsiy soʻzlar")
ham ana shu nazorat usuliga kiradi. N.,
shu tariqa, tasavvufni islom shariati va
paygʻambar sunnati bilan yanada
mustahkamroq bogʻladi. "Urvatul vusqo",
yaʼni barcha ishda paygʻambar soʻzlari va
ishlariga suyanish N. shiorlaridan biriga
aylandi. N. da sufiylik isteʼdodiga ham
eʼtibor berilgan, yaʼni baʼzi kishilarning
men falon silsiladanman, naslnasabim
falon-falonchilarga borib ta-qaladi, degan
gaplariga qarshi Bahoud-din Naqshband
"ran silsilada emas", ran Allohning
jazbasida" deb aytadi. Jaz-ba boʻlmasa,
sufiylikda maqomatlarga koʻtarilish qiyin.
N. Bahouddin Naqshband hayotligidayoq
keng shuhrat qozondi. N.ni nazariy
jihatdan ishlab chiqishda Muhammad
Porso, Alouddin Attor xizmatlari katta
boʻldi. Bu tariqatga faqatgina oddiy xalq
emas, balki Buxoro va Samarqand
ulamolari, Amir Temur avlodidan boʻlgan
shoh va shahzodalar kira boshladilar. 15-
asrdayoq N. Eron, Afgʻoniston, Misr, Hijoz,
Shim. Kavkaz, Turkiyaga tarqala
boshladi. Ayniqsa, "hazrati Eshon"
unvoniga musharraf boʻlgan Xoja Axror
valiy — Nosirid-din Ubaydulloh faoliyati
tufayli N.ning obroʻ-eʼtibori yana ham
oshdi. Bahouddin Naqshband zamonida
man-sabdor shaxslar, shoxu amirlardan
uzoq turish lozim deyilgan boʻlsa, Xoja
Ahror valiy davrida N. siyosiy doiralarga
kirib bordi. N. 16-asrda Hindistonga
tarqaldi. Bunda Bobo valiy, Xoja
Boqibilloh (1563—1603), Axmad Sirhindiy
(1564—1624) faoliyati yaxshi samara
bergan. Ayniqsa, Ahmad Sirhindiy u yerda
sunniylik yoʻnalishini mustahkamlash
uchun N.dan unumli foydalangan. N.ni
Turkiyada yoyilishida Mulla Abdulloh
Simaviy (1490 yilv.e.), Ahmad Buxoriy va
boshqa shaxslarning xizmati bor. N. 16—
17-asrlarda Misr va Hijoz (Arabiston)ga
kirib boradi. Eronning Nishopur, Isfahon,
Yazd shaharlariga tarqalib, shular orqali
Falastin, Iroq, Iordaniyada koʻplab
tarafdorlarga ega boʻlgan. Hindiston
orqali u Indoneziya, Malayziya, Seylonga
tarqaldi. Keyingi asrlarda Rossiya,
Bosniya va boshqa Yevropa
mamlakatlariga yoyilgan. Hozirda AQSH,
Kanada, Avstriyada N. markazlari,
xonaqolari, jamgʻarmalari bor.
N. tariqatining umuminsoniy gʻoyalar,
maʼnaviy kamolot, botiniy poklikni targʻib
etishi uning dunyoda keng tarqalishiga
olib keldi. Uning mux^islari bir necha
million kishini tashkil etadi.
Adabiyot
Alisher Navoiy, Tula asarlar toʻplami,
17-j., T., 2002; Abul Muqsin
Muhammad Boqir ibn Muhammal Ali,
Bahouddin Balogardon, T., 1993; Idris
shoh, Naqshbandiy tariqati, T., 1993;
Komilov N., Tasavvuf. Birinchi kitob, T.,
1996; Navruzova G., Naqshbandiya
tasavvufiy taʼlimoti va barkamol in-son
tarbiyasi, T., 2002.
Najmiddin Komilov.
[1]
1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-
yil
Adabiyot
Manbalar
Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-
2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,
Vikipediyaga yordam berishingiz
mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.
"
https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?
Soʻnggi tahrir 2 yillar avval IluvatarBot tomonidan amalga oshirildi
Matndan CC BY-SA 3.0 litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
title=Naqshbandiya&oldid=2056591
" dan olindi
Do'stlaringiz bilan baham: | 
