O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
KIMYO FAKULTETI
POLIMER KOMPAZITSION
MUSTAQIL ISH
MATERLLAR KIMYOSI YO’NALISHI
MAVZU:Metallmas elementalarni kompozision materiallar. Bajardi:Ro’ziyev A.
Qabul qildi:Qodirov A.
Toshkent – 2021
Mavzu: Metallmas elementalarni kompozision materiallar Uglerodli tolalar. Bular poliakripnitrilli gidrotsellulozali toladan yoki
neftli smola asosida olingan tolalardan olingan. Uglerodli tolalarni olish
texnologiyasi organik dastlabki tolalarni issiq ta’sirida parchalanishiga
asoslangan. Qizdirish boshqariladigan atmosferada olib boriladi.
Poliakrilnitrildan (1) va viskozadan (2) olingan uglerodli
tolalarning vaqtincha qarshiligi va egiluvchanlik moduli orasidagi
bog‘liqlik.
Uglerodli tolalar puxtaligiga nuqsonlar ancha ta’sir qiladi: g‘ovaklik,
darz ketish.
Bo‘r tolalari bebaho xossalarga ega: kam zichlik ( =2600 kg/m3),
yetarli darajadagi yuqori mustahkamlik ( = 3500 MPa). Yung moduli
420 000 MPa da va erish harorati 2300°C. Bo‘r tolasi havoda 400°C da
tez oksidlanadi. 500°C dan yuqorida matritsa — aluminiy bilan
reaksiyaga kirishadi. Buni yo‘qotish va issiqbar- doshligini oshirish
uchun tola yuzasi kremniy karbidi bilan 5 mkm qalinligida qoplanadi.
Buning nomi borsiq. Yuqori haroratda borsiqning puxtaligi bo‘r tolasinikidan yuqori bo‘ladi.
Tolalar mustahkamligining haroratga qarab o‘zgarishi:
1 — tola bo'rdan yasalgan; 2 — bo'rdan yasalgan;
3 — kremniy karbididan yasalgan.
Korxonalarda monotola shaklida g‘altaklarda chiqariladi. Bo‘r tolalari
polimer va aluminiy asosli matritsali kompozitlar ishlab chiqishda
qo‘llaniladi
Kremniy karbidi tolalari. Olish texnologiyasining bo‘r tolalari olish
texnologiyasidan. farqi yo‘q.
Asos uglerod bo‘lgan (o‘rtasi) kremniy karbid tolalari arzon. Lekin
yuza nuqsonlariga injiq, puxtaligi kamroq.
Metall matritsali yuqori haroratda ishlaydigan kompozitlami
sinchlashda qo‘llaniladi[16].
Shisha tolalar. Eritilgan 1200— 1400°C da shisha diametri
0,8—3mm bo‘lgan fileradan o'tkaziladi va tezda bir necha
mikrometrgacha cho'ziladi. Diametri 3-100 mkm bo‘lgan tola barabanga
o‘raladi, uzunligi 20 km gacha bo‘ladi. Tolaning ko‘ndalang kesim yuzasi
kvadrat, to‘g‘ri to‘rtburchak, dumaloq, uchburchak va oltiburchak shaklda
bo'ladi.
Ishqorli (1) , ishqorsiz (2) alumoborsilikatli (3) oynalar
mustahkamligini uning diametriga bog’liqlik grafigi
Ingichka tolada mikrodarzlar va g’ovaklar kam bo’ladi. Lekin, juda
ingichkalari (ishlash va ishlatishda) tezroq uziladi. Shuning uchun
o’rtacha 5-15 mkm olinadi.
Shisha tolalari arqon, ip, tasma, to’qima, matolar ko’rinishida
kompozitlarni sinchlash uchun ishlatiladi.
Ipsimon kristallar (mo’ylovlar). Karbidlar va kremniy nitridlari alyuminiy
oksidi va nitridlari hamda boshqa qiyin eriydigan birikmalarning ipsimon
kristallari gaz fazasidan transport reaksiyasi, piroliz reaksiyasi bilan
cho’ktirib (“осаждение”) olinadi
Bug’- suyuqlik -kristall mexanizmi bo‘yicha kremniy kristallarining
o‘sish sxemasi: Tizim: bug‘ - suyuqlik - qattiq faza.
1 - bug‘; 2 - Au-Si eritmasining tomchisi;
3 - kremniyli yostiqcha; 4 - kremniy kristalli.
Kremniy karbidi ipsimon kristallari o‘sishi xlorisilan va
uglevodorodlar hisobiga bo‘ladi:
SiC14+CH4=SiC+4HCl;
CH3SiC12=SiC+3HCl.
Suyuq faza sifatida 3-lik faza: temir-uglerod-kremniy qo’llaniladi.
Yostiqcha (“подложка”) sifatida grafit. Jarayon 1250-13500C da o’tadi.
Kremniy kristalligi diametri mikronning ulushidan bir necha 10
mikrongacha bo‘ladi. Uzunligi 60—80 mkm.
Mo'ylovlar, ipsimon kristallarning strukturali mukammallashgan . va
puxtalik xossalari nazariy xossalarga yaqin.
Grafit mo‘ylovlari nisbiy puxtalik va bikrlik bo‘yicha yuqori
ko'rsatkichga ega. Lekin metall matritsada yuqori haroratda turg‘un
emas.[18] Al2O3; SiS mo'ylovlari va qiyin eriydigan birikmalar mo‘ylovlari
metall matritsali kompozitlar uchun eng yaxshi puxtalovchi hisoblanadi.
Grafit Ma’lumki, grafitning kristall panjarasi tekisliklar to ’plamidan
iborat bo’lib, ularning har birida uglerod atomlari tomonlari 1.418
Ai] bo’lgan muntazam oltiburchak setkasini hosil qiladi
