Mustaqil ishi 4-mavzu: XIX asrda qiyosiy- tarixiy tilshunoslikning vujudga kelishi Vilgelm Fon Gumbolt ta’limoti

1 INGLIZ TILI FAKULTETI 422 GURUH

MUSTAQIL ISHI

4-mavzu:XIX asrda qiyosiy- tarixiy tilshunoslikning vujudga kelishi Vilgelm Fon Gumbolt ta’limoti



1- mashq

Jumlani maxsus sonlar yashirilgan harflari

bilan to’ldirib yozing.

A=1	B=2	D=3	E=4	F=5	G=6
H=7	I=8	J=9	K=10	L=11	M=12
N=13	O=14	P=15	Q=16	R=17	S=18
T=19	U=20	V=21	X=22	Y=23	Z=24
O’=25	G’=26	Sh=27	Ch=28	Ng=29

1. Birinchi davr qiyosiy-tarixiy metodning yaratilishidan to 23 14 27 / 6 17 1 12 12 1 19 8 10 1 28 8 11 1 17 6 1 28 1 / bo’lgan davr.

2. Rasmus Rask tilshunoslik tarixida qiyosiy-tarixiy metodning va 6 4 17 12 1 13 8 18 19 8 10 1 / fanining asoschsidir.

3. A.Vostokov 18 11 1 21 23 1 13 tillariga tarixiylik nuqtayi nazardan yondashishni ilk bor boshlab bergan olimdir.

4. Yakob Grimmning to`rt tomdan iborat 13 4 12 8 18 / 17 1 12 12 1 19 8 10 1 18 8 asari tilshunoslik tarixida muhim o`rin tutadi.

5. Yakob Grimm « 13 4 12 8 18 / 11 20 26 1 19 8 » asari nemis shoiri Lyuterdan tortib Gyotegacha bo`lgan nemis tili leksikasini qamrab olgan
Javoblar:

1. 
   Yosh grammatikachilargacha
   
2. 
   germanistika fanining asoschisidir
   
3. 
   slavyan
   
4. 
   «Nemis grammatikasi»
   

«Nemis lug`ati»

2-mashq

Crossword

4

U

3

M

B

O

2

L

D

T

Savollar:

1)YAVA OLDIDAGI KAVI TILI HAQIDAGI ASAR KIMNIKI?

2) HINDLARNING TILI VA DONOLIGI ASARI MUALLIFI KIM?

3) FRAKIY TILI HAQIDAGI ASAR MUALLIFI KIM?

4)NEMIS TILI TARIXI ASARI MUALLIFI KIM?



3- mashq

“BALIQ SKELETI” diagrammasida talabalar guruhlarga ajratiladi. Har bir gutuh bir hil topshiriq bajaradi. Guruh a’zolari o’quv topshiriqni hamkorlikda har bir talaba mavzuda ko’zda tutilgan bilim, ko’nikma va malakalarni e’tiborni qaratadi.

Strategi nomi ko’rsatiladi. Baliqning tanasi yuqori qismida muammolar ko’rsatilsa pastki qismida ularning yechimi harakatlari yoziladi.



4-MASHQ.

Klaster



5-mashq

(1-5) gacha bo’lgan savollarga javobni (a-e) gacha bo’lgan rasmlar orqali topib ularni to’g’rilarini belgilang.

1. Fridrix Shlegel (1772-1829) tomonidan yaratilgan asar nomini toping.

2. R. Rask 1811-yilda yozgan asari

3. «Rus grammatikasi asari muallifi?

4.”Nemis tili tarixi” asari kimga taalluqli?

5. Frans Bopp yaratgan asarlardan biri

A.

B.,,

,,



C.

D.

E.

Javoblari :

1A,2C,3E,4D,5B

1.Hindlarning tili va donoligi

2. .Island tili bo`yicha qo`llanma

3. Aleksandr Vostokov

4. Yakob Grimm

5. Sanskrit tilining tuslanish sistemasi va uni grek, lotin, fors va german tillaridagi tuslanish sistemasiga qiyoslash.

6-mashq

4-mavzu bo’yicha berilgan savollarga javob bering va sochilib yotgan harflarni atamalarni toping.

L

G

M

N

H

I

R

A

T

S

I

O

U

P

L

L

J

S

B

K

H

X

S

H

D

O

N

R

T

A

F

R

A

K

B

L

H

I

T

U

H

A

D

G

Z

M

M

N

M

C

B

M

W

Q

E

V

L

D

Z

Z

Q

Y

S

F

N

K

J

U

D

V

G

I

C

V

A

W

O

B

O

P

P

M

A

X

D

E

Z

I

H

N

S

P

S

E

W

D

K

L

M

A

X

M

T

U

T

A

L

M

R

A

S

M

U

S

R

A

W

F

B

I

G

U

M

E

G

V

G

I

R

F

S

S

V

G

N

N

W

B

G

S

S

T

U

F

A

K

Y

I

M

O

J

E

O

V

X

S

T

O

D

D

H

A

Y

U

I

M

F

L

B

Y

U

O’

K

D

S

B

G

D

S

D

L

B

D

T

R

T

R

L

X

D

C

K

L

S

X

U

I

K

H

D

Y

T

F

X

F

F

H

J

K

L

O

P

E

R

T

Y

D

A

V

R

G

J

K

V

N

1. 
   Qaysi olim yaratgan agglyutinatsiya nazariyasiga ko’ra, so’z o’zgartiruvchilar ilgari mustaqil qo’llanilib kelgan o’zaklarning keyinchalik asosiy o’zakka birikishidan, ya’ni agglyutinatsiya kelib chiqadi?
   
2. 
   Qaysi olim 3 tomli “Yava orolidagi kavi tili haqida” asarining “Inson tili tuzilishining har xilligi va uning inson naslining ma’naviy taraqqiyotiga ta’siri” deb atalgan kirish qismida o’zining nazariy-falsafiy qarashlarini mukammal bayon etgan?
   
3. 
   “Island tilinining kelib chiqishi”, “Island tili bo’yicha qo’llanma” asarlarining muallifi kim?
   
4. 
   Hind- Yevropa tillarini to’liq o’rganib chiqqan olimlar uni necha davrga bo’lishdi?
   
5. 
   Universal gramatikaning falsafiy asosi bo’lgan qanday tushuncha mavjud?
   
6. 
   Gumboldt fikricha, til murakkab, bir-biriga qarama- qarshi bo’lgan sifat va xususiyatlarni o’zida mujassamlashtirgan hodisadir. Shuning uchun ham, olimning fikricha tilni o’rganishda qanaqa metod qo’llash maqsadga muvofiq degan?
   

JAVOBLARI:

1. Frans Bopp

2. Gumboldt

3. Rasmus Rask

4. To’rt davr

5. Ratsionalizm

6. Antinomiya

7- MASHQ

3T

2

I

L

SH

7U

5

6

N

9O

4

S

8

L

1

I

10

K

KRASWORD

1. XVIII asrning diqqatga sazovor eng katta xizmati shunda bo`ldiki, u tilga o`zgaruvchan, rivojlanuvchan hodisa sifatida baho berdi, tillarning tarixiy taraqqiyoti g`oyasini qo`llab-quvvatlagan va uni rivojlantirgan olim kim edi?

2. Vilyam Jonsning (1746-1794) qaysi til bilan yunon va lotin tillari o‘rtasida yaqinlik borligi haqidagi fikrlari, nemis olimi Fridrix Shlegel “Hindlarning tili va donoligi” asari zamin bo‘lib xizmat qilgan edi?

3. Umuman, XIX asr tilshunoslikda muhim o`zgarishlar, burilishlar yuz bergan hamda tilga yangicha yondashishga turtki bergan, tilshunoslik fanining mustaqil fan sifatida e`tirof etilishiga olib kelgan davr hisoblanadi. Ushbu davr tarixiy jihatdan necha davrni o`z ichiga oladi?

4. Por-Royal tadqiqotchilari tadqiqot ishlarini qaysi tilini tavsiflashdan boshlagan?

5. Nemis Grammatikasi asarining muallifi kim?

6. Vilgelim fon Gumboldt qayerlik olim bo’lgan?

7. V.Gumboldt hayotining oxirgi yillarida o`zining eng muhim nechi tomli «Yava orolidagi kavi tili haqida» nomli salmoqli asari ustida ish olib boradi.

8. Til bir vaqtning o’zida ham iltimoiy, sotsial ham alohida qanday hodisa bo’la oladi?

9. Til qanday anatomiya hisoblanadi bulardan birinchisi subyektivlik?

10. Til holati va taraqqiyoti anatomiyasida.Tilning statikligi bu (turg’unligi) va dinamikligi (.......) qanday hodisa hisoblanadi?

Javoblar :

1. MONBODDO

2. SANSKRIT

3. TO’RT

4. FRANSUZ

5. GRIMM

6. GERMAN

7. UCH

8. SOTSIAL

9. OBYEKTIVLIK

10. HARAKATCHAN

8-mashq

Matching/ Moslang

1.Vilyam Jons	a) asarlari bilan o`sha davrda ma`lum bo`lgan barcha hind-Yevropa tillarining qarindoshligini isbotlab berishga erishdi
2.Fridrix Shlegel	b)tadqiqotda german, litva, slavyan, lotin va grek tillarining qarindoshligini isbotlab berdi
3. Fransuz Bopp	c) sanskrit tili bilan yunon va lotin tillari o‘rtasida yaqinlik borligi haqida fikr yuritdi
4. Rasmus Rask	d) o’zining “Hindlarning tili va donoligi” asari zamin bo‘lib xizmat qildi. Ushbu asarda sanskrit tilining nafaqat lug‘at tarkibi jihatidan, balki grammatik tuzilishi jihatidan ham lotin, grek, german va fors tillariga qarindosh ekanligi, ularning bir umumiy asosdan kelib chiqqanligini qayd etgan
5. Yakob Grimm	e) slavyan tili materiallari asosida tadqiqot ishlarini olib boradi. U, aytilganidek, qiyosiy-tarixiy metodning asoschilaridan biri hisoblanadi
6. Aleksandr Vostokov	f) qiyosiy-tarixiy metod yordami bilan german tillarini tadqiq qildi
7. Vilgelm fon Gumboldt	g) tilga oid bilimi nihoyatda keng bo`lib, ulkan olim nafaqat hind-Yevropa tillarini bilar, balki dunyoning boshqa tillari - bask tilidan tortib, Amerikaning kichik Polineziya va mahalliy aholisining (hindular) tillari haqida ham chuqur bilimga, ma`lumotga ega edi

Javoblar
1-c, 2-d, 3-a, 4-b, 5-f, 6-e, 7-g
9-MASHQ

Quyidagi diagrammlarga Rus tilshunoslik maktablari: Moskva, Qozon, Peterburg maktablarining bir-biridan farqlovchi alohida qarashlari, xususiyatlarini yozing.




10-mashq

https://create.kahoot.it/share/umumiy-tilshunoslik/2e75caa5-a755-4d25-95aa-dbafcf80ec9d



11-mashq

Quyida berilgan ma’lumotlarning to’g’ri(true) yoki notog’ri(false) ligini belgilang.

True/False
1 Vilyam Jonsning Sanskrit tili bilan yunon va lotin tillari o’rtasida yaqinlik borligi haqidagi fikrlari , nemis olimi Frans Bopp Tomonidan yaratilgan “Hindlarning tili va donoligi asari zamin bo’lib xizmat qilgan F/T
2 Yosh grammatikachilar davri 1874- 1890. F/T
3 “ Sanskrit tilining tuslanish sistemasi va uni grek, lotin ,fors, va german tillaridagi tuslanish sistemasiga qiyoslash asarniYakob Grimm 1816 yilda yozgan F/T
4 “ Rus grammatikasi “, “slavyan tili haqida mulohazalar”, “Viloyat buyuk rus tili tajribasi “

Asarlari muallifi Aleksandr Vostokov Xristoforovich F/ T

5 Rasmus Rask 1811 yilda “ Island tili boyicha qollanma “ nomli birinchi ishini e’lon qilgan F/T


GLOSSARY

Qiyosiy tarixiy metod-Tillarni tarixiy prinsptlar asosida o’zaro qiyoslash

Ichki forma- Birdamlik ruhi bilan bog’lanib xalq ruhining qandayligini aks ettiradi

Til funksiyalari- Nutqda turli maqdaslarda vositalarining potensial xususiyatlaridir

Fonema- Yunoncha phoneme tovush Ya’ni til birikmalarining til tovush qobig’i

So’zning semantic strukturasi-So’zning leksik ma’no ottenkasi va qo’shimchaottenkalardan iborat strukturasi.

Grammatik kategoriyalar-Bir cil Grammatik hodisalar majmuyi yig’indisi.
Mavzu yuzasidan GLOSSARY.