Muhammad al-xorazmiy nomidagi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

Tizimli va amaliy dasturlashtirish kafedrasi

Malumotlar tuzilmasi fani fani bo’yicha

MUSTAQIL ISHI

Mavzu: Malumotlar bazasida bog’lanishlar

Bajardi: SWD027- guruh talabasi

Mamadaliyev Shoxruxbek Tekshirdi: Djurayev Tulkinjon

TOSHKENT 2019

Mavzu: Malumotlar bazasida bog’lanishlar

Reja:

1. 
   Jadvallar o’rtasidagi bog’lanishlar
   
2. 
   Funksional bog‘lanish tushunchasi.
   
3. 
   Relyatsion bog’lanishni tashkil etish
   
4. 
   Xulosa
   

Jadvallar o’rtasidagi bog’lanishlar

Ma`lumotlar bazasini boshqarishning asosiy tushunchalari bu obyekt, predmet soha va atributlar hisoblanadi . Elementdan , bit va baytdan tashkil topgan bo`lsa atribut deyiladi. Atributlar jamlanmasi obyektdeyiladi . Obyektlar jamlanmasi esa predmet soha deyiladi.

Agar bizga qo’yilgan shartga ko’ra futbol klubini ma’lumotlar bazaining mohiyat aloqa modelini yaratish talab etilsa, u holda quyidagilar o’rinlidir:

Predmet soha - fakultet

Obyektlar - fakultet nomi, fakultet dekani

Atributlar - fakultet, kafedra, guruh, mutaxasislik, talaba

Yuqoridagi sxemadan ko’rinib turibdiki, o’yinchilar ro’yhati, murabbiylar tarkibi va texnik hodimlar kabilar elementlar hisoblanib, ular ikkilamchi jadval asosini tashkil etadilar.

Endi esa har bir bo`limlarning bir biri bilan bog`lanishini ko`rib chiqamiz. Buning uchun avval bog`lanishning o`zi nima ekanligini ko`rib chiqamiz .Bog`lanish ma`lumotlar bazasining asosiy qismi hisoblanadi. Chunki biz bazada jadvallar bilan ishlaymiz va bu ishlash davomida jadvallarni bir biriga bog`laymiz. Agar noto`g`ri bog`lasak ma`lumotlar bazamiz xunuk va noto`g`ri shaklga kelishi mumkin. Ma`lumotlar bazasining ixchamligi ham aynan shu bog`lanishga bog`liq hisoblanadi. Bog`lanishning 4 ta turi mavjud va bular quyidagilar hisoblanadi:

• 
  Birga – bir bog`lanish
  
• 
  Birga – ko`p bog`lanish
  
• 
  Ko`pga – ko`p bog`lanish
  
• 
  Ko`pga – bir bog`lanish
  

Quyida esa futbol klubi MB ning asosiy tashkil etuvchilari bo’lmish jadvallarga namunaviy misol keltirilgan. Bularning har biri MB da alohida jadval ko’rinishida tasvirlanadi:

Jadvallarimizning obyektlari quyidagicha bog’lanadi:

Funksional bog’lanishlar

Funksional bog‘lanish tushunchasi. Relyasion MB da ma’lumotlarni strukturasidan tashqari ularni sxematik informatsiyasiga ham etibor beriladi. MB ni strukturasi haqidagi informatsiya munosabat sxemasi yordamida beriladi. Sxematik informatsiyalar esa atributlar orasidagi funksional bog‘lanishlar orqali ifodalanadi. MB munosabatlarida atributlarni tarkibini quyidagi talablarga javob beradigan qilib guruxlash kerak:

• 
  Atributlar orasidagi zaruriy bo‘lmagan takrorlanishlar bo‘lmasligi kerak.
  
• 
  Atributlarni guruxlaganda ma’lumotlar takrorlanishi minimal darajada qilib ta’minlanishi kerak. Bu bevosita ma’lumotlarni tez qayta ishlash imkonini beradi. Bunga normallashtirish jarayoni yordamida erishiladi.
  

Normallashtirish deganda berilgan munosabatni bir necha marta oddiy va kichik munosabatlarga ajratish tushuniladi. Bu jarayonda mumkin bo‘lgan barcha funksional bog‘lanishlar aniqlanadi.

Misol. A va V atributlar berilgan bo‘lsin. Agar ixtiyoriy vaqtda A atributni bittadan ortiq bo‘lmagan qiymatimos kelsa, unda V atributda funksional bog‘langan deyiladi va quyidagicha belgilanadi:

A → V Shaxsiy nomer → Familiya

Masabi → Maosh bog‘lanishlar 1 – normal forma.

SHaxsiy nomer	Predmet nomi	Soatlar soni	Familiya	Mansabi	Maoshi	Kafedra	Tel.
201	EHM	36	Ergashev	Dots.	70000	EVM	4-89
201	SHK	72	Ergashev	Dots.	70000	EVM	4-89
202	MBBT	48	Komilov	Dots.	70000	EVM	4-89
301	MBBT	48	Babaev	Prof.	100000	ASU	5-19
401	Fizika	52	G‘aniev	Ass.	50000	FE	4-12
401	Optika	20	G‘aniev	Ass.	50000	FE	4-12

Agar munosabat 1-normal formada bo‘lsa – 1nf, unda barcha kalit bo‘lmagan atributlar kalit atributga funksional bog‘langan. Lekin, bog‘lanish darajasi har xil. Agar kalit bo‘lmagan atribut kalit atributni qismiga bog‘langan bo‘lsa, u qisman bog‘lanishli deyiladi. Bizning misolda soatlar soni (kalit bo‘lmagan atribut) predmetlar nomi atributiga qisman bog‘langan. Agar kalit bo‘lmagan atribut barcha murakkab kalitga bog‘langan bo‘lsa, va uni qismiga bog‘langan bo‘lmasa, unda bu atributni murakkab kalitga to‘la funksional bog‘lanish deyiladi. Agar, A,V,S atributlar berilgan bo‘lsa va unda A → V bo‘lsa, V→S bo‘lsa, unda S A dan tranzitiv bog‘langan bo‘ladi. Bizni misolda familiya, kafedra, telefon.

Uchinchi normal forma (3nf). Ma’lumotlar munosabatlarda 2nf ga