Namangan sharoitida Orhediya gulini urug’idan ko’paytirish

Namangan sharoitida Orhediya gulini urug’idan ko’paytirish

S.A.Misirova., N.R.Melanova., I,ShQurbonov
Noyob orxideya gulining dunyoda 25000 dan ortiq turlari mavjud bo‘lib noyob deyilishiga sabab xozirgi kunda juda ko‘p turlari yo‘qolib ketish extimolida va bu gul turini ko‘payish jarayoni boshqa gullarga qaraganda ancha mushkul. Bitta orhideya urug‘i ichida 1 300 dan 4 000 000 donagacha urug‘ o‘sishi mumkin, bu esa o‘simlikni urug‘lar unumdorligi bo‘yicha gullar orasida etakchiga aylantiradi, lekin, ushbu gulni urug‘lantirish ancha mushkul va urug‘larini unib chiqishi uchun ham muhim sharoit yoki ilidizida birga yashovchi zamburug‘li muhit bo‘lsagana unib chiqadi chunki, orxideya bilan zamburug‘ simbioz xolatda yashaydi.

Калит сўзлар: Орхедия, каллус тўқима , озуқа муҳит, In vetro, urug’.

Kirish
Orxideya nomi qadimgi yunon tilidan olingan ὄrcus - shakli o‘zgargan ildizpoya ya’ni metomorf ilizli degan ma’noni anglatadi. Ildizi va gul shakillari odam yoki sutemizuvchi xayvonning shaklini beradi. Orxideyalarning tasnifi, asosan, ularning ustunining tuzilishiga va anter va stigmaning joylashishining tabiatiga asoslanadi [3]. Orxideyalarning yangi klassifikatsiyasi amerikalik olim R.L.Dressler tomonidan ishlab chiqilgan [4]. U Orxideya oilasini 5 ta kichik oilaga, 22 ta turkum va 70 ta turga ajratgan. Hozirgi vaqtda orxideya Antarktidadan tashqari barcha qit’alarda uchraydi. Turlarning aksariyati tropik kengliklarda to‘plangan. Quruq mavsumli qisqa va yog‘ingarchilik ko‘p bo‘lgan hududlar Orxideya o‘sishi uchun eng qulay sharoitlar mavjudligi aniqlangan. Turli qit’alarda orxideya florasining o‘ziga xos xususiyati ularning tarqalishining o‘ziga xos xususiyati hisoblanadi. Mo‘t’adil kenglikdagi orxideya er osti ildizpoyalari yoki ildiz mevalari bo‘lgan ko‘p yillik er o‘tlari bo‘lib, tropikada epifitik orxideya eng keng tarqalgan [5]. Mo‘t’adil zonada orxideya florasi tropik kengliklarga qaraganda ancha kambag‘aldir. SHimoliy yarim sharning mo‘t’adil kengliklarida atigi 75 avlod (jami 10%) va 900 tur (4,5%) mavjud. Bundan ham kamroq - 40 avlod va 500 tur - janubiy mo‘‘tadil zonada joylashgan.
Tabiatda orxideya urug‘lari rivojlanayotgan embrionni suv, uglevodlar, minerallar va vitaminlar bilan ta’minlaydigan mikorizal zamburug‘lar tomonidan infektsiyalanganidan keyingina unib chiqadi. Orxideya urug‘lari birinchi marta yovvoyi holda yig‘ilgan qozonli orxideya ba’zasida unib chiqdi, lekin unib chiqish ishonchsiz edi va ko‘chatlarning o‘lim darajasi yuqori edi. 1900-yillarning boshlarida ishlab chiqilgan in vitro unib chiqish usullari ko‘plab orxideya taksonlarning yanada ishonchli o‘sishi va ko‘payishiga olib keldi. In vitro orxideya urug‘ini urug‘lantirishning eng qadimgi usullari unib chiqishi va ko‘chat rivojlanishini rag‘batlantirish uchun tabiatda topilgan mikorizal zamburug‘lardan foydalangan. 1922 yilda Lyuis Knudson saxaroza bilan o‘zgartirilgan steril ozuqa muhitiga urug‘larni ekish orqali in vitro orxideya urug‘ini unib chiqdi. Bu usul asimbiotik urug‘ning unib chiqishi deb nomlanadi, chunki unib chiqishni uchun zamburug‘ mikobioni ishlatilmaydi balki simbiotik zamburug‘ va asimbiotik orxideya urug‘ining o‘sishi samarali bo‘lishi uchun fotoperiod, harorat va mineral oziqlanish kabi ko‘plab shartlarni hisobga olish kerak. Simbiotik urug‘lanish holatida yana bir muhim omil - zamburug‘ uyg‘unligi.