N. A. Preobrajenskiy (1980) taklifi boyicha kasallikni

---

 

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 

MUSTAQIL TA’LIM 

 

                                      

 

                                      

Bajardi:To’lqinova Durdona 

                                      Tekshirdi:Musayeva Dilfuza   

 

---

Mavzu:SURUNKALI RINITLAR 

Reja: 

1.Surunkali rinitga olib keluvchi sabablar 

2.Surunkali kataral rinit 

3.Surunkali rinitni davolash 

4.Kasallik belgilari 

Surunkali  rinitlarni  xozirgi  kungacha  yagona 

klasifikatsiyasi qabul qilingan emas.V.T.Pal’chun va 

N.A.Preobrajenskiy (1980) taklifi boyicha kasallikni 

asosan  uch  turi  tofovut  qilinadi:  Surunkali  kataral, 

gipertrofik  va  atrofik.  I.B.Soldatov  (1997)  sassiq 

tumovni(ozena)xam 

shu 

guruxga 

kiritgan.A.X.Min’kovskiy  (1949)  surunkali  kataral 

rinit  gipertrofik  rinitni  birinchi  bosqichi  deb 

xisoblaydi.B.S.Preobrajenskiy(1955) 

kataral,gipertrofik,atrofik  rinit,  sassiq  tumov(ozena) 

va  vazomotor  rinitlari  xammasini  birlashtirib, 

surunkali rinitlar guruxiga kiritgan. 

Vazomotor rinit xaqida soz yuritilganda bu kasallikni 

ikki  xil  korinishi  neyrovegetativ  va  allergik  turlari 

tafovut qilinadi. 

Surunkali  rinitga  olib  keluvi  sabablar  quydagilar:- 

uzoq  davom  etadigan  va  qaytalanadigan  otkir 

---

rinit(bunday xolatga olib keluvchi asosiy omillardan 

biri sovuqni tasiri). 

-burunda  yallig’lanish  chaqiradigan  (kimyoviy, 

termik  va  mexanik)  omillarni  uzoq  muddatda  tasir 

etishi 

-burun boshlig’ini mikrofloraldarga bolgan maxalliy 

ximoya vositasini pasayishi 

-burun, burun-ҳalqum va burun yondosh boshliqlarini 

surunkali kasalliklari 

-turli  yoldosh  (yurak  etishmovchiligi,  miokardit, 

nefrit,  bronxit,jigar  tsirrozi,  endokrin  kasalliklar) 

kasalliklar. 

Yuqorida 

keltirilgan 

omillarni 

aloxida 

yoki 

birgalikda tasiri natijasida burun boshligida quyidagi 

ogarishlar kuzatiladi: 

1) burun boshligi shilliq qavatlari va chiganoqlarida 

uzoq  vaqtga  davom  etadigan  va  tez  qaytalanadigan 

maxalliy qon aylanishini buzilishi. 

2) burun boshligidagi mikrofloraga nisbatan maxalliy 

immunologik quvvatni pasiyishi. 

3) yallig’lanish natijasida ajralgan shilimshiq modda, 

burun boshligidagi mikroflorani virulentligini yuqori 

bolishiga 

muxim 

omil 

xisoblanadi. 

Bunday 

---

ozgarishlar  kelgusida  surunkali  rinitni  rivojlanishini 

uchun asosiy sababi bolib qoladi. 

SURUNKALI 

KATARAL 

RINIT 

(Rhinitis 

catarrhalis cronica ) 

Surunkali kataral rinit surunkali rinitlarni 15% tashkil 

etadi.  Kasallikni  bu  darajada  kop  uchrashini  asosiy 

sabablari: 

-  bu  shilliq  qavatlarga  tashqi  muxitni  turli  salbiy 

omillarini birinchilardan bolib tasir etishi 

-burun shilliq qavatlarni tez yallig’lanishga moyilligi. 

Yallig’lanish jarayoni asosan shilliq qavat va qisman 

shilliq  ostini  qamrab  oladi.  Kasalikni  boshlanishida 

shilliq  qavat  yuzasidagi  xilpillovchi  epiteliylar 

qatorlari  ozayadi,  tuklari  yoqoladi,  ayrim  joylarda 

tsilindirik  epiteliylar  kubsimon  epiteliyga  aylanadi. 

SHilliq  qavat  yuzasi  shilliq  va  bokalsimon  bezlar 

ishlab  chiqargan  shilimshiq  bilan  qoplanadi.Epiteliy 

osti  qatlami  shishgan,  qon  tomirlari  kengaygan, 

devorlari yupqalashgan va qon bilan tolgan, atrofida 

xujayralar  (limfotsitlar,neytrofillar)  infil’tratsiyasi 

kuzatiladi. 

1.Gipersekretor 

(rhinitis 

chronica 

simhlex 

hypersecretoria)turi 

kasallikni 

bu 

korinishida 

yallig’lanish  jarayoni  boshqa  belgilariga  qaraganda 

koproq shilimshiq ajralishi bilan kechadi. 

---

2.Vazodilatator 

(rhinitis 

chronica 

simplex 

vasodilatatorica) turi, qon tomirlarini tez-tez va uzoq 

muddatga  kengayib  turishi  natijasida,  boshqa 

belgilariga  nisbatan  burun  shilliq  qavatlari  va 

chiganoqlari doimo shishganlik xolati yaqqol keskin 

namoyon boladi. 

3.Aralash  (rhinitis  chronica  simplex  hypersecretoria 

dilatatorica)  bu  turida  kasallik  yuqoridagi  ikkala 

belgisi bir xilda namoyon boladi. 

Rinoskopiyada  –  Burundan  tinimsiz  ajralayotgan 

shilimshiqni  burun  terisiga  tasiri  va  burunni  doimo 

artish natijasija burunni kirish qismini terisi qizirgan, 

yorilgan  boladi.  Burun  shilliq  qavatlari  va  burun 

chiganoqlari 

qizarib 

shishgan, 

pastki 

burun 

chiganogini  oldingi  qismlari  esa  yogonlashgan 

boladi.  Qon  tomirlarini  tolaqonligi  natijasida  ayrim 

xollarda  burun  chiganoqlarini  rangi  kokimtir  tus 

oladi,  bunday  xolatni  rhinopathia  vasomotorica  deb 

yuritiladi.  SHilliq  qavatlarini  shishini  pasaytirish 

uchun  kuniga  bir  maxal  3-5%  li  lyapis  (kumush 

nitrat) eritmasi surtiladi. Burun ichiga ul’tra binafsha 

nur  beriladi  yoki  0,5-0,25%  tsink  sul’fat  bilan 

elektroforez  qilinadi  va  bir  vaqtning  ozida  UVCH 

qilinadi.  Burundan  normal  nafas  olishni  tiklanishi, 

kasallikni toliq barataraf qilishga olib keladi. 

---

SURUNKALI  GIPERTROFIK  RINIT  (Rhinitis 

chronic  hyperplastica  fibroza)Gipertrofik  rinitda, 

patologoanatomik 

nuqtai 

nazardan 

toqima 

xujayralarini  gipertrofiyasi  emas,  balki  ularni  soni 

kopayishi,  yaniy  giperplaziyasi  kuzatiladi.  SHuning 

uchun 

xam 

gipertrofik 

rinit 

atamasi 

ayrim 

otorinolaringologlarni  fikricha  kasallikni  xolatini 

toliq  aks  ettirmaydi,  bu  erda  kasallikni  giperplastik 

rinit  atamasini  yuritishni  taklif  qilishadi.  Xozirgi 

kunda  otorinolaringologiya  boyicha  deyarli  barcha 

adabiyotlarda 

gipertrofik 

rinit 

atamasi 

yuritilayotganligi 

uchun 

biz 

xam 

kelgusi 

bayonimizda 

shu 

terminni 

ishlatamiz.Bundan 

tashqari, 

uzoq 

muddat 

burunga 

qon 

tomir 

toraytiruvchi  dorilirni  qollash,  burun  chiganoqlarini 

yogonlashuviga  (giperplaziyasi)  olib  keladi.  Ayrim 

xollarda  buru  chiganogidagi  giperplaziya  jarayoni 

birlamchi bolib, kasallikni boshlanishidan asta-sekin 

proleferativ  ozgarishlar  rivojlanishi  bilan  davom 

etadi.Bundan  tashqari  umumiy  sabablardan  yurak, 

qon  –  tomir  va  oshqozon-ichak  tizimi  kasalliklari, 

yosh  bolalarda  esa  konstitutsional  tuzilish  va 

gormonal ozgarishlar xam gipertrofik rinitni keltirib 

chikaruvchi omillaridan xisoblanadi. 

Chiganoqlar  giperplaziyasi  xolatiga  qarab  diffuz  va 

chegaralangan (pastki yoki orta burun chiganoqlarini 

---

oldingi 

yoki 

orqa 

qismlarida 

chegarlangan 

gipertrofiya 

kuzatiladi) 

turlariga 

bolinadi. 

CHiganoqlar  yuzasida  xosil  bolgan  giperplaziya 

jarayonini korinishiga qarab uch turga bolinadi: 

1-yassi 

2-dagal 

3-papillyar,  bu  turlari  aloxida  yoki  birgalikda 

uchrashi  xam  mumkin.  Ayrim  vaqtda  u  yoki  bu 

turdagi  giperplaziyada  chiganoqlarda  xujayralararo 

suyuqlik  xisobiga  shishishi  bilan  asoratlanadi. 

Bunday  mikroskopik  korinishlar  burunning  boshqa 

qismlarida,  ayniqsa  burun  tosigi  yuzasida  va  dimog 

suyagini orqa qismida uchraydi. 

Kop miqdordagi shilimshik ajralma bemorni bezovta 

qiladi,  ajralma  burun  boshligini,  burun  yollarini 

toldiradi, bir qismi burun ҳalqum tomonga xam oqib 

tushadi.  Bu  xolat  bemorlarni  burunni  ajralmadan 

tozalashga majbur qiladi va ular doimo burun qoqib 

yoki yotalib tuflab yurishga majbur qiladi. 

Yuqorida keltirilgan xolatlar bemorlarda uyquning va 

asab  tizimini  buzilishiga,  mexnat  qobiliyatini 

pasayishiga, xolsizlanishga olib keladi. Yallig’lanish 

natijasida xid sezish maydoni shilliq qavatlarida shish 

paydo bolishi va doimo shilimshiq ajralma bilan tolib 

turishi 

xid 

sezish 

qobiliyatini 

pasayishiga 

---

(giposmiya), 

xattoki 

butunlay 

yuqolishiga 

(anosmiya) olib keladi. 

Kattalashgan burun chiganoqlari burun yollarini tosib 

turganligi  uchun  xam  bemorlarda  ovoz  ozgarib 

(rhinolalia clausa) pingillab gapiradi. 

 

Pastki burun chiganogining orqa qismi gipertrofiyasi 

Gipertrofik 

ozgarishlar 

asosan 

pastki 

burun 

chiganogida  va  qisman  orta  burun  chiganoqlarida 

kuzatiladi.  CHiganoqlarni  gipertrofiyasi  toliq,butun 

qiganoq boylab yoki qisman chegaralangan joylarida 

uchraydi. 

CHiganoqlarni 

yuzalari 

notekis, 

---

dagallashgan,  rangi  toq  qizildan,  kokimtirgacha 

boladi.  Burun  yollari  toraygan,  burun  tubida  va 

yollarida  suyuq  yoki  qoyiqlashgan  oq  rangli  xidsiz 

ajralma boladi. 

Buning  uchun  pastki  burun  chiganogini  oldingi 

qismiga  xar  4  kunda  bir  marotaba  1.0  ml 

gidrokortizon  va  shuninig  bilan  birga  0.5ml.dan 

boshlab,  kotarilib  boruvchi  miqdorda  1.0ml.gacha 

etkazilib,  kunora  splenin  qilinadi.  Bir  vaqtni  ozida 

burun  chiganoqlari  splenin  malxami  bilan  massaj 

qilinadi. Konservativ davolash naf bermaganda burun 

chiganoqlari kimyoviy yoki termik kuydiriladi.  

 

---

Pastki burun chiganogini ul’trtovushli dezintegratsiya 

qilish. 

Keyin  elektrkauter  sovuq  xolda  burun  ichiga 

kiritilib,burun-xalqumni 

orqa 

devoriga 

tekiziladi,songra  1,0  sm.  orqaga  qaytariladi.  Kauter 

elektr 

tizimiga 

ulanib 

uchi 

qizdiriladi 

va 

yogonlashgan  burun  chiganogini  orqa  qismidan 

oldinga 

qarab 

bir 

xildagi 

uch 

yonalishda 

kuydiriladi.Muolija vaqtida xaqiqiy gosht kuygandek 

ovoz  chiqadi  va  burundan  tutun  ajraladi.Burunni 

kirish  qismini  kuydirmaslik  uchun  galvano  kauter 

doimo  nazoratda  turishi  kerak.  Jarroxlikdan  songi 

birinchi  kuni  shilliq  qavat,  burun  chiganogi  shishib, 

qizaradi yaniy otkir yallig’lanish jarayoni kuzatiladi, 

burundan kop miqdorda shilimshik ajraladi va nafas 

olish  yanada  qiyinlashadi.  Muolijani  uchinchi 

kunlardan  boshlab  burundagi  shishlar  va  ajralmalar 

asta-sekin 

pasayib, 

kuydirilgan 

joylar 

orni 

chandiqlashadi,  burun  yollari  kengayadi  va  burun 

orqali  nafas  olish  engillashadi.Kuyishdan  xosil 

bolgan  qasmoqlarni  ajralishini  engillashtirish  uchun 

burunga  xar  kuni  sintomisin  emulsiyasi  yoki  oddiy 

moylar shimdirilgan dokali pliklar qoyilib turiladi. 

Chiganoqlarni  fibroz  korinishidagi  giperplaziyasida 

konxotomiya  jarroxligi  burchaksimon  qayrilgan 

Bekman 

qaychisi 

yordamida 

kesiladi. 

Agar 

---

chiganoqlarni  faqat  orqangi  qismlari  kattalashsa, 

ularni  maxsus  burun  qaychisi  yordamida  kesilib 

burun 

ilgakchalari 

yordamida 

tortib 

olinadi. 

Chiganoqlarni  nafaqat  shilliq  qavatlari  balki  suyak 

qismi  xam  kattalashganda  ularni  qirqish  uchun 

richagli  qaychilar  ishlatiladi.  Burun  chiganoqlari 

giperplaziyasida  qollaniladigan  jarroxlik  turlari  kop 

bolib, bu usullarini qollashda gipertrofiyani shakli va 

kattaligi  darajasiga  qarabgina  emas,  balki  burun 

chiganoqlarini  medial  devoriga  xamda  burun 

boshligiga  nisbatan  ozaro  joylashuvini  xam  xisobga 

olib tanlanadi. 

Pastki chiganoqlarni oldingi qismlari kattalashganda, 

ponasimon shaklda kesiladi, tarqalgan gipertrofiyada 

esa  (yumshok  toqimalar  xamda  suyak  kismi 

kattalashuvi)  qaychi  bilan  chiganoqni  kattalashgan 

yumshoq va suyak qismi birga qirqiladi. 

Keyingi  vaqtlarda  kam  jaroxatli  xisoblangan  usul, 

chiganoqlarni  shilliq  osti  konxotomiyasidir.  Bu 

jarroxlik usuli tarqalgan gipertrofiyalarda qollaniladi. 

Ogriqsizlantirish  uchun  3%  kokain  eritmasiga  0,25-

0,5ml.  0,5%  novokain  eritmasi  qoshiladi  va  shprits 

bilan  burun  chiganoqlarini  birikkan  qismini,  oldingi 

va 

orta 

joylariga,xamda 

medial 

devorlariga 

yuboriladi.  Pastki  burun  chiganogini  oldingi 

qirgogidan,  (kesish  shakli  xar  xil  bolib  )suyak 

---

qismigacha  kesiladi.  SHilliq  qavat  va  suyak  qobigi 

suyakdan  ajratilib,  suyakni  kattalashgan  qirgogi 

qirqiladi,  keyin  shilliq  qavat  tekkislanib  joyiga 

qo`yiladi va ustidan dokali pilik bilan bostiriladi. 

 

 

Pastki  burun  chiganogini  kesish  (Konxotomiya) 

Shilliq  osti  konxotomiyasida  kop  qon  ketishi 

kuzatilmaydi. 

---

Burun  chiganoqlarini  kriotasirlash.  Jarroxlikning  bu 

turi yuqorida keltirilgan usullardan keskin farq qiladi. 

SHilliq  ostini  kriotasirlashga  (pastki  va  orta  burun 

chiganogi)  bemorni  tayyorlash,  gal’vonokaustikaga 

tayyorlashdan 

farq 

qilmaydi, 

faqat 

bunda 

krioaplikator qollaniladi. 

Burun  semptomlaridan  tashqari,  allergik  rinitli 

ko'plab odamlar qichiydigan yoki suvli ko'zlar bilan 

qiynashadi.  Surunkali  allergik  rinitning  belgilari 

surunkali  sinusit  yoki  burun  poliplari  kabi 

asoratlarning oldini olish uchun muhimdir. 

Agar siz uy hayvonlari uchun alerjisi bo'lsa, sizning 

xonangizni  kechalari  yotoqxonangizdan  tashqarida 

tutib,  sizning  alomatlaringizni  nazorat  qilishga 

yordam berishi mumkin. 

Surunkali  allergik  rinit  bilan  kurashishEhtimol  siz 

taxmin  qildingiz,  ammo  allergik  bo'lmagan  rinit 

allergiya yoki infektsiyadan kelib chiqmagan rinit. Bu 

holatni  yuqumli  bo'lmagan  rinit,  vazomotor  rinit, 

idyopatik  rinit  yoki  ichki  rinit  deb  atash  mumkin. 

Shuningdek, siz o'qiyotgan tadqiqotga ko'ra, sizning 

belgilaringiz  bir  yilgacha  davom  etib,  surunkali  deb 

hisoblanishi mumkin. 

Shu  kabi  belgilari  keltirib  chiqaradigan  boshqa 

sharoitlar  orasida  burun  spreyi  giyohvandligi,  dori 

---

ta'sirlari  va  laringofaringeal  refluks  tufayli  kelib 

chiqqanrebound kontseptsiya mavjudPseudoephedrin 

yoki  fenilefrin  kabi  og'izdan  chiqqan  og'iz 

dekonjestanlar  sizning  alomatlaringizni  nazorat 

qilishda  foydali  bo'lishi  yoki  bo'lmasligi  mumkin. 

Buni sinab ko'rishdan avval shifokor yoki farmatsevt 

bilan  maslahatlashib  oling  va  bir  vaqtning  o'zida  3 

kundan  ko'proq  vaqt  davomida  ishlatilgan  rebound 

kontsentratsiyasiga  olib  kelishi  mumkin  bo'lgan 

dekonjestanlardan xabardor bo'ling. 

Surunkali  allergik  rinit  bilan  kurashishingizga 

yordam 

beradigan 

boshqa 

narsalar, 

salqin 

sekresyonlaringizni  yaxshilash  uchun  salqin  namli 

nemlendirici va ko'p miqdorda suv ichishni o'z ichiga 

olishi  mumkin.  Bundan  tashqari,  ko'p  miqdordagi 

sho'rlanish burun spreyi foydalanishni yoki neti pot, 

lampochka  shpritsi  yoki  boshqa  qurilma  yordamida 

burunli 

sug'orishdan 

foydalanishga 

harakat 

qilishingiz  mumkin.  Ular  ko'pchilik  dorixonalarda 

sotiladi. 

Gomeopatik 

vositalar 

ayrim 

kishilarning 

simptomlarni  nazorat  qilishda  foydali  bo'lishiga 

qaramay,  agar  juda  cheklangan  bo'lsa,  ularning 

samaradorligini  tasdiqlaydi.  Ular  eucalyptol  yoki 

akupunktur  bilan  kapsaicin  burun  spreyi  kabi 

dorilarni  o'z  ichiga  olishi  mumkin.  Agar  dorilar 

---

semptomlaringizni 

nazorat 

qilishda 

samarali 

bo'lmasa,  ushbu  terapiyani  sinab  ko'rishingiz 

mumkin.  Shunga  qaramasdan,  ushbu  muolajalar 

uchun  hozircha  tavsiya  qilinadigan  etarli  miqdorda 

ijobiy tadqiqotlar mavjud emasligini unutmang. 

Ba'zi  hollarda  jarrohlik  jarrohlik  kasalliklarini 

kamaytirish,  sapiklangan  septumni  ta'mirlash  yoki 

burun poliplarini olish kabi foydali bo'lishi mumkin. 

Allergiya  bo'lmagan  rinitning  ildiz  sababiga  qarab, 

siz  sinus  infektsiyalari  yoki  burun  poliplari  kabi 

asoratlarni  rivojlanish  xavfi  ostida  bo'lishi  mumkin. 

Agar  yuz  og'rig'i,  tish  og'rig'i,  jiddiy  bosh  og'riqlar, 

haddan  tashqari  charchoq,  yomon  hidni  burun 

bo'shatish yoki isitma kabi belgilarga duch kelsangiz, 

shifokorni ko'rishingiz kerak. 

 

 

---

Mavzu: 

Yuqori 

jag’ 

bo’shlig’ining 

o’tkir 

yallig’lanishi 

Reja: 

1.Jag’larning odontogen osteomiyelitlari 

2.Tish olish operatsiyasi asoratlari 

3.Yuqori jag’ suyagi 

 

JAG‘LARNINg 

ODONTOGEN  

OSTEOMIYELITLARIJag‘laming 

 

odontogen  

osteomiyelitlari    —  bu    jag‘laming  suyak  to 

‘qimasidan,  tish    kasalliklarining    asorati    sifatida  

yuzaga  keluvchi,    infeksiyali,    yiringli    —