Namangan muxandislik-qurilish instituti

О`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI

NAMANGAN MUXANDISLIK-QURILISH INSTITUTI

“FIZIKA” kafedrasi

fanidan

LABORATORIYA MASHG'ULOTLARINI O'TKAZISH UCHUN USLUBIY KO’RSATMA



Namangan -2020

O’zbekiston Respublikasi Oliyva O’rta Maxsus Ta’lim Vazirligi fizika fanidan tasdiqlangan dastur asosida tuzildi.

Tuzuvchilar: A. Soliyev

A.Turg’unov
M.Umaraliyev

Taqrizchi: NamDUFizika – matematika fakulteti fizikakafedrasi o’qituvchisi: PhD. A.Abdulazizov

NamMQI fizika kafedrasi yig’ilishida ko’rib chiqilgan va maqullangan (protokol № ___ 20_____ yil __________)

Namangan muxandislik-qurilish institutining ilmiy medogik kengashida ko`rib chiqilgan va laboratoriya darslarida foydalanishga ruxsat etilgan (yig`lish bayoni № )
1-LABORATORIYA ISHI


Cho`glanma lampaning qarshiligini va quvvatini aniqlash.


1. Nazariy ma'lumotlar
Zaryadli zarralarning tartibli xarakatiga elektr toki deb ataladi.
O`tkazgichning kundalang kesim yuzasidan birlik vaqt ichida oqib o`tadigan zaryad miqdoriga tok kuchi deb ataladi.
I= q/t
Bu yerda q- zaryad miqdori, t- vaqt.
O`lchamligi : [ I ]=[ q/t ] =1 Kl/ 1 s = 1 A.
Yo`nalishi va kattaligi vaqt buyicha o`zgarmaydigan tokka o`zgarmas tok deyiladi.
O`zgarmas tok uchun Om qonuni mavjud.
Ochiq zanjir uchun Om qonuni : o`tkazgichdagi tok kuchi undagi kuch-lanishga to`gri va qarshilikka teskari proporsional:

O`lchamligi :
Demak, 1 Kl / 1 s = 1 Volt/ 1 Om = 1 Amper.

1-rasm,Ochiq zanjir sxemasi
Yopiq zanjir uchun om qonuni: tok manbaiga ega bo`lgan yopiq zan-jirda o`tkazgichdan o`tayotgan tok kuchi manbaaning elektr
yurituvchi kuchi (E.Yu.K)ga to`g`ri, tashki va ichki qarshiliklarga teskari proporsionaldir.

Bu yerda - manbaaning E.Yu.K ; R - tok utayotgan o`tkazgichning qarshiligi ; r - manbaaning ichki qarshiligi.
O`lchamligi =

2-rasm yopiq zanjir sxemasi.Ochiq zanjirda bir necha qarshiliklar ketma -ket ulangan bo`lsin.

V

V

3-rasm . Ketma- ket ulangan zanjir sxemasi.
Bu xolda zanjir buyicha o`tayotgan tok kuchi bir xil bo`ladi(I₁=I₂=I₃).
Lekin, xar bir qarshilikka kuchlanishning tushishi shu qarshilikka mos xolda turlicha bo`ladi va natijaviy kuchlanish :
U= U₁ + U₂ + U₃
Natijaviy qarshilik esa : R= R₁ + R₂ + R₃

Qarshiliklar paralell ulangan bo`lsin.

V

I₁ R₁ I₂ R₂ I₃ R₃

4-rasm. Paralel ulangan zanjir sxemasi.

Bu xolda xar bir qarshilikdan utayotgan tok kuchi xar xil lekin kuchlanish tushuvi bir xil bo`ladi.
I= I₁ + I₂ + I₃
U= U₁ = U₂ =U₃
Natijaviy qarshilikni kuyidagi formula asosida topiladi:

O`zgarmas tok qonunlarini tajribada uchta mashq asosida tekshiramiz.
Qarshilik qiymatini ampermetr va voltmetr yordamida aniqlash.
3.Ishning bajarilish taritbi.
1-rasm buyicha sxemani yiging.



1-rasm. R- reostat,UA1- ampermetr, UA2 - voltmetr;
L1, L2,L3- chuglanma lampa; K1,K2K3,K4,K5,K6- kalitlar. Kalit K2 yordamiada chuglanma lampa L1 ni zanjirga ulab, zanjirni tok manbaiga ulang. Reostat R yordamida kuchlanishni uzgartirib, xar bir kuchlanish kiymatiga mos kelgan tok kuchi kiymatini UA1 dan yozib oling(Kuchlanish kiymatini UA2 dan oling). Tok kuchi va kuchlanish kiymatlarini bilgan xolda chuglama lampaning karshiligini Om konunidan , kuvvatni N=I U formuladan foydalanib xisoblang.
Kalit K3 va K6 lar yordamida chuglanma lampa L2 ni zanjirga ulab,L2 ning karshiligini va kuvvatini xisoblang. Kalit K4 va K6 yordamida L3 ni zanjirga ulab, L3 ning karshiligini va kuvvatini xisoblang. L1,L2 va L3 larni kalitlar yordamida paralel Va ketma-ket ulab, umumiy karshiligini va kuvvatini aniklang. Paralel ulash uchun kalit K2,K3,K4 va K6 larni ulang. K5 va K4 lar yordamida zanjirni ketma-ket ulanadi. Olingan natijalar va xisoblashlarni 1-jadvalga yozing:
(1-jadval)

№ п\п	I	U	R	∆R	100%	Izoh
1 2 3						L1
1 2 3						L2
1 2 3						L3
1 2 3						L1,L2,L3,
1 2 3						L1,L2,L3,

Sinov savollari

6. O`tkazgichning karshiligi deganda nimani tushunasiz?
7. Om konunlarini yozing va tushuntiring.
8. O`tkazgichlarni paralel va ketma-ket ulashni tushuntiring.
9. Kuvvat va uning birliklarini yozing va tushuntiring.
10. Chuglanma lampadan nima uchun yoruglik chikadi?

2-LABORATORIYA ISHI