Motor moylarini tozalash usullarini takommillashtirish

MOTOR MOYLARINI TOZALASH USULLARINI TAKOMMILLASHTIRISH


R.R.Toshtemirov, O.B.Axmedova.
Buxoro muxandislik texnologiya instituti,
Buxoro, O‘zbekiston, Tel: [phone].

Neft moylarning asosiy vazifasi turli mexanizm, stanoklar, dvigatellar, mashinalarning harakat qiluvchi qattiq yuzalari orasidagi ishqalanishini kamaytirish shu tufayli ularning eskirishini oldini olishdir. Tozalash usuliga qarab moylarni quyidagicha farqlanadi: tozalanmagan (neftni bevosita haydashda hosil qilingan), ishqorli yuvilganlar, kislotali–ishqorli, kislotali–kontaktli, selektiv va adsorbsion tozalashniki, gidrokrekingnikiga bo‘linadilar.

Neft moylari ishlab chiqarishda asosiy jarayonlaridan biri tanlab tozalash jarayonidir. Bu jarayonlar orqali moylarni ishlatishning muhim xususichtlari, ya’ni oksidlanishga barqarorligi va issiqlik-qovushqoqlik xususiyatlarini yaxshilash imkoniyati mavjud. Jarayon neft moy xom-ashyosidan maxsus tanlangan erituvchilar yordamida S va N birikmalari, qisqa yon zanjirli ko’p stiklli aromatik naften-aromatik uglevodorodlarni, to’yinmagan uglevodorodlar va smolali moddalardan tozalashga asoslangan. Sanoat miqyosida tanlangan erituvchilar sifatida fenol, furfurol va bug’li erituvchi aralashmalardan keng foydalaniladi.
Selektiv tozalashni barcha qurilmalari texnologik tizimda quyidagi asosiy jarayonlar kiradi. Bunda uzluksiz ishlovchi jihozlarda xom-ashyo komponentlarni ekstrakstiya orqali 2 faza hosil qilish, rafinatli va ekstraktli erituvchilardan haydash yo’li orqali erituvchini uzluksiz qayta tiklash, hamda erituvchini suvsizlantirish o’tkaziladi.
Selektiv erituvchilar deb, shunday suyuq moddalarga aytiladiki, ma’lum haroratda neft mahsulotlari aralashmasidan faqat keraksiz, tozalanishi kerak bo’lgan komponentlarni ajratib oladigan, bu jarayonda boshqa uglevodorodlarni eritmasdan va ularda erimasdan qoladigan moddaga aytiladi. Tozalash maqsadlari uchun shunday erituvchilar tanlab olinadiki, ular bir-biridan keskin farqlanadigan erkin haroratda har-xil moddalarni eritadigan bo’lsin.
Erituvchilarga (fenol, furfurol, N- metilpirrolidon, dixlor etan, suyultiruvchi propan, karbomidlar) suv, benzol, toluol qo’shib, ularning sellektivligini va erituvchilik qobiliyatini o’zgartirish yoki nazorat qilish mumkin bo’ladi.
Suv, benzol, toluollarni qo’shib aralashtirish erituvchilarni sellektivligini o’zgartirib yuboradi. Suv qo’shilganda sellektivlik oshib, umumiy erituvchanlik pasayadi. Benzol va toluol qo’shilganda esa erituvchilarning sellektivligi pasayadi va umumiy erituvchanlik ortadi.
Erituvchilar quyidagi talablarga javob berishi kerak:
1. Erituvchi katta harorat oralig’ida yaqqol ko’rinib turuvchi tanlab eritish xossasiga ega bo’lishi kerak.
2. Erituvchi tozalanayotgan mahsulotda erimasligi kerak.
3. Erituvchini va boshlang’ich xom-ashyoni zichliklari farqi katta bo’lishi kerak, chunki bunda faza tez ajraladi.
4. Erituvchi xom-ashyoga nisbatan kimyoviy barqaror, inert, zaharsiz, portlovchi emas va qurilmani korroziyaga uchratmasligi kerak.
5. Erituvchi engil va to’la regenerastiyalanadigan bo’lishi kerak. Buning uchun qaynash harorati moyning qaynash haroratidan past bo’lishi kerak.