Mirzashól ekonomikaliq rayoni qalalari. 18-tema. Mirzasho'l ekonomikalıq rayonı qalaları



Download 51,5 Kb.
Sana14.11.2022
Hajmi51,5 Kb.
#865790
Bog'liq
Mirzashól ekonomikaliq rayoni qalalari


Mirzashól ekonomikaliq rayoni qalalari.
18-tema. Mirzasho'l ekonomikalıq rayonı qalaları

1. Mirzasho'l regioni qalalar geografiyası


2. Jizzaq wálayatı qalalarınıń genetikalıq klassifikatsiyası
3. Sirdarya wálayatı qalalarınıń qáliplesiwine tásir etiwshi faktorlar

Mirzasho'l regioni salıstırǵanda qolay ekonomikalıq geografiyalıq ornı, miynet resursları, infraduzilme, qurılıs hám elektr energiya sıyaqlı bazalıq tarawlar boyınsha respublikada jetekshilik etedi. Mámleket miynet bólistiriwinde bul aymaq, agrar -industrial jóneliske iye, xalıq sanı kóp bolmaǵan, qalalar tóri onsha eñ jaymaģan ekonomikalıq mákan esaplanadı. Onıń úlesine Ózbekstan jalpı ishki óniminiń 4, 1 protsenti, sanaat óndirisiniń 4, 4 % hám awıl xojalıq óniminiń 8. 9 protsenti tuwrı keledi (2015 y.). Regionda tegislik, taw janbawi'ri hám tawlıq jerlerdiń qosılıp ketkenligi, tábiy sharayattıń hàr qiyliliģi xalıq jaylasıwı hám de xojalıq tarmaqların rawajlandırıwǵa tásir etken. Atap aytqanda, Jizzax wálayatınıń Maqpal, G'allaaral rayonları Turkistan, Molguzar, G'o'bdin, Qo'ytosh hám Qaraqshı tawları batig'inda jaylasqan bolsa, Sirdarya wálayatınıń kópshilik aymaǵı tegislik regionine tuwrı keledi. Rayonnıń ekonomikalıq geografiyalıq ornı túrli ekonomikalıq baylanıslar ornatıw ushın qolay. Respublikanıń rawajlanģan wálayat hám qalaları, qalabersa, qońsılas respublikalar menen baylaw temir jol, avtomobil, truba jollarıniń ótkenligi hám de sol jollar arqalı shiyki onim, hár qıylı ónimler ayırbaslawdaǵı xızmetin atap ótiw kerek. Ekonomikalıq rayonnıń Urbanistikaliq ―piramidasi júdá tómen rawajlanǵan jáne onıń teksheleri tolıq emes. Áyne uqsas tárepler regiondı Tómengi Amiwdarya menen


salıstırıwlar imkaniyatın beredi.
Házirgi kúnde ekonomikalıq rayonda 11 qala hám 67 qalasha bar. Region xalıq mákan-jayları jaylasıwında àzalden ámeldegi bolǵan (Jizzaq) hám jańa ózlestirilgen (Gúlistan, Baxıt, Sirdarya, Shıyrın, Jańaer, Paxtakesh, Sahraobod, Doslıq hám. b) aymaqlar bólek parıq etedi. sanaatda elektroenergetika, qurılıs materialları, kiyim-kenshek, azıq­awqat tarmaqlarına qánigelesken. Keyingi jıllarda bul jerde tawkan, ximiya, toqımashılıq sanaatları da rawajlanıp barıp atır.
Jizzaq wálayatı qalalarınıń genetikalıq klassifikatsiyası
Jizzaq wálayatı ekonomikalıq geografiyalıq ornıniń qolaylıǵı, ―orayliliģi hám transshegaraliligi, tábiyiy resurslarǵa baylıǵı, miynet resursları menen jeterlishe támiyinlengenligine qaray basqa regionlardan ajralıp turadı. wálayattıń ekonomikalıq geografiyalıq pozitsiyayi onıń rawajlanǵan Tashkent hám Zarafshon rayonlarınıń ortasında jaylasqanlıǵında da kórinedi.
Region qalalarınıń genetikalıq klassifikatsiyaındaǵı ayriqsha ózgeshelik olardıń jaylasqan ornı, sanaattıń tarmaq strukturalıq dúzilisi, transport infratuzilmasi, tábiy resurslar menen támiyinlengenligi sıyaqlı faktorlar menen belgilenedi. wálayatda 2016 jılda urbanizatsiya dárejesi 47, 0 % (respublikada 50. 5 %), 2008 jılda bolsa ol 29, 2 protsent bolǵan. Qalalıqlar 6 qala 42 qalashalarda sáwlelengenlengen.
Aymaq qala hám qalashaları qáliplesiw tariyxı, funksional tipleri hám úlken-kishiligine qaray parıq etedi (9 -keste). wálayat qalalarınıń kópshiligi awıl xojalıq ónimlerin qayta islew hám rayon orayları retinde payda bolǵan.
Jizzaq wálayatı qala xalqınıń ósiwi jıllar dawamında ózgerip barǵan. 1987 jılda wálayat qala mákan-jaylarında tek 197 mıń xalıq bolsa, 1995 jılda 278. 1 mıń, 2000 jılda 294. 7 mıń insanga kóbeygen yamasa usı dáwir dawamında 149. 5 protsentke ósińki. 2016 jıl maǵlıwmatına qaray region qala xalqı 600. 8 mıń insange teń bolǵan (respublika qala xalqınıń 3. 7 protsenti).
wálayat orayı hám ―ekinshi qala arasındaǵı aralıq ap-alıs. Sebebi, regionda Urbanistikaliq quramdıń ―o'rta buwıni qáliplespegen. Keyingi basqısh ―yarim orta (Paxtakesh, G'allaaral, Sahraabad) qalalarda xalıq sanı 25-38 mıń insan átirapında.

Jizzaq wálayatı qala mákan-jaylarınıń genetikalıq klassifikatsiyası tori Qáliplesiw faktorları Qala hám qalashalar


1 Awıl xojalıq ónimlerin qayta islew hám rayon orayları O'smat, G'allaaral, Doslıq, Gagarin, Paxtakesh, Jańaawil, Bostan, Ílǵallı, Jeńisobod, Sahraobod
2 Tábiy resurslardan paydalanıw Qo'ytosh, Marjanbulok, Utshqulotsh
3 Rekreatsiya tiykarında Zamin
4 Qayta isleytuǵın sanaat tiykarında Jizzax qáliplesiwi kútiledi.
Agroindustrial qala -rayon oraylarında tiykarınan awıl xojalıq shiyki onimsiz qayta islew kárxanaları (Doslıq dán ónimleri kombinatı) paxtanı qayta islew zavodları (Paxtakesh, Doslıq, Xatkertsho'l) jaylasqan. Ayırım awıl rayonlarınıń urbanizatsiya dárejesi júdá tómen, qala quraytuǵın faktorlar derlik rawajlanbaǵan (ásirese Xatkertsho'l, Forish, Doslıq hám Jańaobod rayonlarında). Bunday aymaqlardı aktivlastiriwda jumısshı kúshi kóp talap etiwshi sanaat tarmaqlardı rawajlandırıw hám sol arqalı xalıqtıń jumıs menen bantligini asırıw, xalıq tutınıw ónimleri islep shıǵarıwdı keńeytiw, kiyim-kenshek sanaattı rawajlandırıw zárúrli áhmiyetke iye.
Aytıp ótkeni sıyaqlı, mámleketimiz qala mákan-jayları regionlar boyınsha tegis emes bólistirilgen. Demografik potentsialı joqarı, ekonomikası salıstırǵanda turaqlı bolǵan rayonlarda qalalar tóri de jaqsı rawajlanǵan. Qalalar sanınıń eń kóp muǵdarı Ferǵana (423) regionine tiyisli bolıp, ol jaǵdayda Ózbekstan qala mákan-jayların 35, 1 protsenti jaylasqan. Sonıń menen birge, qalalar sanı menen Qubla, Zarafshon hám Tashkent ekonomikalıq rayonları da salıstırǵanda jaqsı támiyinlengen. Usı waqıtta ekonomikası agrar -industrial jóneliske iye bolǵan Tómengi Amiwdarya hám Xatkertsho'l regioninde qalalar tóri tómen bolıp, respublika Urbanistikaliq sistemasınıń uyqas túrde 8, 2 hám 6, 4 payızın quraydı.
―Awıl rawajlanıwı hám párawanlıǵı jılı Mámleket programmasınıń orınlanıwına qaray wálayatda 34 awıl xalıq punktlerine qalasha mártebesi berilgen. Atap aytqanda, Jizzaq rayonında olardıń sanı 7:Jizzaxlıq, Gandumtosh, Qorayantoq, Toqtshilik, Mulkanlik, Qangli hám Úsh-tóbe; Baxmal tumanında 6 : Mo'gol, Novqa, Alamli, Tańotar, Oqtosh hám de Maqpal; G'allaorolda 5: Abdukarim, Jawınnan suw ishetuǵınkor, Shuvilloq, Kangliobod, SHuvilloq. Qalǵan rayonlarda bunday qalashalar azraq, Paxtakesh hám Doslıq rayonlarında bolsa tek birden (Gúlzar hám Sortro'z).
Jańa qalashalar arasında, Toqtshilik (17. 1 mıń), Jizzaqlıq (16. 5 mıń), Jeńimpazlar (12, 3 mıń insan) xalıq sanı boyınsha ajralıp turadı. Ulıwma alǵanda, Jizzaq qalasından tısqarı qalǵan qala jaylar kóbirek kishi klasslarǵa tiyisli. Bul jerde Urbanistikaliq quramdıń orta buwını asa hálsiz. Salıstırǵanda irilew awıllar Sangzar dáryası hám de Tashkent-Samarqand avtomagistrali boyında, Jizzaq qalası átirapı hám jańa ózlestirilgen orınlarda ushraydı.
Jizzaq qalası óziniń ekonomikalıq geografiyalıq ornına qaray basqa qalalardan bir qatar abzallıqları menen parıq etedi. Atap aytqanda, qalanıń áyyemgi oraylar - Samarqand, Tashkent, Xo'jand hám Oratepa aralıǵinda, Ullı Jipek jolında o'rnashganligi da onıń qáliplesiw hám rawajlanıw qásiyetlerin belgilep beredi.
Sirdarya wálayatı qalaları
Sirdarya wálayatı joqarı sanaatlasqan paytaxt hám Zarafshon regioni arasında geografiyalıq ―kesuvtshan‖ mákanda jaylasqan. Region qala mákan-jaylarınıń kópshiligi úlken magistral hám temir jollar qasında ekenligi sanaattı rawajlandırıwda qolaylıq jaratadı. Qala mákan-jayları sanaatınıń tiykarınan awıl xo'jaliga baylanıslılıǵı, ónimdi qayta islewge mólsherlengenligi úzliksiz túrde shiyki onim menen támiyinlew imkaniyatın beredi.
Sirdarya wálayatında qalalar tóri hám sisteması jaqsı rawajlanbaǵan. Usı aymaqtıń ekonomikalıq potentsialı talay tómen; sanaat, transport hám basqa qala payda etiwshi tarmaqlar da tap sonday kúshsiz dárejede; bul wálayat aymaǵınıń «siy'imi» yamasa házirde wálayatda 5 qala hám 25 qalashalar ámeldegi (urbanizatsiya dárejesi 43, 3 protsent).
wálayat qalalarınıń payda bolıwındaǵı ayriqsha tárep jaylasqan ornı, transport hám basqa infradùzilme sistemasınıń rawajlanǵanlıǵı, energetika hám qurılıs bazasınıń bar ekenligi sıyaqlı faktorlar menen belgilenedi.
2015 jıl maǵlıwmatlarına qaray, wálayat respublika jalpı ishki óniminiń 1, 8 payızın beredi, onıń sanaat óndiristegi úlesi - 2, 9 %. Awıl xojalıǵınıń aymaqlıq sáwlelengen dárejesi talay joqarı, yaǵnıy 3, 9 protsentke teń.
Download 51,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish