Mikro va Makro matnlar (Fors adabiyoti misolida) Bajardi

---

Mikro va Makro matnlar (Fors adabiyoti misolida)
Bajardi:
AJIEV SOBIR
Har qanday matnni unda ifodalangan axborotning hajm belgisiga ko’ra
minimal matn va maksimal matn tiplariga ajratish mumkin. Badiiy uslubda
yozilgan matnda minimal matn deb biror mavzuni yoritishga bag’ishlangan
qatralar, xalq donishmandligini ifodalaydigan maqol, metal va aforizmlar,
mimiatyuralar, hajviy asarlar, nomalar, she’r va she’riy parchalar, umuman kichik
mavzuni qamrab oluvchi bir necha gaplardan iborat butunlik tushuniladi. Matnning
ichki tomonini mazmun yaxlitligi, tashqi tomonini esa turli shakldagi bog’lamalar,
sintaktik vositalar birlashtirib turadi. 
Fors tili maqol va matallarga boy til hisoblanadi. Quyidagi jadvalda forscha
maqolning so’zma-so’z tarjimasi va uning o’zbekcha ekvivalentini ko’rishingiz
mumkin.
Forscha maqol so’zma-so’z
tarjimasi
O’zbekcha ekvivalenti
Tomog‘ingga sig‘adigan ovqatni ye.
Ko‘rpangga qarab oyoq uzat. 
Bir qinga ikki qilich sig‘maydi.
Bir qozonda ikkita kalla qaynamas.
Chuqurdan chiqib, quduqqa quladi.
Yomg’irdan qochib do’lga tutildi.
Omadsizlikda kelgan atala ham
tishingni sindiradi.
Kambag‘alni tuyaning ustida ham it
qopadi.
Qalampi kichkina ekan deb o’ylama,
totib ko’r achchig’ini bilasan.
Kichkina demang bizni ko’tarib
uramiz sizni.
Aqlli ko‘prik izlaguncha aqlsiz
daryodan o’tib bo’ldi.
O’ychi o‘yini o‘ylaguncha,
tavakkalchi ishini bitiradi. 

---

Hayvondan hayvon, qushdan qush,
yaxshidan yaxshi, yomondan yomon
tug’iladi. 
Olmaning tagiga olma tushadi.
Bir qo’lda ikki tarvuzni tutib bo’lmaydi. Ikkita kemaga osilgan odam cho’kib
ketadi.
Baland nom baland tomdan yaxshiroq.
Sho’rva ketsa ketsin obro’ ketmasin
Chumolining uyida shudring ham
toshqin.
Sichqon sig’mas iniga g’alvir bog’lar
dumiga.
Savol osmon haqida – javob arqon
haqida.
Biri tog’dan kelsa, biri bog’dan kelar.
Oshpaz ikkita bo’lsa ovqat yo sho’r
bo’ladi, yo bemaza.
Cho’pon ko’paysa, poda ayniydi.
Eng baland tog’ ortida ham bir tekislik
bo’ladi.
Tundan keyin tong otadi.
Eng yaxshi ot ham ba’zida qoqiladi.
Har to’kisda bir ayb.
Gilamingdan uzoqqa oyog’ingni
uzatma.
Ko’rpangga qarab oyoq uzat.
Makro matn deyilganda keng ko’lamdagi voqealarni yoritish ehtiyoji bilan
yuzaga kelgan butunlik nazarda tutiladi. Badiiy uslubda hikoya, qissa roman,
epopeya kabi yirik hajmli asarlar makro matnlar hisoblanadi. Bunday matn tarkibid
epigraf, so‘zboshi, epilog kabi yordamchi qismlar ham ishtirok etishi mumkin.
Ular asar mazmuni va g‘oyasiga, shuningdek mavzuning tanlanishi va yoritilishiga

---

oid ayrim masalalarga qo’shimcha izoh va sharh bo’lib keladi. Makro matn tashqi
jihatdan turlicha shakllangan bo’ladi. 
Fors adabiyotida makro matnga misollar:
Malkomxonning 4 ta p’esasi Tehronda 60-yillar oxiri-70-yillar boshida
qo‘lyozma shaklda chop etilgan. Bu pesalar ichida “Arabiston gubernatori
Ashrafxonning sarguzashtlari” diqqatga sazovardir.
Sharif Ali Asqarning “Xunbaho-ye Iron” (1928-1929), Hasan Afshor
Tehroniyning “Mirzo Kuchekxon”, Murtazo Brazjoniyning “Zendoni-yye
Bezexurd” (1935), Ruknzoda odamiyatning “Dalirone Targestoni” (1935)
Fors tilida yozilgan birinchi tarixiy roman San’atizoda Kermoniy qalamiga
mansub «Domgustaron yo entiqom-xohon-e Mazdak» («Tuzoq qo‘yuvchilar yoki
Mazdak uchun qasos oluvchilar»)
Hasanxon Nusrat al-Vazara Badening 1920 yilda yozib tugallagan «Doston-
e boston yo sarguzashte Kurush» («O‘tmishdan hikoyalar yoki Kurushning
tarixi«).