«Mulkchilik masalasini hal qilish bozorni vujudga keltirishga qaratilgan butun tadbirlar tizimining tamal toshi bo'lib xizmat qiladi»



Download 157,16 Kb.
Sana20.01.2020
Hajmi157,16 Kb.
#36073
Bog'liq
mulkchilik va xojalik yuritish shakl


Aim.uz

Mulkchilik va xo'jalik yuritish shakllari.


«Mulkchilik masalasini hal qilish bozorni vujudga keltirishga qaratilgan butun tadbirlar tizimining tamal toshi bo'lib xizmat qiladi»

I.A Karimov

Tayanch iboralar:

Mulk. Mulkni o'zlashtirish. Egalik qilish. Foydalanish va tasarruf etish. Mulk munosabatlarini ro'yobga chiqarish. Mulk ob'yekti. Mulk sub'yekti. Mulk shakllari. Xususiy mulk. Aralash mulk . Jamoa mulki. Xo'jalik yuritish shakllari.




Mulk iqtisodiy kategoriya sifatida ishlab chiqarish vositalariga egalik qilish va uning natijalarini o'zlashtirish bilan bog'liq iqtisodiy munosabatlarni, xilma-xil iqtisodiy manfaatlar tizimini o'z ichiga oladi.



Mulkchilik munosabatlari - bu mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf qilish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar tizimidir.


Mulkchilikni ro'yobga chiqarish avvalo maqsadlar va manfaatlarning amalga oshirilishidir. Mulkning amalga oshirilishi mulk shakllari va xarakteriga qarab, turli usullar bilan yuzaga keladi






O'z mulkini sarmoya sifatida ishlatib, o'zgalar mehnatidan foydalanib, tadbirkor-

lik qilish orqali foyda olish.




O'z mulkiga tayanib, mehnati orqali daromad topish, o'z mehnatiga asoslanib, xo'jalik yuritish yo'li bilan pul topish.



O'z mulkini ijaraga berib daromad olish.


Pul shaklida-

gi o'z mulkini qarzga berib, undan foiz olish.




Mulkni qimmatga sotib, daromad olish.




Yollanib ishlash orqali o'z ishchi kuchi bilan daromad topish.




Mulkchilik munosabatlarining uch tarkibiy qismi





Egalik qilish. Mulkdorlar huquqining mulk egasi qo'lida saqlanib turishini bildiradi va yaratilgan moddiy boyliklarni o'zlashtirishning ijtimoiy shaklini ifodalaydi. Mulkka egalik qilish uning egasi ixtiyorida saqlangan holda, undan foydalanish esa boshqalar qo'lida bo'ladi. Bunga ijara misol bo'ladi.




Tasarruf etish, Bu mol-mulk taqdirini mustaqil hal qilinishidir. U mol-mulkni sotish, meros qoldirish, hadya qilish, ijaraga berish hollari orqali ro'y beradi.




Foydalanish. Bu mol-mulkning iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi yoki ijtimoiy hayotda qo'llanilishidir.Mol-mulkdan foydalanish yuz berganda u daromad olish uchun yoki shaxsiy ehtiyojlarni qondirish uchun ishlatishni bildiradi.


Mulkiy munosabatlarning ob'yekti va sub'yekti masalasi «O'zbekiston Respublikasining mulk to'g'risida» gi qonunida o'z ifodasini topgan 1.


Mulkning ob'yekti va sub'yekti





Mulkka aylangan barcha boylik turlari mulk ob'yektidir.

-Ishlab chiqarish vositalari.

-Mehnat mahsulotlari.

-Mehnat qobiliyati.

-Moddiy, nomoddiy va tabiiy boyliklar.

-Intellektual qobiliyat.




Mulk ob'yektini o'zlashtirishda qatnashuvchilar mulk sub'yektidir.

Sinflar, ijtimoiy guruhlar, jamoalar , tabaqalar, davlat, ayrim shaxslar.





Mulk shakllari





Davlat mulki


  • Respublika mulki

  • Ma'muriy hududiy mulk.




Nodavlat mulki


  • Shaxsiy mulk

  • Xususiy mulk

  • Jamoa mulki

  • Aralash mulk






Nodavlat mulki




Xususiy mulk - Ayrim shaxsga yoki oilaga tegishli bo'lib, daromad olishning manbai hisoblanadi . Mehnat natijasi yakka tartibda yoki oilaviy o'zlashtiriladi.

Jamoa mulki - Muayyan jamoaga (guruhga) birlashgan kishilar tomonidan mehnat natijasini o'zlashtirish shakli hisoblanadi.








Aralash mulk - Turli shakldagi mulkdorlar mablag'larini birlashtirish natijasida tashkil topadi. Mulk ob'yekti turli mulkdorlar ishtirokida o'zlashtiriladi.


Shaxsiy mulk- Ayrim shaxsga yoki oilaga qarashli mulk bo'lib, uning manbaini shaxsiy mehnat tashkil etadi. Mehnatdan kelgan daromad shaxsiy ehtiyojlar uchun ishlatiladi.







O'zbekiston iqtisodiyotida nodavlat sektorining shakllanishi. (1991-2000y)1



Ko'rsatkichlar


I bosqich

(1992-1994 y.y.)




II bosqich

(1995-1996 y.y)




III bosqich

(1997-1999 y.y)




IV bosqich

2000 y.



Xususiylashtirilgan korxonalar soni.
Aksionerlik jamiyatlari soni.
Kichik va o'rta korxonalar soni (ming).


69032

3569


80 dan kamroq


11889

5285


85,0


2243

4725


160 atrofida


374

4600 dan ortiq


180 dan ortiq





Xo'jalik yuritish shakllari




Yakka tartibdagi mehnat faoliyati.

Asosini shaxsiy mulk tashkil etadi.




Xususiy xo'jalik Asosini xususiy mulk tashkil etadi.


Shirkat (jamoa) xo'jaligi.

Asosini jamoa mulki tashkil etadi.




Davlat xo'jaligi (korxonalar, muassasalar va tashkilotlar).

Asosini davlat mulki tashkil etadi.




Aralash xo'jalik yuritish.

Asosini xususiy, davlat va jamoa mulkining aralash mablag'lari tashkil etadi.







Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarda mulkchilik munosabatlari.




An'anaviy iqtisodiy tizim.

Individual - xususiy sektorni ustuvorligi mavjud bo'lib, davlat mulki iqtisodiy zaruriyat talab qilgan me'yorda saqlanadi.





Bozor iqtisodiyoti tizimi.

Mulkchilikni turli shakllari : ijtimoiy, xususiy, aralash shakllari mavjud bo'ladi. Natijada turli ukladlardan tashkil topgan iqtisodiyot vujudga keladi.





Ma'muriy buyruqbozlik tizimi.

Markazlashtirish darajasi kuchli bo'lib, davlat mulki monopoliyasi vujudga keladi.



Xususiy mulk davlat sektori tomonidan siqib chiqariladi.





O'zbekistonda mulkiy islohotning bosqichlari .
I-bosqich


1992-1993 yillarda xususiylashtirish jarayoni umumiy uy-joy fondini, savdo, mahalliy sanoat, xizmat ko'rsatish korxonalarini hamda qishloq xo'jalik mahsulotlarini qayta ishlash tizimini qamrab oldi. Yengil, mahalliy sanoatga, transport va qurilishga, boshqa tarmoqlarga qarashli ayrim o'rta va yirik korxonalar keyinchalik sotib olish huquqi bilan ko'proq ijara korxonalariga, jamoa korxonalariga, yopiq turdagi hissadorlik jamiyatlariga aylantirildi. Aksiyalarning nazorat paketi davlat ixtiyorida saqlab qolindi.



II-bosqich


1994-1995 yillarda ko'plab o'rta va yirik korxonalar hissadorlik jamiyatiga aylantirildi.Ularning aksiyalari respublika qimmatbaho qog'ozlar bozorining asosini tashkil etdi.Bu bosqichda ochiq turdagi hissadorlik jamiyatlarini vujudga keltirish, davlat mulkini tanlov asosida hamda «Kim oshdi» savdosida sotish amaliyotga joriy qilindi.



Davlat mulkini xususiylashtirishning o'ziga xosligi




Respublikada amalga oshirilayotgan islohotlarning ichki mantig'iga bo'ysundiriladi va ularning asosini tashkil qiladi.


Mulkni xususiylashtirish jarayoni davlat tomonidan boshqariladi.


Xususiylashtirishni huquqiy- me'yoriy jihatdan ta'minlashda qonunlarga rioya etiladi.




11 Qarang. O'zbekiston Respublikasi qonun va farmonlari. T. «O'zbekiston» 1992-1996 y.y.


11

Aim.uz


Download 157,16 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish